Getkowie herbu Gryf
Getkowie herbu Gryf, znani również jako Gedkowie – polski ród szlachecki herbu Gryf, związany z Mazowszem.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nazwisko Getko lub Getka (występujące również w innych formach obocznych: Gedko, Gedka, Gietka, Gietko, też archaiczne Giethka, Gyethka, a nawet Gethga[1]) stanowiło pierwotnie zeslawizowaną formę hebrajskiego imienia Gedeon, które w Polsce znane było od XII w. i popularne w rozrodzonym w Małopolsce i na Mazowszu rodzie Gryfitów, zwanych też Świebodzicami[2]. Pierwszym, który je nosił, miał być biskup krakowski Getko vel Gedko (te dwie wersje jego imienia najczęściej pojawiają się w historiografii), tradycyjnie uznawany za Gryfitę (choć jego przynależność rodowa jest dla historyków kwestią sporną). Nosili je również dwaj biskupi płoccy. Przekształcając się z czasem w przydomek, ok. XV w. imię Getków stało się nazwiskiem rodu pieczętującego się herbem Gryf i osiadłego we wsi Smarszewo (ob. Smardzewo) w ziemi zakroczymskiej (w diecezji płockiej)[3]. Pomimo możnowładczego pochodzenia, była to rodzina drobnoszlachecka (typowa zresztą dla tego obszaru ziem polskich), wymieniona (jako Getko) na przełomie XVIII i XIX w. w spisach Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego i Piotra Małachowskiego[4][5], w zasadzie nie odgrywająca poważniejszej roli politycznej chociażby na poziomie lokalnym. Z tej rodziny wywodził się żyjący na przełomie XVII i XVIII w. Jan Gietka, który w wyniku zaciągu wśród drobnej szlachty do tzw. piechoty niemieckiej, doszedł do stopnia pułkownika[6]. Najczęstsza oboczność Getko i Getka jest typowa dla języka staropolskiego[7]. Z kolei oboczność Gietko i Gietka stanowi przejaw wpływu dialektu mazowieckiego.
W charakterze przydomka lub nazwiska Gedkami bądź Getkami nazywali się też Gryfici z Bobowej w Małopolsce, czyli późniejsi Bobowscy herbu Gryf. W Małopolsce istniał również pokrewny ród Gedczyców (od „Gedczyc” jako „syn Gedki”; być może jest to ród tożsamy z późniejszymi Giedczyckimi herbu Gryf[8])[9], a na Rusi Getkinów[10], także wywodzący się od Gryfitów i pieczętujący się herbem Gryf (Seweryn Uruski uważał Getkinów i Getków za jeden ród, oba nazwiska wiążąc zresztą z Rusią Czerwoną[11]).
Znani członkowie rodu
[edytuj | edytuj kod]- Gedko (1130–1185), biskup krakowski (tradycyjnie wiązany z tym rodem)
- Gedko I (ok. 1160–1223), biskup płocki (tradycyjnie wiązany z tym rodem)
- Gedko II (zm. 1296), biskup płocki
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przegląd form używanych w okresie staropolskim w: Słownik Staropolskich Nazw Osobowych, red. W. Taszycki, t. 2, z. 1, Wrocław 1968, s. 108.
- ↑ J. S. Bystroń, Księga imion w Polsce używanych, Warszawa 1938, s. 188.
- ↑ Słownik Staropolskich Nazw Osobowych ..., s. 108.
- ↑ E. A. Kuropatnicki, Wiadomość o klejnocie szlacheckim oraz herbach domów szlacheckich, cz. 2, Warszawa 1789, s. 29;
- ↑ P. Małachowski, Zbiór nazwisk szlachty, Lublin 1805, s. 137.
- ↑ Adam Boniecki, Herbarz polski, t. 6, Warszawa 1903, s. 48.
- ↑ Patrz np.: T. Milewski, Z zagadnień językoznawstwa ogólnego i historycznego, Warszawa 1969, s. 314.
- ↑ E. A. Kuropatnicki, op. cit., cz. 2, s. 30.
- ↑ K. Mosingiewicz, 'Ród Gryfów w ziemi sądeckiej do połowy XV w.', Studia Historyczne, t. 23, 1980, z. 3, s. 344-352, 356-358.
- ↑ K. Niesiecki, Herbarz polski, t. 4, Lipsk 1839, s. 108.
- ↑ S. Uruski, Rodzina: herbarz szlachty polskiej, t. 4, Warszawa 1907, s.138.