Goryczel żmijowcowy

Goryczel żmijowcowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	Helminthotheca
Gatunek	goryczel żmijowcowy
	Nazwa systematyczna
	Helminthotheca echioides (L.) Holub; Folia Geobot. Phytotax. 8: 176 (1973)
Synonimy
	Crepis echioides (L.) All.; Helminthia dichotoma Dulac; Helminthia echioides (L.) Gaertn.; Helminthia humifusa (Willd.) Trevir.; Helminthia pratensis Chevall.; Helminthia rigida Schult. ex Steud.; Helminthia spinosa DC.; Helminthia tuberculata Moench; Hieracium helminthia E.H.L.Krause; Picris echioides L.; Picris humifusa Willd.; Picris ruderalis Salisb.; Picris spinosa (DC.) Poir.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goryczel żmijowcowy^[4], helmincja żmijowcowa^[5] (Helminthotheca echioides L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych (w XX wieku włączany był zwykle do rodzaju Picris – stąd polska nazwa zwyczajowa). Gatunek występuje jako rodzimy w południowej Europie, północnej Afryce i południowo-zachodniej Azji. Rozprzestrzenił się jako gatunek zawleczony również w Ameryce Północnej i Południowej, w południowej i wschodniej Afryce, w Australii i Nowej Zelandii^[3]. W Polsce odnotowywany jest rzadko^[6], głównie w zachodniej części kraju^[7], ale uznany jest za już zadomowionego antropofita^[4].

Liście są jadalne na surowo i gotowane, ale opisywane jako niezbyt smaczne, podobnie gorzkie jak liście mniszka^[8].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o wysokości od 20 do 80 cm, zwykle gałęzista, pokryta szorstkimi włoskami, pojedynczymi i dwudzielnymi mającymi kształt podobny do kotwicy. Korzeń palowy, rozgałęziony^[9].

Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście podługowate, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, odziomkowe oraz dolne są ogonkowe i szersze, liście łodygowe są węższe, siedzące i sercowatą nasadą obejmują łodygę^[9]. Osiągają od kilku do kilkunastu, rzadko do 25 cm długości oraz do 5 cm szerokości^[10]. Blaszki szorstko z obu stron owłosione (głównie włoskami kotwicowato rozwidlonymi na szczycie)^[9].

Kwiaty: Zebrane w koszyczki tworzące baldachogroniaste kwiatostany złożone na szczycie pędu^[9]. Poszczególne koszyczki osadzone są na sztywno i szorstko owłosionych szypułach długości od jednego do kilku cm^[10]. Charakterystyczna jest okrywa, której 5 (zazwyczaj) zewnętrznych listków jest sercowato rozszerzonych, zakończonych kolcem i dużych na tyle, że okrywają zupełnie węższe listki okrywy. Listki okrywy pokryte są szorstkimi, sztywnymi włoskami i cieńszymi, krótszymi. Wszystkie kwiaty w koszyczku są języczkowe, złocistożółte, po zewnętrznej stronie zwykle czerwono nabiegłe^[9].

Owoce: Niełupki, przy czym różne w części zewnętrznej i wewnątrz koszyczka. Te zewnętrzne są wygięte, spłaszczone, poprzecznie pomarszczone, owłosione i zwieńczone dzióbkiem o długości podobnej do długości owocu. Wewnętrzne niełupki są symetrycznie beczułkowate, pomarszczone, ale bez owłosienia, zwieńczone długim, włosowatych dzióbkiem, dłuższym od owocu. Na szczycie dzióbków znajduje się pęk białych i pierzastych włosków puchu kielichowego, łatwo odłamujących się od owocu. Długość owocków wynosi 3–3,5 mm^[9].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna^[6]. W Europie Środkowej kwitnie w lipcu i sierpniu^[6], ale na innych szerokościach od maja do listopada^[10] lub nawet przez cały rok na obszarach o klimacie łagodnym i ciepłym^[11]. Kwiaty są zapylane przez owady, ale są też samopylne i może w nich dojść do powstania nasion bez zapłodnienia w wyniku apomiksji^[12]. Liczba chromosomów 2n = 10^[6].

Rośnie na polach, odłogach, przydrożach, przytorzach i innych siedliskach ruderalnych^[9]; na glebach suchych i mokrych, kwaśnych do zasadowych^[12] (przy czym preferuje gleby bogate w węglan wapnia^[13]); nie toleruje zacienienia^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-09-22] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-09-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Helminthotheca echioides (L.) Holub. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-22].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 177.
↑ ^a ^b ^c ^d Lucjan Rutkowski; Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 509 ISBN 83-01-14342-8
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 406, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ŁukaszŁ. Łuczaj ŁukaszŁ., Dzikie rośliny jadalne Polski: przewodnik survivalowy, wyd. 2, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, s. 72, ISBN 83-904633-6-9, OCLC 71833163 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stanisława Pawłowska: Helminthia Juss., Helmintia. W: Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1972, s. 173-174.
↑ ^a ^b ^c Helminthotheca echioides. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-09-22].
↑ Helminthotheca echioides. [w:] Jepson eFlora [on-line]. [dostęp 2021-09-22].
↑ ^a ^b ^c Picris echioides - L.. [w:] Plants For A Future [on-line]. pfaf.org. [dostęp 2021-09-22].
↑ Picris echioides. [w:] Online Atlas of the British and Irish Flora [on-line]. Botanical Society of Britain and Ireland. [dostęp 2021-09-22].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-09-22] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-09-22] (ang.).

[powo-3] Helminthotheca echioides (L.) Holub. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-22].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[karpowicz-5] Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 177.

[rutkowski-6] Lucjan Rutkowski; Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 509 ISBN 83-01-14342-8

[7] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 406, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[8] ŁukaszŁ. Łuczaj ŁukaszŁ., Dzikie rośliny jadalne Polski: przewodnik survivalowy, wyd. 2, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, s. 72, ISBN 83-904633-6-9, OCLC 71833163 .

[pawłowska-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stanisława Pawłowska: Helminthia Juss., Helmintia. W: Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1972, s. 173-174.

[america-10] Helminthotheca echioides. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-09-22].

[jepson-11] Helminthotheca echioides. [w:] Jepson eFlora [on-line]. [dostęp 2021-09-22].

[pfaf-12] Picris echioides - L.. [w:] Plants For A Future [on-line]. pfaf.org. [dostęp 2021-09-22].

[atlas-13] Picris echioides. [w:] Online Atlas of the British and Irish Flora [on-line]. Botanical Society of Britain and Ireland. [dostęp 2021-09-22].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]