Ferenike i Pejsidoros
Ferenike i Pejsidoros – opowiadanie polskiego pisarza Lucjana Rydla z 1909 r. Historyczno-obyczajowy obrazek z życia starożytnych Greków nakreślony na tle 88 olimpiady w 428 roku p.n.e.[1]
Treść[edytuj | edytuj kod]
Na panhelleńskie igrzyska w elejskiej Olimpii przybywa przebrana za mężczyznę matka z ukochanym synem. On ma uczestniczyć w olimpijskich konkurencjach juniorów, ona gorąco pragnie oglądać jego wystąpienie i być naocznym świadkiem jego zwycięstwa, choć prawo surowo zakazuje kobietom wstępu na teren igrzysk[2]. Za jego złamanie grozi bezwarunkowe strącenie winowajczyni ze skały Typajon.
Tło historyczne[edytuj | edytuj kod]
Podzielona na 7 części (rozdziałów) fabuła opowiadania mówi o córce i wnuku słynnego Diagorasa z Rodos, pochodzącego ze znakomitego rodu Eratydów, który był periodonikiem, czyli zwycięzcą we wszystkich najważniejszych zawodach (agonach) helleńskich i kilku pomniejszych (autor podaje ten rodowód w treści utworu – rozdz. I, IV). Pindar poświęcił mu swą odę Olimpijską VII jako zwycięzcy w walce na pięści[3]. Zwycięstwa odnosił też ojciec Diagorasa oraz jego synowie w latach późniejszych. W opowiadaniu jego wnuk Pejsidoros występuje w olimpijskim pięcioboju (pentatlonie)[4] ostatniego dnia igrzysk. Gdy odnosi upragnione zwycięstwo, matka – nie mogąc ukryć szczęścia, mimowolnie zdradza się wśród widzów.
Treść utworu oparto na odnotowanym w historii autentycznym wydarzeniu, jakie miało miejsce podczas jednej ze starożytnych olimpiad. Pauzaniasz tak pisze o tym zdarzeniu:
- „Jednak żadnej na tym nie schwytano, tylko jedną, Kalipatejrę; inni zowią ją Fereniką. Ubrała się ona zupełnie na kształt gimnasty i zaprowadziła do Olimpii swego syna, by się tam o wieniec ubiegał. Gdy Pejsidoros zwyciężył, skoczyła Kalipatejra przez szranki, przy czym obnażyła się. Lecz chociaż się wydało, iż jest niewiastą, puścili ją bezkarnie przez cześć dla rodzica, braci i syna, gdyż im wszystkim przypadły były w udziale zwycięstwa olimpijskie.”[5]
Mimo wyrozumiałości hellanodików (kierowników igrzysk i zarazem sędziów sportowych), wprowadzono odtąd zasadę, iż oprócz zawodników także ich opiekunowie-trenerzy (gimnaści) musieli występować na stadionie nago[6].
Cechy utworu[edytuj | edytuj kod]
Pisarz był dobrym znawcą historii starożytnej Grecji (z której prowadził wykłady), jak również tłumaczem Homerowej Iliady (1896). W zdarzeniu przekazanym przez Pliniusza i Pauzaniasza dostrzegł możliwość nie tylko pokazania piękna i chwały miejsca starożytnych olimpiad, ale i przekazania pewnych wartości oraz morału ważnych dla swych współczesnych. Głębszą podstawę inspiracji stanowiła odbyta wcześniej podróż do Grecji i wrażenia wyniesione z odwiedzenia znanych miejsc kultury antycznej (szczegóły topograficzne w opisach sugerują znajomość terenu z autopsji). W opowiadaniu Rydel daje barwne przedstawienie scenerii i atmosfery igrzysk, a także emocjonalne opisy poszczególnych konkurencji sportowych odbywających się w kolejnych dniach wielkiej imprezy – tak jak przekazały to źródła antyczne. W toku narracji przybliża charakterystyczne miejsca Olimpii (święty okręg Altis, świątynia Zeusa z jego imponującym posągiem Fidiasza, aleja posągów zwycięzców) w okresie jej rozkwitu, a pomiędzy widzów wplata znakomite postacie tych czasów (Sokrates z Alkibiadesem, Tukidydes, Eurypides, Arystofanes, Sofokles).
Szczęśliwe zakończenie tej niezwykłej historii – to na szerokim tle triumfów fizycznych (ciała) w Olimpii, dodatkowo ukazanie triumfu ducha ludzkiego, wrażliwości i rozsądku nad administracyjnym rygorem i bezduszną literą prawa. Ogólniejszy morał zawarty w utworze Rydla podpowiada, że różniąca się od autokratycznych reżimów demokracja musi w swych zasadach kierować się także humanitaryzmem i przepisami prawa dostosowanymi nie tylko do życia, lecz i do wyjątkowych wypadków. Tylko wtedy można w społeczeństwie ludzi wolnych mówić o pięknie i jedności ducha i ciała (starogrecki ideał kalokagatii).
Wydania[edytuj | edytuj kod]
Pierwodruk utworu ukazał się w krakowskim wydawnictwie Gebethnera i Spółki w 1909 r. Międzywojenne wydania pochodzą z Państwowego Wydawnictwa Książek Szkolnych we Lwowie (1929?, 1934). Powojenne edycje należą do wydawnictwa „Nasza Księgarnia” (1951, 1952, 1953, 1959, 1970).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wiarygodniejsze źródło umieszcza opisywane wydarzenia podczas 98 olimpiady w 388 r. p.n.e. (Jerzy Łanowski, Święte igrzyska olimpijskie, dz. cyt. w bibliografii, s. 157).
- ↑ Zakaz ten nie obejmował kapłanki miejscowego kultu Demeter Chamyne oraz (przypuszczalnie) niezamężnych dziewcząt (Jerzy Łanowski, Święte igrzyska olimpijskie, dz. cyt., s. 155-156).
- ↑ Pindar, Wybór poezji, Ossolineum, Wrocław-Kraków 1981, s. 45-51 – tam również bliższe dane o tej postaci.
- ↑ W rzeczywistości wnukowie odnosili sukcesy też w pięściarstwie (Dariusz Słapek, Sport i widowiska w świecie antycznym. Kompendium, Kraków-Warszawa 2010, s. 232).
- ↑ Wędrówki po Helladzie V 6, 7-8 (cyt. ze Wstępu Zbigniewa Mitznera do edycji „Naszej Księgarni”).
- ↑ „Bardziej prawdopodobna wydaje się inna wersja tego przekazu, mianowicie, że Kallipatejra uzyskała od hellanodików zezwolenie na przebywanie na stadionie jako opiekunka młodocianego zawodnika, ale żeby całe to wydarzenie było bardziej sensacyjne, znaleźli się tacy, którzy swemu opowiadaniu, zmieniwszy nieco fakty, nadali ciekawszą i może piękniejszą formę.” (Stefan Parnicki-Pudełko, Olimpia i olimpiady, Poznań 1964, s. 38n).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Łanowski: Święte igrzyska olimpijskie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2000, s. 155-157, ISBN 83-7177-011-1
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ferenike i Pejsidoros (wyd. 1909) w bibliotece Polona