Jastrzębiec włosisty
 Okazy zielnikowe | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
jastrzębiec włosisty |
| Nazwa systematyczna | |
| Hieracium piliferum Hoppe Bot. Taschenb. Anfanger Wiss. Apothekerkunst 1799: 129 (-130)[3] | |
Jastrzębiec włosisty[4] (Hieracium piliferum Hoppe) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w Alpach, Pirenejach, Apeninach, Górach Dynarskich i Karpatach. W Polsce podano tylko dwa jego stanowiska w Tatrach Wysokich: na Mięguszowieckim Szczycie oraz przy Morskim Oku[5]. W 2014 roku uznany został za wymarły[6], po czym w 2022 roku odkryto populację tego gatunku w Szerokim Żlebie w masywie Miedzianego[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Wniesiona, pojedyncza, najczęściej bezlistna (czasem z jednym lub dwoma listkami). Ma wysokość 5–30 cm. Pokryta trzema rodzajami włosków: długimi wełnistymi włoskami, włoskami gwiazdkowatymi oraz gruczołowatymi[5].
- Liście
- Zebrane w różyczkę, na krótkich ogonkach, lancetowate, sinozielone, owłosione.
- Kwiaty
- Jasnożółte, zebrane w pojedynczy koszyczek na szczycie łodygi (czasem 2–3). Łuski okrywy koszyczka wąskolancetowate, wełniście owłosione[5].
- Owoc
- Brunatna lub czarniawa niełupka[5].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Bylina. Kwitnie od lipca do sierpnia. Gatunek alpejski, oreofit. Rośnie w murawach na podłożu bezwapiennym[5]. Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Juncetea trifidi[8]. Liczba chromosomów 2n = 36.
Zmienność[edytuj | edytuj kod]
Gatunek zróżnicowany na 7 podgatunków[9]:
- Hieracium piliferum subsp. ciavaletense (Zahn) Zahn
- Hieracium piliferum subsp. fuliginatum (Murr & Zahn) Greuter
- Hieracium piliferum subsp. glanduliferum (Hoppe) Zahn
- Hieracium piliferum subsp. hololeptum (Nägeli & Peter) Zahn
- Hieracium piliferum subsp. leucopsis (Arv.-Touv.) Zahn
- Hieracium piliferum subsp. subnivale (Gren. & Godr.) Zahn
- Hieracium piliferum subsp. subnivaliforme (Zahn) Zahn
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (2001) w kategorii VU (narażony)[6]. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) umieszczony w kategorii R (rzadki – potencjalnie zagrożony). W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię RE (wymarły na obszarze Polski)[10]. Znajduje się także w Czerwonej Księdze Karpat Polskich w kategorii CR (krytycznie zagrożony).
W Polsce odnaleziony został w 1926 r. przez B. Pawłowskiego w Tatrach na zboczach Mięguszowieckiego Szczytu. Zgromadzone przez niego 10 okazów zielnikowych wskazuje, że populacja prawdopodobnie była liczna. W 1994 r. obserwowano około 50 osobników. W 1989 r. znaleziono w dolinie Morskiego Oka inne stanowisko liczące około 30–40 osobników, w 1992 r. było ich 15–20, a w 2001 r. tylko 4 kwitnące i 3 płonne[5]. W 2014 roku uznano gatunek za wymarły EX (wymarły)[6]. Przyczyną wyginięcia osobników nad Morskim Okiem były prowadzone tutaj prace renowacyjne (sadzenie kosodrzewiny). Istniejące od kilkudziesięciu lat stanowisko na zboczach Mięguszowieckiego w 2008 r. wydawało się niezagrożone[5]. Po odkryciu ponad 100 okazów tego gatunku w Szerokim Żlebie na Miedzianym w 2022 gatunek zaliczono do krytycznie zagrożonych (CR)[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-09-23] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-13].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f g Szeląg Z. 2001. Jastrzębiec włosisty. s. 394-395. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.
- ↑ a b c Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ a b Marcin Nobis i inni, New national and regional plant records: Contribution to the flora of the Old World countries, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 92, 2023, s. 1-21 [dostęp 2023-06-08].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ The Plant List [dostęp 2013-09-23]
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.