Przejdź do zawartości

Gojnik (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gojnik
Ilustracja
Morfologia (Sideritis perfoliata)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

gojnik

Nazwa systematyczna
Sideritis L.
Sp. Pl. 574. 1753
Typ nomenklatoryczny

Sideritis hirsuta L.[3]

Synonimy
  • Leucophae Webb & Berthel[4].
Multimedia w Wikimedia Commons
Gojnik drobnokwiatowy

Gojnik (Sideritis L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Obejmuje około 140 gatunków[5][6]. Rośliny te występują w basenie Morza Śródziemnego, na wyspach Makaronezji oraz w zachodniej i środkowej Azji[5][7][8][9]. W Polsce rzadko w uprawie (rośliny wrażliwe na przymrozki)[7], jako gatunek przejściowo dziczejący (efemerofit) podawany jest gojnik drobnokwiatowy Sideritis montana[10].

Rośliny wykorzystywane są w ziołolecznictwie, najczęściej pod postacią ziołowej herbaty. Bywają także uprawiane jako ozdobne[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Sideritis cypria
Sideritis hyssopifolia

Rodzaj z plemienia Stachydeae z podrodziny Lamioideae w obrębie rodziny jasnotowatych Lamiaceae[4]. Odrębność rodzaju nie jest pewna – możliwe jest jego włączenie do rodzaju czyściec Stachys[4].

Wykaz gatunków[5][11]

Zastosowanie i właściwości

[edytuj | edytuj kod]

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[6].

Szereg gatunków wykorzystywanych jest lokalnie do sporządzania naparów orzeźwiających i leczniczych[6]. Szerokie i istotne zastosowanie Sideritis spp. w tradycyjnej medycynie śródziemnomorskiej zostało opisane w wielu publikacjach etnofarmakologicznych. Oprócz jego tradycyjnego zastosowania, znaczenie tego rodzaju wynika z rodzaju schorzeń, w których stosuje się preparaty z jego części nadziemnych: między innymi zapalenia błony śluzowej żołądka, wrzodów żołądka, zapalenia błony śluzowej, oparzeń i ran. W tym celu z części nadziemnych sporządza się napary i wywary, które podaje się doustnie i miejscowo w postaci okładów lub kąpieli. Ponadto, niektóre związki wyizolowane z Sideritis spp. wykazały działanie antyproliferacyjne, przeciwwirusowe i przeciwzakrzepowe[12]. W Turcji stosowane są do tego celu różne gatunki z sekcji Empedoclea[6]. Na Półwyspie Bałkańskim stosuje się m.in. Sideritis scardica[13]. W Grecji zaparzany jest Sideritis raeseri, którego napar zwany jest tu „górską herbatą” (gr.: τσάι του βουνού). Przypisywane jej są właściwości lecznicze, zwłaszcza polegające na zapobieganiu przeziębieniom i niestrawnościom. Spożywanie gorącego naparu popularne jest zwłaszcza w okresie zimowym[14], zaś latem wchodzi on w skład powszechnie dostępnych napojów orzeźwiających[15].

Uprawa

[edytuj | edytuj kod]

Gojnik drobnokwiatowy jest najczęściej uprawianym gatunkiem gojnika w Bułgarii, Grecji, Albanii i Macedonii Północnej, gdzie uzyskano także szereg jego mieszańców[16].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c Genus: Sideritis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-26].
  5. ↑ a b c Sideritis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-26].
  6. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 855, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b Geoffrey Burnie, Gordon Cheers, Sue Forrester, Denise Greig, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  8. ↑ Thomas Koller, Werkzeug gegen Schmerzen, „physiopraxis”, 11 (04), 2013, s. 30–33, DOI: 10.1055/s-0033-1345289, ISSN 1439-023X [dostęp 2020-01-26].
  9. ↑ Janet C. Barber, Javier Francisco Ortega, Arnoldo Santos-Guerra, Aguedo Marrero, Robert K. Jansen, Evolution of Endemic Sideritis (Lamiaceae) in Macaronesia: Insights from a Chloroplast DNA Restriction Site Analysis, „Systematic Botany”, 25 (4), 2000, s. 633–647, DOI: 10.2307/2666725, ISSN 0363-6445, JSTOR: 2666725 [dostęp 2020-01-26].
  10. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 167. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ E. González-Burgos, M.E. Carretero, M.P. Gómez-Serranillos, Sideritis spp.: Uses, chemical composition and pharmacological activities – A review, „Journal of Ethnopharmacology”, 135 (2), 2011, s. 209–225, DOI: 10.1016/j.jep.2011.03.014 [dostęp 2020-01-26] (ang.).
  13. ↑ Milka Todorova, Antoaneta Trendafilova, Sideritis scardica Griseb., an endemic species of Balkan peninsula: Traditional uses, cultivation, chemical composition, biological activity, „Journal of Ethnopharmacology”, 152 (2), 2014, s. 256–265, DOI: 10.1016/j.jep.2014.01.022 [dostęp 2025-07-22].
  14. ↑ Nancy Gaifyllia: Greek Mountain Tea. The Spruce Eats, 2018-08-27. [dostęp 2019-01-26].
  15. ↑ Γιατί τσάι Tuvunu; Γιατί είναι Ελληνικό προιόν. Hellas Press Media, 2013. [dostęp 2019-01-27].
  16. ↑ B.G. Skrubis, The greek „Mountain Tea”, „Acta Horticulturae” (144), 1984, s. 25–30, DOI: 10.17660/actahortic.1984.144.3, ISSN 0567-7572 [dostęp 2020-01-26].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gojnik_(roślina)&oldid=77803284”