Jasnota biała

Jasnota biała
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	jasnota
Gatunek	jasnota biała
	Nazwa systematyczna
	Lamium album L.; Sp. Pl.: 579 (1753)
Synonimy
	Lamium vulgatum Benth.; Lamium vulgatum var. album (L.) Benth.;
	Lamium vulgatum Benth.; Lamium vulgatum var. album (L.) Benth.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jasnota biała (Lamium album L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych (wargowych)^[4]. Kształtem liści, ulistnieniem i ogólnym wyglądem roślina przypomina pokrzywę, stąd też pochodzą jej ludowe nazwy: biała pokrzywka lub głucha pokrzywa, martwa pokrzywa^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w całej Europie oraz na znacznych obszarach Azji o klimacie umiarkowanym, ale także cieplejszym (Indie, Nepal, Pakistan)^[6]. W Polsce jest pospolita, zarówno na niżu, jak i w niższych partiach gór i we florze Polski jest archeofitem^[7].

Morfologia

Łodyga, kłącze: Wzniesiona i nierozgałęziona łodyga z fioletowymi zabarwieniami w niektórych miejscach. Osiąga wysokość do 60 cm. Na przekroju poprzecznym jest czterokanciasta. Pod ziemią roślina posiada rozgałęzione kłącze i podziemne rozłogi, za pomocą których rozmnaża się wegetatywnie.
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Długoogonkowe jajowate lub sercowate liście są delikatnie owłosione i mają brzegi grubo, nierówno piłkowane^[8].
Kwiaty: Grzbieciste, zebrane po 5–8 w okółkach w kątach liści. Kielich dzwonkowaty, z rurką i dłuższymi od niej ząbkami. Korona biała, kremowa lub żółtawobiała. U nasady ze zgiętą i rozdętą rurką, wewnątrz z pierścieniem włosków, zwieńczona dwiema okazałymi wargami. Górna warga jest hełmiasto wysklepiona i gęsto owłosiona. Dolna warga u nasady z dwoma bocznymi, wąskimi ząbkami, ze środkową łatką sercowatą – wyciętą pośrodku. Pręciki są cztery, z czego dwa dłuższe i dwa krótsze. Pylniki są owłosione, czarniawe, wysypuje się z nich bladożółty pyłek. Zalążnia jest czterokomorowa^[8].
Owoce: Rozłupnie zawierające cztery jajowate, trójgraniaste rozłupki^[8] ciemnoszarego koloru.
Gatunki podobne: Pokrzywa zwyczajna ma drobne i zielone kwiaty oraz włoski parzące^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do października. Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie. Zapylana jest przez błonkówki wabione nektarem.

Wymaga gleb zasobnych w związki azotu^[8]. Rośnie zwykle w skupieniach z powodu rozrastania się za pomocą rozłogów na przydrożach, rumowiskach, w zaroślach, w rowach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisetalia, All. Aegopodion podagrariae^[9].

Zastosowanie

Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski : kwiaty (Flos Lamii albi). Zbiera się je ręcznie przy słonecznej pogodzie i suszy w zacienionym miejscu. Kwiaty zawierają flawonoidy, garbniki, śluzy, saponiny, glikozydy, cholinę, związki irydowe, kwasy wielofenolowe oraz niewielkie ilości olejków eterycznych.
- Działanie: ma działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, moczopędne i słabo ściągające. Największe zastosowanie znajduje w leczeniu chorób i dolegliwości kobiecych. Napar w mieszance z białą koniczyną stosowany jest przy nadmiernym i bolesnym miesiączkowaniu kobiet, gdyż zmniejsza krwawienie. Leczy też u kobiet upławy i stany zapalne narządów płciowych. Polecane jest też przy obfitych miesiączkach picie odwaru z 2 łyżek kwiatów na 2 szklanki wody 3 razy dziennie w równych porcjach.

Poza tym używana jest wewnętrznie w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i dróg moczowych. W tym celu stosowana jest głównie w mieszance z innymi ziołami, takimi, jak: podbiał pospolity, mięta pieprzowa, kora wierzby, krwawnik pospolity, rumianek. Zewnętrznie stosowana była przy oparzeniach, trudno gojących się ranach i chorobach skórnych oraz do płukania jamy ustnej^[10]^[11].

Jasnota biała nie tylko zewnętrznie jest podobna do pokrzywy; jej młode liście mają podobne do niej własności odżywcze
W dawnych czasach leczono jasnotą białą plucie krwią, ból zębów i choroby przemiany materii
W lecznictwie ludowym stosowano doustnie odwar z kwiatów jasnoty w biegunkach niemowląt i małych dzieci^[12].

Obecność w kulturze

Okaz jasnoty białej, bardzo wiernie odwzorowany, występuje w tle malarskim jednej ze scen ołtarza Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ ^a ^b Lamium album L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-31] .
↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 53.
↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 88, ISBN 83-02-00322-0 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
↑ Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
↑ AleksanderA. Ożarowski AleksanderA., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, s. 181, ISBN 83-202-0472-0 .
↑ Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117

Bibliografia

František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[powo-3] Lamium album L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-31] .

[Szaf70-4] Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 53.

[Anrea-5] Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].

[A-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[wiosna-8] JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 88, ISBN 83-02-00322-0 .

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[10] Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[11] Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.

[12] AleksanderA. Ożarowski AleksanderA., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, s. 181, ISBN 83-202-0472-0 .

[13] Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]