Grzegorz z Durrësu
| Arcybiskup | |
 Wizerunek Grzegorza z Durrësu na wydrukowanej książce z 1742 roku | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
koniec XVII wieku |
| Data i miejsce śmierci |
przed majem 1772 |
| Arcybiskup Durrësu | |
| Okres sprawowania |
1748-1761 (?), 1768-1772 |
| Wyznanie | |
Grzegorz z Durrësu (alb. Gregori i Durrësit, gr. Γρηγόριος ο Δυρραχίου, łac. Gregorius Dyrrhachii), znany też jako Grzegorz z Moskopola (alb. Gregori i Voskopojës), Grzegorz Konstantinidhi lub Grzegorz Drukarz (ur. pod koniec XVII wieku, zm. przed majem 1772[1][2] prawdopodobnie w Shijonie[3][4]) – albański drukarz, nauczyciel, typograf, prawosławny mnich[5] i duchowny[6], twórca alfabetu elbasańskiego[7][3]. Uważany za jednego z najbardziej wykształconych ówczesnych mieszkańców terenów południowej Albanii[3][4].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Uczeń Ioannisa Chalkeusa[4], greckiego filozofa pochodzenia arumuńskiego[3]. W latach 20. XVIII wieku spotkał się w Beracie z serbskim iluminatem Parthenem Pavloviciem[3][4].
Grzegorz spędził 15 lat w Elbasanie[4], następnie pracował jako nauczyciel w Beracie[8]. Przybył do miasta Moskopole najpóźniej w 1730 roku, gdzie założył drukarnię[3][4]. Przed 1731 rokiem został mnichem oraz nauczył się drukarstwa; nie ma potwierdzonych informacji, gdzie Grzegorz odbył szkolenie drukarskie, chociaż wspomina się, że odbył je w Wenecji, a jego instruktorem był Nikolaos Glykys[9]. Sprzęt drukarski w zakładzie Grzegorza został sprowadzony z Wenecji, co najmniej 14 wydrukowanych publikacji było poświęconych świętym prawosławnym[10]. Potwierdzone jest 20 publikacji z lat 1731-1760, które wydrukowano w Moskopolu[10]. Według wielu historyków, wydrukowano w Moskopolu również publikację wydaną w roku 1769; nie zawarto w niej jednak informacji o miejscu wydania[10]. Sam Grzegorz nadzorował pracę w drukarni prawdopodobnie do 1744 roku; w późniejszych latach jego nazwisko nie pojawiało się na publikacjach wydrukowanych w Moskopolu[10].
W 1744 roku został wybrany asystentem rektora Greckiej Akademii w Moskopolu[4][2]. Miał w 1746 roku miał zamieszkać w Kościele św. Jana Włodzimierza w Shijonie[7], co nie zostało potwierdzone[3]. Od 1748 do prawdopodobnie 1761 roku i ponownie od 1768 do swojej śmierci w 1772 roku był arcybiskupem eparchii w Durrësie[3][11][7][4][12]. Siedziba eparchii nie znajdowała się jednak w mieście Durrës, a w Shijonie[3]. Następcą Grzegorza został duchowny o nazwisku Krisanthi[3]. Grzegorz przekazał posiadane przez niego książki lokalnej bibliotece, która w 1769 roku uległa zniszczeniu wskutek splądrowania Moskopola przez wojska osmańskie[13].
Prace[edytuj | edytuj kod]
W 1741 roku opublikował swoją pierwszą pracę, była ona poświęcona życiu Świętego Nikodema[3][4].
Opisał czasy, w których żył; notatki z tą treścią zostały wydane w 1768 roku w Halle[4]. Wiele jego nieopublikowanych prac aktualnie znajduje się w Kościele św. Jana Włodzimierza w Shijonie[4].
Elbasański rękopis Ewangelii[edytuj | edytuj kod]
Sporządził datowaną na 1761 rok Ewangelię napisaną w pismie elbasańskim[7], albańska nazwa dzieła to Anonimi i Elbasanit[3][4]. Jest ona jest jednym z najstarszych znanych dzieł albańskiej literatury prawosławnej oraz jednocześnie najstarszym znanym prawosławnym przekładem Biblii na język albański i jedynym dokumentem zapisanym w alfabecie elbasańskim[3][4]. Dokument był również uważany za zaginiony[4].
W XX wieku rękopis został nabyty przez Lefa Nosiego; nie jest pewne, czy zrobił to przed, czy w trakcie II wojny światowej[3]. Po aresztowaniu i straceniu Nosiego, rękopis trafił do naukowca Dhimitëra Shuteriqiego, który w 1949 roku ogłosił odkrycie tego dzieła[3]. Według Shuteriqiego, autorem pracy nie był Grzegorz z Durrësu, a żyjący w XVII wieku inny prawosławny duchowny Theodoros Bogomilos, używający pseudonimu Papa Totasi[4].
Albański historyk Injac Zamputi przepisał całą treść rękopisu oraz ją opublikował[3]. Oryginał znajduje się w archiwum w Tiranie[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Richter i Olschowsky 1990 ↓.
- ↑ a b Kurilas 1930 ↓, s. 263-266.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Robert Elsie: GREGORY OF DURRËS. albanianliterature.net. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Robert Elsie: The Elbasan Gospel Manuscript (Anonimi i Elbasanit), 1761, and the struggle for an original Albanian alphabet. elsie.de. (ang.).
- ↑ Hosaflook 2017 ↓, s. 14.
- ↑ Young, Hodgson i Young 1997 ↓, s. 194.
- ↑ a b c d Elsie 2013 ↓, s. 181.
- ↑ Rugova 2022 ↓, s. 118.
- ↑ Peyfuss 2012 ↓.
- ↑ a b c d Rugova 2022 ↓, s. 115.
- ↑ Shuteriqi 1987 ↓, s. 105.
- ↑ Akademia Nauk Albanii 1985 ↓, s. 1176.
- ↑ Hysa 2019 ↓, s. 60.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Evlogio Kurilas, Gregorios Argirokastritis, 1930.
- Akademia Nauk Albanii: Fjalor enciklopedik shqiptar. 1985.
- Dhimitër Shuteriqi, Marin Beçikemi dhe shkrime të tjera, 1987.
- Ludwig Richter, Heinrich Olschowsky, Literaturen Ost- und Südosteuropas, 1990, ISBN 978-3-323-00322-4.
- Mahmud Hysa, Autorë dhe tekste nga letërsia e vjetër shqiptare, 2019, ISBN 978-9989-658-06-8.
- Antonia Young, John Hodgson, Nigel Young, Albania, 1997, ISBN 978-1-85109-260-4.
- Max Demeter Peyfuss, Shtypshkronja e Voskopojës 1731-1769, 2012.
- Robert Elsie, A Biographical Dictionary of Albanian History, 2013, ISBN 978-1-78076-431-3.
- David Hosaflook, Albania and the Albanians in the Annual Reports of the British and Foreign Bible Society, 1805–1955, 2017, ISBN 978-1-946244-13-0.
- Yll Rugova, Tipografia shqiptare 1555–1912, 2022.