Głosy organowe

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wnętrze szafy organowej z widocznymi piszczałkami ustawionymi w rzędy – głosy organowe

Głosy organowe – lista wybranych głosów organowych.

Wstęp[edytuj | edytuj kod]

Głos organowy, również rejestr, to zespół piszczałek organowych mających jednakową barwę i natężenie dźwięku, z których każda wydaje jeden dźwięk skali muzycznej. Organy mają od kilku do kilkuset głosów[1]. Niektóre głosy organowe mają tyle samo piszczałek w rzędzie, ile jest klawiszy w manuale, tj. od 49 do 61, i obejmują zakres 4 do 5 oktaw; inne – głosy wielorzędowe – zbudowane są z kilku rzędów (chórów) – jeden klawisz uruchamia więcej niż jedną piszczałkę; jeszcze inne głosy obejmują mniej niż 4 oktawy. Głosy klawiatury nożnej zawierają 30–32 piszczałki[2].

Terminy oznaczające głosy organowe składają się z nazwy własnej, liczby (całkowitej lub mieszanej – z ułamkiem) określającej długość piszczałki o najniższej wysokości dźwięku w rzędzie, oraz – dla głosów mieszanych – ilości chórów, na przykład Trompet 8′, Mikstura 1 1/3′ IV[2]. Nomenklatura, w wyniku nieznormalizowania budownictwa organowego, nie jest jednolita, można jednak wyróżnić najczęściej spotykane głosy[3].

Lista głosów organowych[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Inne nazwy Rodzaj piszczałek Charakter brzmienia Opis Źródła
Pryncypał Starszak
Prestant
Octava
Superoctava		 wargowe pryncypały Najważniejszy głos w organach. Otwarte piszczałki wargowe, metalowe lub drewniane, o średniej menzurze, bez charakterystycznych cech w barwie. W manuale podstawowym jest 8′, w pedale – 16′ (metalowy) i 32′ (drewniany). [4][5][6][7][8]
Pryncypał skrzypcowy - wargowe pryncypałowo-smyczkowe Otwarte piszczałki wargowe, metalowe lub drewniane, o wąskiej menzurze, barwa nieco jaśniejsza od pryncypału. [4]
Gamba Viola da gamba
Gamba-basso
Gambetta		 wargowe smyczkowe Bardzo wąska menzura, miekka barwa zbliżona do viola da gamba. Przeważnie 16′ (gamba-basso), 8′, 4′, 2′ (gambetta). Wprowadzone na początku XVII wieku. [4][9][10]
Aeolina - wargowe smyczkowe Piszczałki o najwęższej spotykanej menzurze. Dźwięk delikatny, eteryczny. Przeważnie 8′, w pedale 16′. Wprowadzony do budownictwa w połowie XIX wieku. Występuje także wersja języczkowa, z języczkiem przelatującym. [9][11]
Violino - wargowe smyczkowe Bardzo wąska menzura, miękka barwa zbliżona do skrzypiec. Przeważnie 4′, 2′. [4]
Viola - wargowe smyczkowe Bardzo wąska menzura, miękka barwa zbliżona do altówki. Przeważnie 8′, 4′. [4][7]
Violoncello Cello
Violonbas		 wargowe smyczkowe Bardzo wąska menzura, miękka barwa zbliżona do wiolonczeli. Przeważnie 16′, 8′. [4][9][12][10]
Contrabas Kontrabas wargowe smyczkowe Dźwięk rżnięty, bogaty w alikwoty, nie za mocny. Przeważnie 32′, 16′. [9]
Salizional Salicet
Wierzbin
Salicjonał		 wargowe smyczkowe Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. Wprowadzonyn w pierwszej połowie XVII wieku. [4][13][9][7][14]
Dulciana Dolkan wargowe smyczkowe Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. [4][15][7]
Puzon Posaune
Bazuin
Bucciane		 języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami otwartymi. Najgłośniejszy głos organowy. [16][8]
Harmonica Harmonium wargowe smyczkowe Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. [4][15]
Fugara - wargowe pryncypałowo-smyczkowy Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. [4][17]
Flauto Flauto traverso
flauto dolce
flûte harmonique
flûte octaviane
flauto dolce		 wargowe fletowe Wąskie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 8′, 4′. [4][7]
Flageolet Flassflet
Flassinet		 wargowe fletowe Wąskie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 2′. [4][18][19]
Flet pusty Höhflote
Holflet		 wargowe fletowe Szerokie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 8′, 4′, 2′. [4][19]
Flet leśny Tibia silvestris
Sylvana
Flauto di Pan
Waldflöte		 wargowe fletowe Szerokie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 8′, 4′, 2′. [4][5][20]
Nachthorn Róg nocny wargowe fletowe Piszczałki wargowe metalowe (cyna lub cynk), otwarte, szerokomenzurowane. Od 1′ do 16′. [19][7]
Sifflöte Siflet
Sifflet		 wargowe fletowe Piszczałki wargowe metalowe (cyna lub cynk), otwarte, szerokomenzurowane. Przeważnie 1′, 1 1/3′, 2′. Dźwięk jasny, w górnym rejestrze przechodzący w łagodne syczenie. [19][21]
Doppelflöte Dubelflet
Flet podwójny		 wargowe fletowe Piszczałki wargowe metalowe (cyna lub cynk) lub drewniane, otwarte, szerokomenzurowane. Przeważnie 8′ i 4′. Podwójne wargi umieszczone w dwóch przeciwległych ścianach piszczałki. [19][18][22]
Gemshorn Róg kozi wargowe smyczkowe Piszczałki zwężające się stożkowo ku górze. Może mieć dźwięk zabarwiony na fletowo lub smyczkowo. [4][23][7][17]
Pyramidon - wargowe - Piszczałki rozszerzające się stożkowo ku górze [4]
Dolce - wargowe - Piszczałki rozszerzające się stożkowo ku górze. Łagodne brzmienie. [4][22]
Portunal Flet portunał
Portunał		 wargowe fletowe Piszczałki rozszerzające się stożkowo ku górze. Barwa lekko nosowa, zbliżona do klarnetu. [4][24][20][25]
Gedackt Pressior wargowe kryte Szerokomenzurowane piszczałki kryte; ciemna, oddalona barwa. Długość od 4′ w górę. [4][24][26]
Burdon Bourdon
Borduna
Bordun		 wargowe kryte Szerokomenzurowane piszczałki kryte; ciemna, oddalona barwa. Długość od 4′ w górę. [4][18][26][7][11]
Quintaton Kwintadena wargowe - Wąskomenzurowe piszczałki kryte, silny dopływ powietrza w celu uzyskania 3. tonu harmonicznego (duodecymy) w barwie. Długość od 4′ w górę. [4][26][7]
Subbas - wargowe kryte Średniomenzurowe piszczałki kryte. Podstawowy głos sekcji pedału. [4][26][7][27]
Flet rurkowy Rurflet
Flet trzcinowy
Rohrflöte
Rohrquinte		 wargowe półkryte Ważny głos organowy. Piszczałki częściowo kryte, z rurką wystającą przez przykrywkę, o jasnej barwie dźwięku. [4][28][14]
Trompet Tuba
Tromba
Trąbka		 języczkowe trąbkowe Najważniejszy głos języczkowy. Piszczałki z języczkami kryjącymi i roztrąbami lejkowatymi, silnie rozszerzającymi się [29][16][30]
Clarino Trompet języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami lejkowatymi, silnie rozszerzającymi się [29]
Bombarde Trombone
Bombardon
Pomort basowy
Gross-Pommer		 języczkowe trąbkowe Piszczałki z roztrąbami lejkowatymi, silnie rozszerzającymi się [29][18][11]
Fagotto Fagot języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do fagotu. [29][7][22]
Oboe Obój
Hautbois		 języczkowe języczkowe Piszczałki z języczkami kryjącymi (wyjątkowo przelatującymi) i roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do oboju. [29][7][17][31]
Szałamaja Schalmei języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do szałamai. [32]
Clarinetto Klarnet języczkowe języczkowe Piszczałki z języczkami przelatującymi i roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do klarnetu. [29][17]
Oboe d’amore - języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do oboju miłosnego. [29]
Clarino - języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami o bardzo małej menzurze, równoległe. [29]
Krummhorn Lituus
Krzywuła
Phocinx
Krzywy róg
Cromorne		 języczkowe języczkowe Piszczałki z języczkami kryjącymi i roztrąbami o bardzo małej menzurze, rozszerzające się. [29][33][34][35]
Musette - języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami o bardzo małej menzurze, zwężające się. [29]
Corno inglese - języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami zakończonymi pudełkiem cylindrycznym otwartym. [36]
Cynk Cynek
Zinck
Kornet
Litice		 języczkowe trąbkowe Piszczałki z roztrąbami zakończonymi pudełkiem cylindrycznym otwartym. [18][33][37][12]
Basethorn - języczkowe języczkowe Piszczałki z roztrąbami zakończonymi pudełkiem cylindrycznym półzamkniętym. [36]
Rancket - języczkowe języczkowe Piszczałki z dwoma roztrąbami o różnych menzurach. [36]
Vox humana - języczkowe / wargowe - Imituje barwę głosu ludzkiego. Każdemu klawiszowi przypisane są dwie piszczałki nastrojone z różnicą kilku herców. Występuje w organach od XVI wieku. [36][38][39]
Vox coelestis Bifara
Voix céleste		 wargowe smyczkowe Barwa eteryczna. Piszczałki wargowe otwarte lub półzamknięte z dwoma, położonymi jedna nad drugą szczelinami, dającymi efekt dudnienia. Wprowadzony w XIX wieku. [36][40][7][10]
Unda maris Fala morska wargowe fletowe Piszczałki wargowe nastrojone nieco niżej od pozostałych głosów, dające efekt dudnienia w przypadku równoczesnego użycia z innym głosem. Wprowadzony w epoce romantyzmu. [36][7][30]
Buccina Puzon wargowe - - [18]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Baculewski et al. 2006 ↓, s. 742.
  2. ↑ a b Chwałek 1971 ↓, s. 45.
  3. ↑ Drobner 1997 ↓, s. 191.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Drobner 1997 ↓, s. 192.
  5. ↑ a b Gołos 1972 ↓, s. 262.
  6. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 66.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Dorawa 1971 ↓, s. 38.
  8. ↑ a b Erdman 1989 ↓, s. 124.
  9. ↑ a b c d e Chwałek 1971 ↓, s. 80.
  10. ↑ a b c Erdman 1989 ↓, s. 129.
  11. ↑ a b c Erdman 1989 ↓, s. 117.
  12. ↑ a b Erdman 1989 ↓, s. 118.
  13. ↑ Gołos 1972 ↓, s. 263.
  14. ↑ a b Erdman 1989 ↓, s. 125.
  15. ↑ a b Chwałek 1971 ↓, s. 81.
  16. ↑ a b Chwałek 1971 ↓, s. 89.
  17. ↑ a b c d Erdman 1989 ↓, s. 120.
  18. ↑ a b c d e f Gołos 1972 ↓, s. 259.
  19. ↑ a b c d e Chwałek 1971 ↓, s. 73.
  20. ↑ a b Chwałek 1971 ↓, s. 75.
  21. ↑ Erdman 1989 ↓, s. 126.
  22. ↑ a b c Erdman 1989 ↓, s. 119.
  23. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 74.
  24. ↑ a b Gołos 1972 ↓, s. 260.
  25. ↑ Erdman 1989 ↓, s. 123.
  26. ↑ a b c d Chwałek 1971 ↓, s. 78.
  27. ↑ Erdman 1989 ↓, s. 127.
  28. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 79.
  29. ↑ a b c d e f g h i j Drobner 1997 ↓, s. 193.
  30. ↑ a b Erdman 1989 ↓, s. 128.
  31. ↑ Erdman 1989 ↓, s. 122.
  32. ↑ Drobner 1997 ↓, s. 134, 193.
  33. ↑ a b Gołos 1972 ↓, s. 261.
  34. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 91.
  35. ↑ Erdman 1989 ↓, s. 121.
  36. ↑ a b c d e f Drobner 1997 ↓, s. 194.
  37. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 90.
  38. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 92.
  39. ↑ Erdman 1989 ↓, s. 130.
  40. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 77.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Głosy_organowe&oldid=73440727”