Filander kosmaty

Filander kosmaty
	Lagorchestes hirsutus
	Gould, 1844
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	ssaki niższe
Nadrząd	torbacze
Rząd	dwuprzodozębowce
Rodzina	kangurowate
Podrodzina	kangury
Plemię	Macropodini
Rodzaj	filander
Gatunek	filander kosmaty
Podgatunki
	L. h. hirsutus Gould, 1844; L. h. bernieri O. Thomas, 1907; L. h. dorreae O. Thomas, 1907;
	L. h. hirsutus Gould, 1844; L. h. bernieri O. Thomas, 1907; L. h. dorreae O. Thomas, 1907;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Filander kosmaty^[4] (Lagorchestes hirsutus) – gatunek ssaka z podrodziny kangurów (Macropodinae) w obrębie rodziny kangurowatych (Macropodidae).

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1844 roku angielski przyrodnik John Gould nadając mu nazwę Lagorchestes hirsutus^[1]. Miejsce typowe to obszar Jorku, Australia Zachodnia, Australia^[1]^[5]^[6]^[7]. Holotyp to skóra (sygnatura BMNH 44.2.15.16) i uszkodzona czaszka (sygnatura BMNH 46.4.25) dorosłego samca z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie^[8].

Zmienność wewnątrzgatunkowa spowodowała, że zaproponowano różną liczbę podgatunków (niektóre są nadal nieopisane); potrzebne są dalsze badania^[7].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[7]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
L. h. bernieri	Lagorchestes hirsutus bernieri	O. Thomas, 1907	Bernier Island, Zatoka Rekina, Australia Zachodnia, Australia^[9].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH 6.10.5.18) z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, zebrany 16 czerwca 1906 roku przez Guya Shortridge’a^[2]^[9].
L. h. dorreae	Lagorchestes hirsutus dorreae	O. Thomas, 1907	Dorre Island, Zatoka Rekina, Australia Zachodnia, Australia^[9].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH 0.6.1.18) z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, zebrany w lutym 1899 roku przez Johna Tunneya^[2]^[9].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Lagorchestes: gr. λαγως lagōs „zając”; oρχηστης orkhēstēs „tancerz”^[10].
hirsutus: łac. hirsutus „włochaty, szczeciniasty”, od hirtus „szorstki, włochaty”^[11].
bernieri: Bernier Island, Australia^[2].
dorreae: Dorre Island, Australia^[2].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Filander kosmaty występuje w zależności od podgatunku^[7]:

L. hirsutus hirsutus – podgatunek wymarły na wolności, kiedyś występował w zachodniej i środkowej Australii kontynentalnej. Osobniki wyhodowane w niewoli wprowadzone zostały na wyspę Trimouille, w archipelagu Montebello w Australii Zachodniej.
L. hirsutus bernieri – Bernier Island, Australia Zachodnia.
L. hirsutus dorreae – Dorre Island, Australia Zachodnia.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 36–39 cm, samców 31–36 cm, długość ogona samic 26–30 cm, samców 26–28 cm; masa ciała samic 0,9–1,8 kg, samców 0,8–1,6 kg dla podgatunku hirsutus; długość ciała (bez ogona) samic 36–39 cm, samców 31–36 cm, długość ogona samic 24,5–30,5 cm, samców 26–28 cm; masa ciała samic 0,9–1,8 kg, samców 1,2–1,8 kg dla podgatunków bernieri i dorreae^[12]^[13]. Ich futro jest długie, miękkie i grube, w kolorach: piaskowym, płowym a grzbiet i głowa są szaro-rude, łapy są ciemno zabarwione. Samce i samice maja identyczny kolor, ale samice są większe od samców. Mają długie, szpiczaste uszy, duże czarne oczy, krótkie wąsiki.

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Głównym środowiskiem dla niego była pierwotnie pustynia Tanami, która jest ciepła, sucha, z monsunowym klimatem i na wpół jałowa. Ilość pożywienia jest uzależniona od suszy i ilości opadów.

Zwierzęta te wymagają mozaikowatości terenu, złożonej z wypalanych i niewypalanych części trawiastego terenu (różne obszary podatności na ogień i środowiska zapewniające schronienie i zapasy żywności). Tworzą ją zróżnicowanie pożywienia, rozmiary pagórków, i struktura środowiska. Stopień połączenia i dostępności do każdego z tych środowisk były równie ważne. Te dwie wyspy maja kilka głównych typów środowisk: piaszczyste równiny, tereny trawiaste, piaszczyste trawiaste wrzosowiska, nietrwałe wydmy, plaże, martwe wrzosowiska. Występuje we wszystkich środowiskach, ale ulubionymi są umocnione, trwałe wydmy, plaże i oba środowiska wrzosowisk. Chronią się w szczelinach lub w kępach trawy albo w otwartych jamach. Uciekają zygzakowatym śladem, gdy są spłoszone.

Odżywianie[edytuj | edytuj kod]

Są roślinożerne. Jedzą głównie nasiona, owoce, turzyce, sukulenty i zioła. Mogą zmieniać swoje przyzwyczajenia pokarmowe w odpowiedzi na zmiany w środowisku. Jednoliścienne są ich podstawową dietą – 44-65% razem z nasionami, owocami sukulentów, jeżeli są dostępne. Filandry wolą łodygi i liście traw bylinowych (wieloletnich) niektórych gatunków, a w suchszych i uboższych środowiskach mogą nawet żywić się owadami.

Zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Filandry są zwierzętami nocnymi. Wyłaniają się ze swoich jam po zachodzie słońca. Samce wychodzą wcześniej niż samice. Większość aktywności (żerowanie, pielęgnacja itd.) wykonują wczesną nocą. Są one samotnikami i unikają konfrontacji. Kiedy dochodzi do spotkania są zwykle nieagresywne. Do komunikowania się używają języka ciała i odgłosów, pomimo że są nocne. Szczególnie w czasie spotkania samca i samicy. Dwie samice często się obwąchują i odchodzą. Samiec może znakować swoje terytorium przez spryskanie moczem drzewa. W niewoli jest kilka dowodów na hierarchię socjalną wśród samców i samic, przy czym samcza hierarchia dotyczy dostępu do samic i jedzenia. W dziczy zagęszczenie jest tak małe, ze hierarchia nie jest ważna. Zaalarmowany wydaje głośny pisk potem syk i ucieka do kryjówki.

Terytorium[edytuj | edytuj kod]

Dane sugerują, że samce mają większe terytoria, które zawierają mniejsze terytoria wielu samic. Na pustyni Tanami terytoria zawierają gęste pokrycie trawami z rodziny wiechlinowatych, otwarte tereny skaliste (skały osadowe) i ogniowa granica między dojrzałymi trawami a niedawno wypalonymi terenami. Największa aktywność występuje na terenach granicznych. Te skupiska traw są wykorzystywane jako kryjówka podczas poruszania się i schronienie w czasie dnia. Otwarte tereny są bardziej wykorzystywane do żerowania, ponieważ mają większe urozmaicenie i obfitość pokarmu. Wzory wykorzystania środowisk są sezonowe (okresowe) i bazują na opadach.

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Prowadzi samotny tryb życia. Kiedy samce spotykają się z samicami sprawdzają je (czy są gotowe do rozrodu), jeżeli ona nie jest gotowa na zaloty to odsuwa się bądź kopie samca, natomiast samice odpowiadające kładą się akceptując parzenie. W dzikim środowisku samce strzegą swoich partnerek, ponieważ owulujące samice przyciągają wielu samców. W niewoli brak dodatkowych samców w zagrodzie oraz ograniczona przestrzeń usunęła potrzebę obrony partnerek.

Jak inne kangurowate, filandry wykazują zahamowanie rozwoju zarodka bądź nawet wchłonięcie go gdy warunki środowiska są niesprzyjające. Jest to niezwykle ważne w niestabilnych środowiskach, w których żyją. Samice są wrażliwie na zmiany dostępności jedzenia w czasie, gdy noszą młode w torbie lub tuż przed. Krótka ciąża i skrócone życie w torbie (124 dni) pozwala na posiadanie powyżej 3 miotów rocznie. Są zwierzętami poliestralnymi. Czas noszenia młodego w torbie to 5 miesięcy. Samice są dojrzałe płciowo między 5 a 23 miesiącem, samce w wieku 14-20 miesiąca. Samice opiekują się, karmią i chronią młode. Po odstawieniu młodego, matka i inne dorosłe często zachowują się agresywnie wobec młodych. Przyczynia się to do rozproszenia młodych, zmniejszając szanse inbredu i redukując lokalną konkurencję do rzadkich zasobów. Długość życia przeciętnie wynosi 13 lat.

Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)^[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c J. Gould. Descriptions of three New Species of Halmaturus and Lagorchestes. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 12, s. 32, 1844. (ang. • łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f O. Thomas. List of further collections of mammals from Western Australia, including a series from Bernier Island, obtained for Mr. W.E. Balston; with field-notes by the collector, Mr. G.C. Shortridge. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1906, s. 775, 1907. (ang. • łac.).
↑ ^a ^b A.A. Burbidge & J.A.A.B.& J. Woinarski A.A. Burbidge & J.A.A.B.& J., Lagorchestes hirsutus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-21] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 16. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lagorchestes hirsutus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-21].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lagorchestes hirsutus Gould, 1844. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 102. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ Subspecies Lagorchestes hirsutus hirsutus Gould, 1844 (extinct). [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Subspecies Lagorchestes hirsutus bernieri Thomas, 1907. [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).
↑ T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Washington: Government Printing Office, 1904, s. 361, seria: North American Fauna. (ang.).
↑ hirsutus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-13] (ang.).
↑ M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 721–722. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 67. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

J. Adkins & C. Yahnke: Lagorchestes hirsutus. (On-line), Animal Diversity Web, 2007. [dostęp 2008-04-17]. (ang.).

[Gould-1] J. Gould. Descriptions of three New Species of Halmaturus and Lagorchestes. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 12, s. 32, 1844. (ang. • łac.).

[Thomas-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f O. Thomas. List of further collections of mammals from Western Australia, including a series from Bernier Island, obtained for Mr. W.E. Balston; with field-notes by the collector, Mr. G.C. Shortridge. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1906, s. 775, 1907. (ang. • łac.).

[iucn-3] A.A. Burbidge & J.A.A.B.& J. Woinarski A.A. Burbidge & J.A.A.B.& J., Lagorchestes hirsutus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-21] (ang.).

[Cichocki&inni-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 16. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-5] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lagorchestes hirsutus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-21].

[mdd-6] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lagorchestes hirsutus Gould, 1844. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).

[Burgin&inni-7] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 102. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[afd1-8] Subspecies Lagorchestes hirsutus hirsutus Gould, 1844 (extinct). [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).

[afd2-9] Subspecies Lagorchestes hirsutus bernieri Thomas, 1907. [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).

[Palmer-10] T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Washington: Government Printing Office, 1904, s. 361, seria: North American Fauna. (ang.).

[Jobling-11] hirsutus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-13] (ang.).

[Eldridge&Coulson-12] M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 721–722. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 67. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]