Feliks Krzesiński
 Feliks Krzesiński w baletowym kostiumie mazurowym | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Dzieci | |
Feliks Adam Walerian Krzesiński herbu Nieczuja (ros. Фе́ликс Кшеси́нский; ur. 17 lutego 1823 w Warszawie, zm. 16 lipca 1905 w Krasnowie koło Sankt Petersburga) – polski tancerz baletowy, choreograf i nauczyciel tańca. W latach 1845–1851 pierwszy tancerz charakterystyczny baletu warszawskiego w Teatrze Wielkim, od 1851 carskiego baletu w Sankt Petersburgu. Był słynnym mazurzystą, niezrównanym wykonawcą mazura zarówno na scenie warszawskiej, jak i petersburskiej[1]. Ojciec sławnej rosyjskiej primabaleriny „assoluta” Matyldy Krzesińskiej.
Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Warszawie jako syn cenionego śpiewaka-tenora, aktora, nauczyciela śpiewu i kompozytora Jana Felicjana Krzesińskiego (1770–1847) i jego drugiej żony Felicji z Deręgowskich. Był bratem tancerki Matyldy Krzesińskiej (1820-po 1900) oraz aktora i dyrektora teatru Stanisława Tertuliana Krzesińskiego (1810–1902). Od 1831 uczył się w szkole baletowej Warszawskich Teatrów Rządowych. Już jako uczeń w 1835 występował w pas de trois podczas zjazdu monarchów w Kaliszu, a potem tańczył także partie Lubina (Fletrowers zaczarowany) i Arlekina (Gabinet figur mechanicznych) w szkolnych przedstawieniach na scenie Teatru Rozmaitości[2].
Kariera artystyczna[edytuj | edytuj kod]
W Warszawie[edytuj | edytuj kod]
3 grudnia 1838 został zaangażowany do baletu Warszawskich Teatrów Rządowych. Początkowo był obsadzany w niewielkich partiach charakterystycznych, jak Giermek (Wesele Gamasza) czy Młynarczyk (Figle wieśniacze). Dopiero lata 1843–1844 przyniosły przełom w jego karierze artystycznej. 21 marca 1843 odniósł sukces wcielając się w role tancerza Camprubi we własnej parodii tańca znanych wówczas w Europie artystów hiszpańskich: panny Manueli i pana Camprubi (w partii Manueli partnerował mu sławny później pierwszy tancerz klasyczny Aleksander Tarnowski). Z kolei 9 czerwca 1844 otrzymał główną partię Roberta w premierze popularnego baletu komicznego Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje w choreografii Paolo Taglioniego.
Z wielkiej ilości partii wykonywanych przez niego na scenie Teatru Wielkiego, a występował prawie we wszystkich wystawianych wtedy baletach, na szczególną uwagę zasługiwały jego kreacje: Radiag-beja (Rozbójnik morski), Pierwszego Drużby (Wesele w Ojcowie), Matki Lucy (Aneta, czyli Sen wieśniaczki), Maturyna (Hrabina i wieśniaczka), Hilariona (Giselle), Kleofasa (Diabeł kulawy), Diavolina (Katarzyna córka bandyty) i Frolla (Esmeralda). „Odznaczał się wysokim usposobieniem w rodzaju tańca charakterystycznego i w grze mimicznej. W tarantellach, w bolerach, a mianowicie w mazurze był nieporównany”. Jego partie „były zawsze nacechowane zrozumieniem, życiem, ogniem i szkołą wyższą tańca” – pisał o nim Jan Tomasz Seweryn Jasiński[2].
W 1851, występując w Weselu w Ojcowie podczas gościny baletu warszawskiego w Petersburgu, zwrócił na siebie uwagę dyrekcji teatrów cesarskich i otrzymał propozycję engagement[1].
W Sankt Petersburgu[edytuj | edytuj kod]
Uwolniony 3 grudnia 1852 na własne żądanie ze swych zobowiązań wobec teatrów warszawskich, 27 stycznia 1853 został zaangażowany na stanowisko solisty charakterystycznego w balecie petersburskim, gdzie występował w latach 1853–1898, aż do później starości. Zajmował się również sporadycznie choreografią, wystawiając m.in. Wesele w Ojcowie i przygotowując tańce w przedstawieniu Halki Stanisława Moniuszki. W krótkim czasie stał się ulubieńcom rosyjskiej publiczności i wziętym nauczycielem polskich tańców narodowych w sferach arystokratycznych i mieszczańskich Petersburga. Jego zasługą było wprowadzenie tańców polskich na sale balowe Petersburga. „Była to w swoim rodzaju misja. Krzesiński dumny był, iż ta sama biurokracja, która dla polskości w Królestwie nieubłagane ferowała wyroki, w Petersburgu gorąco oklaskiwała mazurowe hołubce tancerza warszawskiego. I tak się obawiano, aby Krzesiński nie stracił swego «charakteru narodowego», iż przez dłuższy czas pozwolono mu chodzić w czamarze” – pisano w „Kraju”. W 1854 gościł też w Moskwie, tańcząc swą popisową partię Roberta (Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje) i mazura w stroju polskim. Z kolei w 1862 występował gościnnie w Paryżu, gdzie wywołał entuzjazm swoim pas mazurowym wykonywanym w duecie z solistką baletu petersburskiego, Marią Petipą[2].
5 czerwca 1872 ożenił się w Petersburgu z owdowiałą Polką, byłą tancerką tamtejszej sceny, Julią Ledé z domu Dymińską. Okazał się troskliwym ojczymem dla jej wcześniejszych pięciorga dzieci, a spośród czworga ich wspólnego potomstwa: syn Józef (1868–1942) oraz córki Julia (1866–1969) i Matylda (1872–1971) zostali tancerzami baletu cesarskiego. Od pojawienia się Matyldy na scenie określano ją w teatrze Krzesińską II, dla odróżnienia od występującej już wcześniej, jej starszej siostry Julii, którą nazywano odtąd Krzesińską I. Matylda została później jedną z najświetniejszych primabalerin baletu petersburskiego[3].
W czasie swej długiej kariery Feliks Krzesiński zyskał w Rosji liczne dowody uznania. Cieszył się szacunkiem czterech kolejnych cesarzy: Mikołaja I, Aleksandra II, Aleksandra III i Mikołaja II, który w młodości przeżył głośny romans z jego córką Matyldą, a potem opiekował się nią aż do rewolucji. Obchodził w Petersburgu trzy uroczyste jubileusze: 25 stycznia 1873 – trzydziestopięciolecia, 15 stycznia 1888 – pięćdziesięciolecia (wystąpił wtedy w roli Cześnika w Zemście Aleksandra Fredry w polskim teatrze pod dyrekcją Józefa Teksla[4]) i wreszcie 20 lutego 1898, na pożegnanie teatru – sześćdziesięciolecia pracy scenicznej. 27 maja 1895 otrzymał również honorowe obywatelstwo Sankt Petersburga[2].
Kontakty z krajem[edytuj | edytuj kod]
Z Warszawą utrzymywał dość częste kontakty odwiedzając rodzinę w czasie urlopu lub pokazując swym dzieciom ojczyste miasto. Na scenie warszawskiej wystąpił jednak tylko trzykrotnie: 27 czerwca 1880 w Weselu w Ojcowie oraz 2 i 8 czerwca 1895 w pas de deux mazurowym w II akcie Pana Twardowskiego Adolfa Sonnenfelda (z córką Matyldą). Zmarł na zawał serca w Krasnowie pod Petersburgiem, ale zgodnie z ostatnią wolą artysty, staraniem Matyldy Krzesińskiej, jego zwłoki przewieziono do Warszawy i pochowano na warszawskich Powązkach. Jego zaniedbany grób zachował się do dzisiaj (kwatera 11, rząd III, miejsce 30)[5], tuż obok miejsca spoczynku Stanisława Moniuszki. Został tam pochowany obok ojca Jana Krzesińskiego, jednocześnie z przewiezionymi również z Petersburga prochami jego zmarłej w 1870 matki, Felicji z Deręgowskich Krzesińskiej[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Feliks Krzesiński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-09-19].
- ↑ a b c d Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973, s. 344.
- ↑ Polski Petersburg [online], www.polskipetersburg.pl [dostęp 2017-09-19].
- ↑ Józef Teksel, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-09-19].
- ↑ Bogna, MOJE CMENTARZE...: Feliks i Jan Krzesiński [online], MOJE CMENTARZE ..., 17 listopada 2012 [dostęp 2017-09-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-19].
- ↑ J. O. Księżna Romanowska-Krasińska / Matylda Krzesińska: Wspomnienia. Romans z carem Mikołajem i lata następne..., przekład Danuta Kułakowska. Warszawa: Wydawnictwo Philip Wilson, 1996, s. 104–105, ISBN 83-85840-66-4.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Krzesiński Feliks Adam Walerian. W: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973.
- Feliks Krzesiński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-10-21].
- Krzesiński Feliks Adam Walerian. Encyklopedia Polski Petersburg. [dostęp 2017-10-21].
- Janina Pudełek: Warszawski balet romantyczny, 1802–1866, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1968.
- Janina Pudełek, Warszawski balet w latach 1867–1915, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1981, ISBN 83-224-0160-4, OCLC 830211972.
- Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (1962–1969)