Alpy

Ten artykuł dotyczy łańcucha górskiego w południowo-centralnej Europie. Zobacz też: inne znaczenia.

Zdjęcie satelitarne Alp

Numeryczny Model Terenu Alp

Alpy na włoskiej mapie z roku 1899

Alpy widziane z Aiguille du Midi (3842 m) – masyw Mont Blanc

Alpy w Szwajcarii

Alpy Nadmorskie

Mała Przełęcz Świętego Bernarda

Alpy (fr. Alpes, niem. Alpen, wł. Alpi, słoweń. Alpe, ret. Alps) – najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się łukiem od wybrzeża Morza Śródziemnego po dolinę Dunaju w okolicach Wiednia. Łańcuch ma długość około 1200 km, szerokość od 150 do 250 km i zajmuje powierzchnię około 220 tys. km².

Najwyższym szczytem Alp, a zarazem całej Europy, jest położony na granicy francusko-włoskiej Mont Blanc (wł. Monte Bianco), choć główny wierzchołek znajduje się po stronie francuskiej. Wznosi się na wysokość 4810,45 m n.p.m.

Alpy położone są na terytorium kilku państw europejskich, są to od wschodu: Słowenia, Austria, Włochy, Niemcy, Liechtenstein, Szwajcaria, Francja i Monako. Niektóre z nich, w których Alpy zajmują znaczącą część terytorium, nazywane są często alpejskimi.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie nazwy jest niepewne, niektórzy wiążą ją z celtyckim rdzeniem alb, oznaczającym "wysokość", inni natomiast wskazują na łaciński przymiotnik albus – "biały", co miało odnosić się do ośnieżonych szczytów Alp. Ta druga hipoteza jest wątpliwa, zważywszy, że na terenie całego łańcucha określenie "alp" odnosi się do wysokogórskich pastwisk (w Polsce nazywanych halami), a nie do szczytów górskich.

Geologia[edytuj | edytuj kod]

Alpy zostały wypiętrzone w orogenezie alpejskiej jako część większego systemu górskiego – łańcucha alpejsko-himalajskiego. Alpy mają budowę fałdowo-płaszczowinową. W krajobrazie wysokogórskim dominują strzeliste szczyty, kotły polodowcowe oraz doliny U-kształtne.

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Alpy leżą na pograniczu dwóch stref klimatycznych. Skłon zachodni i północny pozostaje pod wpływem klimatu umiarkowanego, skłon południowy - podzwrotnikowego. Średnia temperatura lipca u podnóży gór wynosi od +8 °C w Alpach Nadmorskich, do -2 °C w Alpach Austriackich i od +19 °C na północnym skłonie do +24 °C na południu. Temperatura obniża się stopniowo wraz ze wzrostem wysokości.

Najwięcej opadów otrzymują Alpy Zachodnie - do 4000 mm rocznie, Alpy Wschodnie ok. 2500-3000 mm, najniższe opady (poniżej 500 mm) notowane są w wewnętrznych kotlinach Alp Wschodnich. Powyżej ok. 2300 m n.p.m. opady występują tylko w postaci śniegu. Charakterystycznym zjawiskiem są silne, ciepłe wiatry fenowe. Alpy są obszarem źródłowym wielu rzek Europy Zachodniej. Biorą tu swój początek: Adyga, Pad i większość jego dopływów (m.in.: Ticino, Adda, Oglio), Rodan i jego dopływy (Durance i Isère), Ren i jego dopływ Aare oraz wiele rzek dorzecza Dunaju (m.in.: Lech, Inn, Salzach, Aniza, Raba, Mura, Drawa i Sawa). Szerokie, wychodzące na przedpole Alp doliny wypełniają miejscami rozległe polodowcowe jeziora, m.in.: Genewskie, Czterech Kantonów, Bodeńskie, Garda, Como i Maggiore.

Fauna[edytuj | edytuj kod]

Ssaki:

Ptaki:

Płazy:

Ochrona[edytuj | edytuj kod]

Dużo endemicznych gatunków roślin i zwierząt. Stworzono wiele parków narodowych i rezerwatów.

Podział[edytuj | edytuj kod]

Podział geograficzny[edytuj | edytuj kod]

W podstawowym podziale wyróżnia się dwie części: wyższe Alpy Zachodnie oraz niższe Alpy Wschodnie. Granica przebiega obniżeniem Jeziora Bodeńskiego, doliną górnego Renu, przełęczą Splügen i Doliną Spluga (Val San Giacomo), aż do jeziora Como.

Tak przyjęty podział na Alpy Wschodnie i Alpy Zachodnie nie jest kwestią arbitralnych ustaleń, lecz posiada istotne uzasadnienie w odmienności geologicznej budowy Alp Wschodnich i Alp Zachodnich.

Podział geologiczny[edytuj | edytuj kod]

Ponadto, zwłaszcza w Alpach Wschodnich, na podstawie budowy geologicznej wyróżnia się:

starsze Alpy Centralne (niem. Zentralalpen) zbudowane ze starych skał metamorficznych (gnejsy, łupki krystaliczne, łupki fyllitowe) pociętych intruzjami granodiorytowymi, tonalitowymi i riolitowymi oraz pokrytych fragmentarycznie mezozoicznymi skałami osadowymi (głównie wapienie),
młodsze Alpy Wapienne (niem. Kalkalpen) zbudowane z trzeciorzędowych skał osadowych (głównie wapienie i dolomity),
najmłodsze Prealpy zbudowane z kredowych i trzeciorzędowych skał głównie fliszowych. Spotyka się też skały granitowe.