Ilija Garašanin
 W I połowie lat 60. XIX wieku | |
| Data i miejsce urodzenia |
28 stycznia 1812 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
22 czerwca 1874 |
| Premier Księstwa Serbii | |
| Okres |
od 21 października 1861 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Księstwa Serbii | |
| Okres |
od 22 kwietnia 1852 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Ilija Garašanin, właśc. Ilija Savić[1] (ur. 16 stycznia?/28 stycznia 1812 w Garaši, zm. 10 czerwca?/22 czerwca 1874 w Belgradzie) – serbski polityk, dwukrotny premier Księstwa Serbii, jeden z twórców serbskiej ideologii narodowej (panserbizm).
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W młodości uzyskał doskonałe wykształcenie[2]. W 1834 został urzędnikiem celnym, trzy lata później oficerem[1]. W toku rywalizacji między rodzinami Obrenoviciów i Karadziordzieviciów początkowo znajdował się w pierwszym obozie, udając się na emigrację po abdykacji Miłosza I Obrenovicia, następnie jednak wziął udział w obaleniu Michała Obrenovicia, co otworzyło mu drogę do rządu Aleksandra Karadziordziewicia[1]. W 1843 objął funkcję ministra spraw wewnętrznych, zaś w 1852 został ministrem spraw zagranicznych i premierem[3]. Jako minister spraw wewnętrznych znacząco przyczynił się do modernizacji Serbii, reformy policji i administracji państwowej[2].
W 1844 opracował dokument zatytułowany Načertanije (pol. Szkic), w którym przedstawił zasady, jakimi powinna kierować się Serbia w swojej długoterminowej polityce. Zakładał w nim upadek Turcji Osmańskiej oraz Imperium Habsburgów i twierdził, że to Serbia, jako najsilniejsze państwo południowosłowiańskie, zajmie ich miejsce na Bałkanach[4]. Zakładał również, że Serbowie powinni stanąć na czele buntu chrześcijan pod władzą turecką, co w efekcie – przy upadku Turcji – miało doprowadzić do budowy zjednoczonego państwa Słowian południowych zdominowanego przez Serbów[4]. Dokument ten powstał pod znaczącym wpływem polskich kół emigracyjnych – koncepcji Adama Czartoryskiego i Františka Zacha[5].
W czasie Wiosny Ludów, Garašanin pragnął zaangażować swój kraj w walkę po stronie Słowian żyjących w Austrii, lecz Aleksander Karadziordziewić nie podjął żadnej aktywności w tym kierunku. W 1853 Garašanin został zdymisjonowany pod naciskiem Rosji, której rząd postrzegał go jako antyrosyjskiego i prozachodniego[1]. Był odpowiedzialny za abdykację Aleksandra w 1858, lecz nie brał udziału w polityce w czasie drugiego okresu rządów Miłosza Obrenovicia[1].
Funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych objął ponownie w 1861, gdy do władzy doszedł Michał Obrenowić. Kontynuował w tym okresie politykę prowadzoną przez siebie w czasie wcześniejszego przebywania w rządzie[1]. Serbia na szeroką skalę wspierała podziemne zbrojne organizacje w Bośni, zamierzając doprowadzić do wybuchu antytureckiego zbrojnego powstania[6]. W 1867 przyczynił się do powstania pierwszej Ligi Bałkańskiej[1]. Zdymisjonowany w 1867, ostatecznie wycofał się z polityki w roku następnym[1].
Koncepcje polityczne Garašanina były interpretowane jako ważny etap rozwoju nacjonalizmu serbskiego i koncepcji Wielkiej Serbii[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Ilija Garašanin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
- ↑ a b T. Judah, The Serbs, s. 56.
- ↑ T. Wasilewski, W. Felczak, Historia Jugosławii, s. 307.
- ↑ a b T. Judah, The Serbs, s. 57.
- ↑ T. Wasilewski, W. Felczak, Historia Jugosławii, s. 312.
- ↑ J. Skowronek, M. Tanty, T. Wasilewski, Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa 1988, ISBN 83-01-07549-X, s. 357-358.
- ↑ T. Judah, The Serbs, s. 56-59.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Judah T., The Serbs. History, Myth and the Destruction of Yugoslavia, Yale University Press, 2009
- Wasilewski T., Felczak W., Historia Jugosławii, Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.