Jeżyna wcinanolistna

Jeżyna wcinanolistna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	jeżyna
Gatunek	jeżyna wcinanolistna
Nazwa systematyczna
Rubus laciniatus (Weston) Willd. Hort. Berol. 2(7): t. 82 (1806)
Synonimy
Rubus bifrons var. laciniatus (Weston) Dalla Torre & Sarnth. Rubus corylifolius var. laciniatus (Weston) Wallr. Rubus vulgaris var. laciniatus (Weston) Dippel Rubus vulgaris f. laciniatus (Weston) Frid.

Jeżyna wcinanolistna (Rubus laciniatus Willd.) – gatunek z rodziny różowatych (Rosaceae). Jest blisko spokrewniony, a w niektórych ujęciach uważany za tożsamy z jeżyną smukłokolcową R. nemoralis, co potwierdzać ma m.in. występowanie form pośrednich. Takson po raz pierwszy opisany został w Phytografii Leonarda Plukeneta w 1691 roku. Rozprzestrzeniany był w Europie jako roślina uprawna, a jego popularność wzrosła po uzyskaniu odmian bezkolcowych (rozmnażanych wegetatywnie – rośliny potomne uzyskane z nasion mają kolce). Gatunek zawleczony został także do Ameryki Północnej, gdzie rośnie też jako dziczejący.

W Polsce jeżyna ta znana jest od 1859, ale częściej rejestrowana jest dopiero od drugiej połowy XX wieku. Występuje coraz bardziej się rozpowszechniając w zachodniej części kraju – we wschodniej przemarza.

Jest to jeden z bardziej charakterystycznych i wyróżniających się gatunków jeżyn – wyraźnie odmienny z powodu silnie wcinanych liści. Owoce są słodkie i jadalne. Owoce, korzenie i pędy wykorzystywane są także w ziołolecznictwie.

Morfologia

Pokrój

Kolczasty krzew o pędach osiągających 2 m, czasem 3 m wysokości. Pędy są łukowato wygięte, czerwonobrązowe, kanciaste, o powierzchniach płaskich lub wgłębionych, słabo owłosionych i łysiejących. Kolce jednakowe, długości ok. 5–7 mm, silnie zakrzywione i o tęgiej nasadzie. Występują w liczbie od 5 do 12 na odcinku długości 5 cm.

Liście

Dłoniasto złożone z 5 listków bardzo głęboko wcinanych. Listki są z obu stron zielone, z wierzchu nagie lub rzadko owłosione, od spodu miękko owłosione. Listek szczytowy na długim ogonku, zwykle złożony z trzech lub pięciu głęboko wcinanych odcinków. Dolna para listków także wyrasta na ogonkach. Ogonek liścia i ogonki listków silnie kolczaste. Przylistki są równowąskie do nitkowatych.

Kwiaty

Zebrane po 5–25 na szczytach pędów w wiechowaty kwiatostan o osi zygzakowato powyginanej i ulistnionej, w różnym stopniu owłosionej, ale zawsze silnie kolczastej. Szypułki kwiatowe odstająco owłosione i z kolcami słabo zagiętymi, osiągającymi do 3 mm długości. Działki kielicha silnie owłosione i pokryte igiełkowatymi kolcami. Płatki korony jasnoróżowe lub białe, jajowate do eliptycznych, o długości od 8 do 15 mm, czasem z jednym lub dwoma wcięciami. Pręciki dłuższe od słupków, o nagich pylnikach.

Owoce

W jednym kwiecie powstaje 25 do 60 ściśle do siebie przylegających, soczystych i po dojrzeniu czarnych pestkowców, tworzących stożkowaty lub nieco walcowaty owoc zbiorowy o długości od 1 do 1,5 cm. Zrywane z pędów oddzielają się wraz ze stożkowato wydłużonym dnem kwiatowym.

• 
  Pęd, kolce i przylistki
• 
  Liść
• 
  Kwiaty
• 
  Owoce

Biologia i ekologia

Nanofanerofit. Kwitnie od lipca (czasem od czerwca) do sierpnia, rzadziej do września lub nawet października. Pędy kwiatostanowe rozwijają się na pędach dwuletnich, które po owocowaniu zwykle zamierają.

Rośnie w lasach liściastych i mieszanych, zwłaszcza na ich obrzeżach lub w widnych drzewostanach, poza tym także na nieużytkach, przydrożach i w miejscach skalistych.

Owoce są chętnie zjadane przez liczne ssaki i ptaki, przyczyniające się do rozsiewania gatunku. Liście i młode pędy są także zjadane przez liczne gatunki zwierząt, w tym także przez owce, mniej chętnie przez bydło. Zarośla tego gatunku stanowią też schronienie dla licznych gatunków zwierząt.

Systematyka

Status tego taksonu jest niejasny, bywa uznawany za formę jeżyny smukłokolcowej R. nemoralis. Wraz z tym gatunkiem należy w każdym razie do serii Rhamnifolii w obrębie podrodzaju Rubus, sekcji Rubus i podsekcji Rubus.

Tworzy mieszańce z jeżyną dwubarwną Rubus bifrons i Rubus ulmifolius.

W obrębie gatunku nie wyróżniono taksonów wewnątrzgatunkowych, ale znanych jest szereg odmian uprawnych (w tym zwłaszcza z pędami pozbawionymi kolców): 'Austin Thornless', 'Thornless Evergreen', 'Thornless', 'Black Satin', 'Dirksen Thornless', 'Georgia Thornless', 'Darrow', 'Thornfree' i 'Smoothstem'.