Jer (ptak)
| Fringilla montifringilla[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
 Samiec w szacie spoczynkowej | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
jer |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 letnie lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska | |
Jer[3], zięba jer[4] (Fringilla montifringilla) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Zamieszkuje Eurazję, zimą także północną Afrykę. Nie wyróżnia się podgatunków[5]. Nie jest zagrożony.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
Zamieszkuje północną część Wysp Brytyjskich oraz pas od Półwyspu Skandynawskiego i Estonii po Kamczatkę. Zimuje w pasie klimatów umiarkowanych i podzwrotnikowych Europy i Azji oraz w Afryce Północnej. Niewielka liczba osobników ze Skandynawii jest osiadła i nie migruje[2]. W odróżnieniu od powszechnie występującej zięby zwyczajnej, jery w Europie (poza jej północną częścią) pojawiają się tylko poza okresem lęgowym. Jest to bowiem typowy mieszkaniec lasów iglastych i liściastych o charakterze tajgi. Prowadzi tam podobny tryb życia do zięby, która z kolei w tych wyższych szerokościach geograficznych nie gniazduje. W niektórych latach jesienne migracje przybierają rozmiary inwazji, której celem jest Europa Zachodnia i Środkowa. Ma ona miejsce zwłaszcza w czasie obfitego owocowania drzewostanów bukowych. W niektórych regionach to ptak częściowo wędrowny. Masowe pojawy w czasie wędrówek jerów budziły radość u ptaszników, którzy łapali je w celach kulinarnych. Rzadziej niż inne ptaki śpiewające natomiast hodowano jery w klatkach. Wynikało to z tego, że twarde wabienie i śpiew dla człowieka nie brzmią zbyt melodyjnie.
W Polsce licznie i regularnie pojawia się podczas przelotów (od marca do maja i od września do listopada) i nielicznie (choć liczebność co roku może być bardzo zmienna) zimuje w zachodniej i południowej części kraju. Spotykany również w sezonie lęgowym, choć jak dotąd brak dowodów na gniazdowanie[6].
Charakterystyka gatunku[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
Dymorfizm płciowy wyraźnie widoczny w okresie lęgowym, poza nim słabo. Mały, krępy ptak, o dużej głowie i dziobie i krótkim ogonie. We wszystkich szatach ma biały kuper (u juv. żółtawy) i pomarńczowe gardło, pierś i małe pokrywy naskrzydłowe oraz biały brzuch z ciemnymi kropkami, a także ciemne skrzydła z biało-żółtym rysunkiem i czarna tęczówkę. Samiec w szacie godowej ma grzbiet, kark, głowę i dziób czarne. Małe pokrywy naskrzydłowe, pierś i gardło intensywnie pomarańczowe. Samica ma dużo mniej intensywny pomarańcz na ciele, głowę ma szaro-brązową z czarnymi pasami na karku, a także żółty, ciemno zakończony dziób. Poza tym pokrywy skrzydłowe kreskowane, a grzbiet brązowy, kreskowany (nie czarny, jak u samca w szacie godowej). Samiec w szacie spoczynkowej jak samica, ale ma intensywniejszy pomarańcz, niekreskowane pokrywy i czarniawą głowę. Ptaki młode w szacie juwenalnej mają żółtawy kuper, a młode samce mają często czarne plamki na pomarańczowych małych pokrywach naskrzydłowych[7].
| długość ciała | rozpiętość skrzydeł | długość ogona | masa ciała |
|---|---|---|---|
| 14–16 cm | 25–26 cm | 5,5–7 cm | 17–35 g |
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek płochliwy[7].
Głos[edytuj | edytuj kod]
Gdy jery są zaniepokojone lub w czasie przelotów, bez przerwy wabią się charakterystycznym „jerr kwek”.
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Różne typy lasów, otwarte bory iglaste i mieszane, grądy, górskie brzeziny, zadrzewienia, jesienią i zimą żeruje na polach, tworząc stada sięgające kilkudziesięciu osobników (rzadziej kilkaset i więcej). Na przelotach widywany zwłaszcza w lasach bukowych w pobliżu otwartych pól uprawnych.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Na różnych gatunkach drzew iglastych i liściastych, zawsze dobrze zamaskowane. Jest to misternie uwita czarka z porostów, mchów, trawy, korzonków, wrzosów, okruchów kory. Wyścielenie stanowi puch roślinny, pióra, trawa, włosie, a czasem i papier. Umieszczone jest wysoko nad ziemią, w rozwidleniu gałęzi lub przy pniu. W porównaniu z gniazdem zięby konstrukcja jera jest, choć podobna, większa i luźniej zbudowana.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–lipcu 3–8 zielonkawych jaj.
Wysiadywanie[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są przez okres 11–12 dni przez samicę. Potomstwo opuszcza gniazdo po 13–14 dniach. Jery unikają ostrych północnych zim. Gdy tylko młode się usamodzielnią, ptaki opuszczają swe tereny lęgowe i wędrują w obszary, gdzie mogą znaleźć więcej ulubionych nasion.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
W swej ojczyźnie je owady i inne bezkręgowce (karmi nimi również pisklęta), w okresie jesienno-zimowym również nasiona roślin i jagody, np. ziarna prosa, słonecznika, konopi, rzepaku, rzepiku, jarzębiny i kukurydzy.
Nie wykazuje specjalnych wymagań pokarmowych. Najchętniej zjada jednak orzeszki bukowe. Na stanowiskach, gdzie one występują, pozostają tak długo, aż się skończą. Wygłodniałe małe stado, które na swej drodze napotka buczyny, nie zdradza swojej obecności śpiewem lub zawołaniami. Słychać tylko pękanie łupin orzeszków i ich spadanie na ziemię. W okresie lęgowym żeruje w lesie, poza nim na terenach rolniczych. Zimą rzadko odwiedza karmniki. Wynika to też z wyjątkowej ostrożności, jaką zachowuje ten ptak. Gdy wróble, mazurki czy dzwońce pożywiają się, mogą przepłaszać jery.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje jera za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Liczebność światowej populacji szacuje się na 120–200 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[2].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[9].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Fringilla montifringilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Fringilla montifringilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Fringillinae Leach, 1820 - zięby (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-27].
- ↑ Katrin Hecker, Frank Hecker, Atlas ptaków, Justyna Mrowiec (red.), wyd. 4, Wydawnictwo RM, s. 46, ISBN 978-83-8151-618-1 (pol.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-27]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 741. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ a b c Lars Svensson i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 390,391, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-03-01].
- ↑ Michał Radziszewski i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów : Warszawa: Fenix ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 303, ISBN 978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-03-01] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).