Guzoczyrka dębowa
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
guzoczyrka dębowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Fomitiporia robusta (P. Karst.) Fiasson & Niemelä Karstenia 24(1): 25 (1984) | |
.jpg)
Guzoczyrka dębowa, czyreń dębowy (Fomitiporia robusta (P. Karst.) Fiasson & Niemelä) – gatunek grzybów z rodziny szczeciniakowatych (Hymenochaetaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Fomitiporia, Hymenochaetaceae, Hymenochaetales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1889 r. Petter Karsten nadając mu nazwę Fomes robustus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1984 r. Fiasson i Tuomo Niemelä przenosząc go do rodzaju Fomitoporia[1].
Ma ponad 40 synonimów. Niektóre z nich[2]:
- Fomes tuberosus (Lázaro Ibiza) Sacc. & Trotter 1925
- Fomitiporia texana (Murrill) Nuss 1986
- Ochroporus robustus (P. Karst.) J. Schröt. ex Donk 1933
- Phellinus aestriplex (E.H.L. Krause) E.H.L. Krause 1934
- Phellinus robustus (P. Karst.) Bourdot & Galzin 1928
- Polyporus robustus (P. Karst.) S. Lundell & Nannf. 1936
Nazwę polską „czyreń dębowy” nadał Stanisław Domański w 1967 r. Wówczas gatunek ten zaliczany był do rodzaju Phellinus (czyreń). Według Index Fungorum gatunek ten obecnie należy do rodzaju Fomitoporia, tak więc nazwa polska jest niespójna z aktualną nazwą naukową. Nazwę „guzoczyrka dębowa” uwzględniającą odrębność od rodzaju czyreń w 2015 r. zaproponowała grupa mykologów w publikacji Karasińskiego i in.[3], a jej używanie Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała w 2021 r.[4]
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Owocnik wieloletni, twardy i zdrewniały – typowa huba. Występuje pojedynczo, lub w grupach, w których sąsiednie owocniki czasami zrastają się z sobą. Pojedynczy osobnik ma kształt półkulisty, kopytkowaty lub guzowaty, osiąga szerokość do 30 cm i grubość do 20 cm. Do podłoża przyrasta bokiem. Powierzchnia górna nierówna, czasami wyraźnie pagórkowata, zazwyczaj popękana i szeroko, koncentrycznie strefowana. Początkowo jest delikatnie aksamitna lub filcowata i żółtordzawa, potem naga i coraz ciemniejsza – ciemnordzawa, oliwkowa, szarobrązowa do niemal czarnej. Brzeg tępy, szeroki, zaokrąglony, nieco falisty i zawsze jaśniejszy – żółtordzawy[5].
Rurkowaty, u młodych osobników brązowy, u starszych szarobrązowy. Rurki o długości (2–) 3–5 (7–) mm, nieco jaśniejsze od miąższu. Tworzą wiele warstw, wyraźnie oddzielonych cienkimi warstwami tramy. Pory okrągłe i bardzo drobne, o średnicy 0,15–0,25 mm, na 1 mm mieści się ich 5–6. Początkowo są żółtobrązowe, potem ciemnobrązowe lub jasnocynamonowe i często omszone. Stare pory często zarastają brązową grzybnią. Zapach słaby, smak niewyraźny[5].
Bardzo twardy i drewnowaty, słabo strefowany, pod działaniem KOH czerniejący. Ma grubość do 8 cm, jedwabisty połysk, barwę początkowo żółto-rdzawą, potem rdzawocynamonową[5].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki o rozmiarach 8–11 × 5–6 μm, 4–sterygmowe ze sprzążką w nasadzie. W hymenium występują liczne, cienkościenne, hialinowe i nabrzmiałe w środku cystydiole o długości 25–40 μm, szerokości 8–9,5 μm u podstawy i 1,5–2 μm na szczycie[6]. Wysyp zarodników biały. Zarodniki o kształcie od kulistego do szerokojajowatego lub łezkowatego, o nieco zaostrzonej podstawie, gładkie, bezbarwne, grubościenne, o rozmiarach 6,5–7,5 × 6–7 μm[5].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji i na Nowej Zelandii[7]. W Polsce nie jest pospolity, ale nie jest zagrożony[8].
Występuje w lasach liściastych, mieszanych i w parkach, głównie na dębie szypułkowym[8], rzadziej na innych drzewach liściastych; na buku, głogu, robinii[5].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Pasożyt i saprotrof. Do drzew wnika przez rany. Owocniki tworzy na pniach i grubszych konarach żywych drzew, oraz w krótkim czasie po ich obumarciu. Powoduje białą zgniliznę drewna. Ochrona polega na unikaniu zranień drzew podczas prac leśnych oraz usuwaniu porażonych drzew[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2017-10-12].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2017-10-12].
- ↑ Dariusz Karasiński i inni, Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego, Izabelin: Kampinoski Park Narodowy, 2015, s. 125, ISBN 978-83-61144-95-3.
- ↑ Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-07-16].
- ↑ a b c d e f Piotr Łakomy, Atlas hub, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ Mycobank. ''Phellinus robustus'' [online] [dostęp 2015-01-12].
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.