Gorzynek oliwkowy
| Xenopipo uniformis[1] | |||
| (Salvin & Godman, 1884) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
gorzynek oliwkowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Gorzynek oliwkowy[3] (Xenopipo uniformis) – gatunek małego ptaka z rodziny gorzykowatych (Pipridae). Występuje w północnej części Ameryki Południowej. Niezagrożony wyginięciem. Wyróżniono dwa podgatunki.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisali po raz pierwszy Osbert Salvin i Frederick DuCane Godman pod nazwą Chloropipo uniformis. Holotyp pochodził z góry Roraima. Choć na rok 2020 przez IOC gorzynek oliwkowy umieszczany jest w rodzaju Xenopipo, autorzy Cotingas and Manakins (2011) zastosowali jeszcze klasyfikację włączającą go do rodzaju Chloropipo[4], podobnie jak i autorzy Handbook of the Birds of the World (tom 9, 2004)[5]. Wedle American Ornithologists’ Union (1983) X. uniformis tworzy nadgatunek wraz z gorzynkiem zielonawym (X. holochlora), jednak Mayr i Phelps (1967) sugerują, że nie są oczywiste pokrewieństwa omawianego gatunku z innymi gorzykami[4]. Wyróżnia się dwa podgatunki[4][6].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:
- X. u. duidae (Chapman, 1929) – południowa Wenezuela w centralnej i północnej części stanu Amazonas, na obszarze tepui Cerro Duida i Cerro Sipapo[4]
- X. u. uniformis (Salvin & Godman, 1884) – od zachodniej części stanu Bolívar w Wenezueli (Cerro Jaua, górny bieg rzeki Caura) po zachodnią Gujanę i skrajnie północną Brazylię[4]
Gorzynek oliwkowy zasiedla wilgotne, skarłowaciałe górskie lasy wtórne, zdominowane przez zaczerniowate, a także mszyste lasy porastające zbocza tepui. Spotyka się go na wysokości 800–2100 m n.p.m., jednokrotnie odnotowany na zakrzewionej sawannie na południu Wenezueli[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Rozpoznawanie
Długość ciała wynosi 13,5–14 cm. W porównaniu do innych przedstawicieli rodzaju, gorzynek oliwkowy ma długi ogon i ze względu na ograniczony zasięg występowania jest łatwo rozpoznawalny. Jasna obrączka oczna odróżnia ten gatunek od samicy gorzynka czarnego (X. atronitens). Także podobną w upierzeniu samicę gorzyka rogatego (Ceratopipra cornuta) wyróżniają mniejsze rozmiary, krótsze skrzydła, żółte nogawice i brązowe do różowopomarańczowych nogi oraz nieco wydłużone pióra na karku[4].
- Morfologia
Nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Nie wyróżniając się na tle rodzaju Xenopipo, gorzynek oliwkowy jest ptakiem przysadzistym, o grubej szyi, z szerokim u nasady dziobem i stosunkowo długimi skrzydłami i ogonem. U dorosłego wierzch ciała jasnooliwkowy, lotki ciemnobrązowe. Sterówki szarobrązowe z oliwkowymi obrzeżeniami. Pierś oliwkowa, jaśniejsza od wierzchu ciała. Gardło żółtooliwkowe. Brzuch w środku żółty, z dużą ilością wplecionych zielonych piór. Pokrywy podskrzydłowe i lotki III rzędu białożółte, jednak ta cecha rzadko widoczna jest w terenie. Niewyraźna obrączka oczna przybiera barwę białawą do żółtawej. Osobniki młodociane przypominają dorosłą samicę[4]. Jedyną informacją o pierzeniu u dorosłych ptaków jest odnotowanie faktu, że 8 spośród 23 ptaków zebranych w lutym w południowej Wenezueli (dane z 1998) przechodziło pierzenie piór okrywowych. Jedna samica, trzymana w Muzeum Historii Naturalnej w Chicago i odłowiona w środku listopada, przechodziła pierzenie lotek I rzędu. Mało informacji o nieopierzonych częściach ciała, wszystkie pochodzą z MHN w Chicago. Tęczówka opisywana jako „ciemna” lub brązowa. Nogi i stopy oraz dziób szare do ciemnoszarych lub szarobrązowych[4].
Wymiary (długości) podane w mm przedstawia poniższa tabela[4].
| Podgatunek | Skrzydło | Ogon | Dziób | Skok |
|---|---|---|---|---|
| X. u. uniformis ♂ | 75–83 | 51–54 | 15 | 15–18 |
| X. u. uniformis ♀ | 75–77 | 50–51 | 13,96–15,01 | 14,02–17,09 |
| X. u. duidae ♂ | 76–81 | 52–53 | — | — |
| X. u. duidae ♀ | 75–77 | 49–51 | — | — |
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Bardzo słabo poznany gatunek, podobnie jak i cały rodzaj Xenopipo. Zwykle X. uniformis przesiaduje samotnie i w ciszy, nie zwracając na siebie uwagi, w środkowej lub niższej cienistej warstwie lasu. Regularnie odwiedza skraje lasu z owocującymi przedstawicielami zaczerniowatych, gdzie przyłącza się do innych gorzyków, tanagr z rodzaju Tanagra oraz drozdów. Steven L. Hilty zasugerował, że gorzynek oliwkowy może bronić terytorium skupionego wokół zasobów pożywienia[7].
Głos[edytuj | edytuj kod]
Jeden z lepiej opisanych aspektów zachowania. Samiec odzywa się (celem zwabienia samicy – advertising call) przenikliwym, ale nie głośnym priiiiiiiII, wyraźnie wzrastającym na końcu, zwykle wydawanym w długich odstępach czasu; niekiedy poprzedzony serią głośnych, gwałtownych stu-tu-tu-tu-tu, lub krótkich chip!. Doniesiono także o częstym odzywaniu się zurrt!. Gorzynek oliwkowy wyraźnie reaguje na odtwarzany dźwięk jego gatunku[4].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Autorzy HBW wspominają, że lęgi tego gatunku są całkowicie nieopisane[5]. Z roku 1982 pochodzi informacja o osobniku młodocianym, zebranym późnym marcem i przechodzącym właśnie pierzenie z szaty młodocianej na dorosłą, natomiast z roku 1988 notatka o osobnikach obu płci, które w południowej Wenezueli w listopadzie i późnym lutym były w kondycji rozrodczej[7].
Status[edytuj | edytuj kod]
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku[2]. Na rok 2003 uznawany był za dość pospolity w Wenezueli. Rzadki w Gujanie i prawdopodobnie bardzo rzadki w północnej Brazylii[7]. Jest brany pod uwagę jako trigger species przy wyznaczaniu ostoi ptaków IBA przez BirdLife International. Z obszarów chronionych występuje w trzech parkach narodowych Wenezueli: Canaima, Duida-Marahuaca i Jaua-Sarisariñama. Spotykany także na obszarze pięciu gór lub tepui uznanych za pomnik przyrody[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Xenopipo uniformis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Xenopipo uniformis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Piprini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-05-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-30].
- ↑ a b c d e f g h i j k Kirwan i Green 2011 ↓, s. 268.
- ↑ a b Snow, D.: Olive Manakin (Chloropipo uniformis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (13 maja 2014)].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Cotingas, manakins, tityras, becards. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-30]. (ang.).
- ↑ a b c Kirwan i Green 2011 ↓, s. 269.
- ↑ Olive Manakin Xenopipo uniformis. BirdLife International. [dostęp 2014-05-14].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Guy Kirwan, Graeme Green: Cotingas and Manakins. Londyn: Christopher Helm, 2011. ISBN 978-0-691-15352-0.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pierwszy opis gatunku (ang.)
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Nagrania głosów gorzynka oliwkowego w serwisie xeno-canto