Hala Mała Łąka
Hala Mała Łąka lub po prostu Mała Łąka – dawna hala pasterska w Dolinie Małej Łąki w Tatrach Zachodnich, którą górale nazywali Małałąka, ku Małołące. Nieznane jest pochodzenie tej nazwy, być może jest żartobliwa, przekorna, ponieważ główna polana hali – Wielka Polana Małołącka – jest w istocie jedną z największych polan w Tatrach. Na polanie tej stały niegdyś zabudowania pasterskie. Bronisław Gustawicz w 1885 r. pisał: „Szopy na siano, obory dla krów i szałasy nadają Małej Łące pozór małej osady pośród Tatr”[1]. Oprócz Wielkiej Polany do hali tej należała jeszcze znajdująca się poniżej Przełęczy w Grzybowcu dużo mniejsza Mała Polanka, zaznaczana dziś jeszcze na niektórych mapach[2], przylegające do dolnej części Wielkiej Polany i położone na wale moreny Rówienki oraz rówień Wyżnie znajdująca się w dnie doliny powyżej Wielkiej Polany.
Hala zajmowała środkową i górną część Doliny Małej Łąki, sięgając pasterskimi obszarami po szczyty Giewontu, Kopy Kondrackiej i Małołączniaka[3][4]. Ogólna jej powierzchnia przed przejęciem przez TPN wynosiła 248,14 ha, z tego pastwiska stanowiły 15,3 ha, halizny 15,0 ha, nieużytki 101,56 ha, lasy 36,28 ha, kosodrzewina 80 ha. Wielka Polana (dużą łąka w środku doliny) obejmowała 9,69 ha, zaś sąsiednia Mała Polanka około 1,2 ha[5]. Dodatkowa powierzchnia serwitutów na gruntach w lasach „pańskich” (później państwowych, tzw. cerkiel wypasowy), wykorzystywana przez użytkowników Małej Łąki, wynosiła 129,79 ha.
Według decyzji serwitutowych z II połowy XIX w. w Małej Łące wolno było wypasać 600 owiec, 150 jagniąt, 50 krów, 25 jałówek, 20 koni i 8 wołów. Istniały określone przeliczniki dotyczące zmiany ilości poszczególnych zwierząt: można było zamienić wypas 2 koni lub 2 wołów na 3 krowy, 2 jałówek na 1 krowę, 1 krowy na 6 owiec i wreszcie 2 jagniąt na 1 owcę, co łącznie dawało 1195 owiec. Z czasem, wraz z ubożeniem terenów wypasowych oraz ich wykupem, liczby te się zmniejszały. W latach 50. XX w. można tu było wypasać do około 700 owiec[5]. W 1960 r. wypas na tej hali (przeliczony w owcach) wynosił 550 sztuk[6].
Najstarsze znane dokumenty wspominają o tej hali już w XVI w., kiedy dzierżawcą dóbr szaflarskich i nowotarskich był Jan Pieniążek. On to w 1593 r. dał „polanę Małą łąkę dla pasienia owiec” Krzysztofowi Stochowi, sołtysowi wsi Pieniążkowice. W 1701 r. niejaki Waligórski, sołtys pieniążkowicki, sprzedał ją Budzom ze wsi Groń. Jeszcze w 1833 r. paśli na niej sami Budzowie i niejaki Jan Gąsienica (być może najemny pasterz)[5]. Jednak z czasem, w wyniku podziałów majątkowych przy dziedziczeniu, stała się ona współwłasnością licznych rodów góralskich, głównie z Gronia i Murzasichla[3]. W 1846 r. hala Mała Łąka wraz z dwoma wspomnianymi polanami należała już do ośmiu gospodarzy: część zachodnia należała do jednego Budza z Gronia i dwóch Budzów z Murzasichla, zaś część wschodnia była w rękach Budzów z Gronia i Zakopanego oraz rodziny Walczaków z Zakopanego. W 1873 r. właścicieli hali było już 19. Proces rozdrabniania zatrzymał się w latach międzywojennych, kiedy to kilku gospodarzy drogą wykupu skupiło w swoich rękach szereg drobnych udziałów[5]. W latach 60. XX w. hala miała 22 właścicieli[1].
Wielka Polana jest jedną z najżyźniejszych polan tatrzańskich. Powstała na terenie dawnego jeziora polodowcowego, które z czasem zapełnione zostało kilkoma stożkami napływowymi. Grubość osadów dennych sięga 65 m. Wielka i Mała Polana były koszone, siano zwożono zimą na saniach[1]. Wypas natomiast odbywał się na zboczach otaczających dolinę, w żlebach, na haliznach, w lesie i w górnych piętrach doliny – Niżniej i Wyżniej Świstówce. Część pastwiskowa hali użytkowana była wspólnie, natomiast obie polany były podzielone katastralnie i hipotecznie. Właściciele posiadali, proporcjonalnie do udziałów w polanach, pewne idealne części pastwiska, co przekładało się na ilości pasionego przez nich dobytku[5].
Na początku XX w. liczba wypasanych tutaj owiec przekroczyła możliwości wypasowe tej hali. Nadmierny wypas płoszył żyjące tu świstaki, niszczył bogatą roślinność alpejską porastającą masyw Czerwonych Wierchów i spowodował silną erozję wschodnich zboczy doliny[6]. Wypas trwał do lat 1961–64, kiedy to TPN w wyniku wykupów lub wywłaszczeń przejął od górali teren całej hali[1]. Po zniesieniu pasterstwa zerodowane zbocza zregenerowały się, a bezleśne obszary hali, w tym również Wielka Polana stopniowo zarastają lasem.
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]Na terenie hali znajduje się skrzyżowanie szlaków turystycznych[2].
– czarno znakowana Ścieżka nad Reglami z Polany Strążyskiej przez Przełęcz w Grzybowcu na Wielką Polanę Małołącką. Dalej prowadzi poprzez Przysłop Miętusi, Dolinę Miętusią i Zahradziska do Doliny Kościeliskiej.
- Czas przejścia z Polany Strążyskiej na Polanę Małołącką: 1:10 h, z powrotem 1:05 h
- Czas przejścia z Polany Małołąckiej do Doliny Kościeliskiej: 55 min, z powrotem 1:05 h
– żółty z Gronika przez całą długość Wielkiej Polany Małołąckiej, Głazisty Żleb i Kondracką Przełęcz na Kopę Kondracką.
- Czas przejścia z Gronika na Polanę Małołącką: 55 min, ↓ 45 min
- Czas przejścia z Polany Małołąckiej na Kopę Kondracką: 2:35 h, ↓ 1:50 h
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Józef Nyka: Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XIII. Latchorzew: Wyd. Trawers, 2003. ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ a b Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000. Warszawa: ExpressMap Polska, 2005. ISBN 83-88112-35-X.
- ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wyd. Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ Tatry Zachodnie. Mapa turystyczna 1:20 000. Warszawa: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 2005/06. ISBN 83-7329-645-X.
- ↑ a b c d e Bronisława Kopczyńska-Jaworska: Tradycyjna gospodarka sezonowa w Karpatach polskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1969, s. 53-58.
- ↑ a b Władysław Szafer: Tatrzański Park Narodowy. Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.