Gojnik (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gojnik
Ilustracja
Morfologia (Sideritis perfoliata)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

gojnik

Nazwa systematyczna
Sideritis L.
Sp. Pl. 574. 1753
Typ nomenklatoryczny

Sideritis hirsuta L.[3]

Synonimy
  • Leucophae Webb & Berthel.[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Gojnik drobnokwiatowy

Gojnik (Sideritis L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl). Obejmuje około 140 gatunków[5][6]. Rośliny te występują w basenie Morza Śródziemnego, na wyspach Makaronezji oraz w zachodniej i środkowej Azji[5][7][8][9]. W Polsce rzadko w uprawie (rośliny wrażliwe na przymrozki)[7], jako gatunek przejściowo dziczejący (efemerofit) podawany jest gojnik drobnokwiatowy Sideritis montana[10].

Rośliny wykorzystywane są w ziołolecznictwie, najczęściej pod postacią ziołowej herbaty. Bywają także uprawiane jako ozdobne[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Sideritis cypria
Sideritis hyssopifolia

Rodzaj z plemienia Stachydeae z podrodziny Lamioideae w obrębie rodziny jasnotowatych Lamiaceae[4]. Odrębność rodzaju nie jest pewna – możliwe jest jego włączenie do rodzaju czyściec Stachys[4].

Wykaz gatunków[5][11]

Zastosowanie i właściwości[edytuj | edytuj kod]

  • Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne.
  • Niektóre gatunki używane są jako aromatyczny dodatek do herbaty w krajach Bliskiego Wschodu. Rośnie m.in. w Górach Krymskich, gdzie jest nazywany 'tatarczajem'. Po arabsku nazywany 'مرمية' lub 'مريميّة' (myramiah), co często tłumaczone jest też jako szałwia libańska[potrzebny przypis].
  • W antycznej Grecji napar z gojnika był podawany rannym żołnierzom, aby przyspieszyć gojenie ran.
  • W Grecji współczesnej zaparzany jest gatunek Sideritis raeseri, którego napar zwany jest tu „górską herbatą” (gr.: τσάι του βουνού). Przypisywane jej są właściwości lecznicze, zwłaszcza polegające na zapobieganiu przeziębieniom i niestrawnościom. Spożywanie gorącego naparu popularne jest zwłaszcza w okresie zimowym[12], zaś latem wchodzi on w skład powszechnie dostępnych napojów orzeźwiających[13].
  • W miesięczniku homeopatycznym regularne picie naparu zostało zalecone dla poprawy funkcjonowania mózgu, szczególnie w zaburzeniach pamięci[14].
  • Gojnik tradycyjnie był stosowany w celu wspomagania trawienia, wspomożenia układu odpornościowego i stłumienia przeziębienia, grypy i innych wirusów, alergii i duszności, zatkania zatok, a nawet bólu i łagodnego lęku.
  • Przeprowadzono znaczące badania nad gojnikiem, które potwierdziły jego popularne zastosowanie w zapobieganiu przeziębieniom, grypie i alergiom. Większość tych badań przeprowadzono na uniwersytetach w Holandii oraz w Grecji, Turcji, Macedonii Północnej, Bułgarii i Albanii, gdzie roślina jest rodzima[15].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Gojnik drobnokwiatowy jest najczęściej uprawianym gatunkiem gojnika w Bułgarii, Grecji, Albanii i Macedonii Północnej, gdzie uzyskano także jego szereg mieszańców[16]. Jego sadzenie zaleca się przeważnie na wiosnę oraz uprawianie go na zewnątrz podczas okresu bezprzymrozkowego, zimą należy go przykryć bądź przenieść do pomieszczenia gwarantującego mu wyższą temperaturę. Gojnik zbierać należy podczas jego pełnego rozkwitu. Zwykle przed użyciem roślinę się suszy. [17].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c Genus: Sideritis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-26].
  5. ↑ a b c Sideritis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-26].
  6. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 855, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  8. ↑ Thomas Koller, Werkzeug gegen Schmerzen, „physiopraxis”, 11 (04), 2013, s. 30–33, DOI: 10.1055/s-0033-1345289, ISSN 1439-023X [dostęp 2020-01-26].
  9. ↑ Janet C. Barber i inni, Evolution of Endemic Sideritis (Lamiaceae) in Macaronesia: Insights from a Chloroplast DNA Restriction Site Analysis, „Systematic Botany”, 25 (4), 2000, s. 633–647, DOI: 10.2307/2666725, ISSN 0363-6445, JSTOR: 2666725 [dostęp 2020-01-26].
  10. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 167. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ Nancy Gaifyllia: Greek Mountain Tea. The Spruce Eats, 27.08.2018. [dostęp 2019-01-26].
  13. ↑ Γιατί τσάι Tuvunu; Γιατί είναι Ελληνικό προιόν. Hellas Press Media, 2013. [dostęp 2019-01-27].
  14. ↑ Lidia Bięga, Gojnik kontra demencja, choroba Alzheimera oraz infekcje, „Zdrowie bez leków” (13 (6/18)), czerwiec 2018, ISSN 2543-9588.
  15. ↑ E. González-Burgos, M.E. Carretero, M.P. Gómez-Serranillos, Sideritis spp.: Uses, chemical composition and pharmacological activities—A review, „Journal of Ethnopharmacology”, 135 (2), 2011, s. 209–225, DOI: 10.1016/j.jep.2011.03.014 [dostęp 2020-01-26] (ang.).
  16. ↑ B.G. Skrubis, THE GREEK "MOUNTAIN TEA", „Acta Horticulturae” (144), 1984, s. 25–30, DOI: 10.17660/actahortic.1984.144.3, ISSN 0567-7572 [dostęp 2020-01-26].
  17. ↑ Szałwia libańska (Sylwetka) [online], www.mojpieknyogrod.pl [dostęp 2020-01-26] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gojnik_(roślina)&oldid=72986472”