Julian Prejs

Julian Prejs

Sjerp-Polaczek

Data i miejsce urodzenia	13 lutego 1820 Papowo Biskupie
Data i miejsce śmierci	4 lipca 1904 Bydgoszcz
Miejsce spoczynku	Cmentarz Starofarny w Bydgoszczy
Zawód, zajęcie	pisarz, dziennikarz

Julian Walenty Prejs, pseud. Sjerp-Polaczek; Polaczek-Biedaczek, bez kosy Wojaczek (ur. 13 lutego 1820 w Papowie Biskupim, zm. 4 lipca 1904 w Bydgoszczy) – nauczyciel, pisarz ludowy, polski działacz narodowy, dziennikarz, wydawca, zwany „ojcem prasy ludowej na Pomorzu”.

Życiorys

Urodził się 13 lutego 1820 r. w Papowie Biskupim pod Chełmżą. Był synem Józefa Kazimierza (zm. 1849), organisty, potem dzierżawcy majątku i Anny z Paliwodzińskich. Uczył się najpierw w Szkole Miejskiej w Chełmnie, a od 1835 r. w gimnazjum toruńskim. Latem 1840 r. udał się do Królestwa Polskiego. W 1842 r. przyjęto go na wydział filozoficzny Uniwersytetu Wrocławskiego extra ordinem. Od listopada 1842 do lipca 1843 r. był członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu. Nie ukończywszy studiów, znów udał się w 1844 r. do Królestwa. W 1845 r. przebywał w Warszawie, gdzie pracował jako guwerner. Zaangażował się w bliżej nieznaną akcję konspiracyjną. Zagrożony aresztowaniem, wrócił na początku 1847 r. do Chełmna. Echem tych przeżyć był wiersz „Dola Śmiertelnika” (Przyjaciel Ludu, 1847, nr 3), w którym dał wyraz zwątpieniu w skuteczność zbrojnej walki z zaborcami. Władze pruskie, znając jego działalność polityczną, nie dopuściły go do egzaminu państwowego, zamykając mu drogę do zawodu nauczycielskiego. Odtąd poświęcił się całkowicie pracy oświatowej wśród ludu.

Okres toruński

Pierwsze utwory literackie ogłosił w latach 1845–1847 w poznańskim piśmie „Kościół i Szkoła” i leszczyńskim „Przyjacielu Ludu”. Działalność literacką rozwinął na szerszą skalę w okresie Wiosny Ludów. W połowie 1848 roku ogłosił prospekt popularnego pisma politycznego pt. „Ludownik”, jednak z powodu wysokich opłat stemplowych zrezygnował z jego wydawania. Od lipca 1848 r. współpracował z wydawaną w Chełmnie „Szkółką Narodową”. W ogłaszanych na jej łamach pod pseudonimem Sjerp-Polaczka artykułach opowiadał się za równością wszystkich ludzi, solidaryzmem społecznym i przewodnictwem szlachty. W wierszach i rymowankach starał się rozbudzać uczucia patriotyczne. Równocześnie od października 1848 do czerwca 1850 r. redagował i wydawał własne pismo pt. „Biedaczek, czyli Mały i Tani Tygodnik dla Biednego Ludu”. Wychodziło ono najpierw w Toruniu, a od 1849 w Chełmży. Tytuł ten stał się niezwykle ważną pozycją dla rozbudzenia polskiej świadomości narodowej. „Biedaczka” drukowała początkowo drukarnia niemiecka, a od kwietnia 1849 r. Drukarnia Polsko-Ludowa, którą założył dzięki pomocy Ligi Polskiej, niektórych ziemian i księży. W 1850 r. wskutek utrudnień przedkładanych przez władze pruskie, zmuszony był zlikwidować swoje przedsiębiorstwo. W tym czasie podjął również próbę wydawania osobnego pisma dla kobiet pt. „Siostrzanka” (nr 1 ukazał się 1 kwietnia 1849). Pismo wraz z dodatkiem „Pięknotka”, nie znajdując oddźwięku, wkrótce upadło.

Okres chełmiński

Po 1850 roku mieszkał w Chełmnie, utrzymując kontakty z toruńską oficyną Augusta Schneidera i zapewne anonimowo, z chełmińskim Nadwiślaninem. Od ok. 1855 r. prowadził pensjonat dla uczniów i zajmował się ich wychowaniem. Wkrótce zaczęły się jego kontakty z Bydgoszczą, gdzie od października 1860 do marca 1861 wydawał kalendarz „Wszechbrat Bracki, pismo dla bractw i stowarzyszeń kościelnych a szczególnie Bractw Trzeźwości świętej” (ukazało się 5 numerów). Długi żywot i duże znaczenie dla rozwoju oświaty miał „Sjerp-Polaczka Kalendarz Katolicko-Polski” wydawany w Toruniu w latach 1861–1877. O jego działalności w czasie powstania styczniowego brak wiarygodnych danych. Być może był jednym z komisarzy tajnego Rządu Narodowego wyznaczonym dla Pomorza.

Okres bydgoski

Grób Juliana Prejsa na cmentarzu Starofarnym w Bydgoszczy

W 1865 r. zamieszkał na stałe w Bydgoszczy, często zmieniając mieszkania. Redagował tu w dalszym ciągu swój Kalendarz, równocześnie, szukając podstaw egzystencji, chwytał się różnych zawodów. Przez wiele lat trudnił się rybołówstwem. Żył w wielkiej biedzie, z trudem mogąc wyżywić rodzinę. Jednak pióra się nigdy nie wyrzekł. W 1884 r. podjął się, atakowany przez „Gońca Wielkopolskiego” i pisarza kaszubskiego Hieronima Derdowskiego, redagowania w Inowrocławiu gazety ludowej „Kujawiak”. Gazeta ta po trzech miesiącach upadła, a Julian Prejs powrócił do Bydgoszczy i pozostał w tym mieście już do śmierci.

Współpracował ze Stanisławem Tomaszewskim, drukarzem i wydawcą gazet „Straż Polska” (1891–1894) i „Gazeta Bydgoska”. Swoim piórem wspierał również inne pisma, np. „Pochodnię inowrocławską”, drukowaną u Tomaszewskiego. Opracował historię bydgoskich bractw Św. Rocha i Św. Anny. Rzadko otrzymywał za swą pracę zapłatę, nazywając siebie z tego powodu „Szczodrym Tomaszem”.

Swojej działalności nie ograniczał tylko do pisarstwa, lecz czynnie uczestniczył w życiu społecznym polskich bydgoszczan. W 1872 r. wraz z Teofilem Magdzińskim należał do założycieli Towarzystwa Przemysłowego. Był również współzałożycielem bydgoskiego chóru „Halka” oraz wchodził w skład Rady Nadzorczej Banku Ludowego. W Bydgoszczy mieszkał prawie 40 lat i ten gród „ubrdany”, jak go nazywał, najbardziej ze wszystkich ukochał. Jego dom do dzisiaj istnieje przy malowniczej uliczce Terasy nr 2. Chętny do współpracy i świadczenia pomocy innym, nie dbał o siebie, toteż koniec długiego i pracowitego życia spędził w niedostatku, nędzy i całkowitym niemal zapomnieniu. Kiedy popadł w skrajną nędzę, w prasie poznańskiej i pomorskiej pojawiły się w 1902 r. odezwy, wzywające do spieszenia z pomocą sędziwemu, dogorywającemu literatowi.

Zmarł 2 lipca 1904 w Bydgoszczy w wieku 84 lat. Został pochowany na bydgoskim cmentarzu Starofarnym. W czasie pogrzebu, na który zjechali się radcy z różnych części kraju, mowę pożegnalną wygłosił Wiktor Kulerski, wydawca „Gazety Grudziądzkiej”.

Rodzina

Julian Prejs był żonaty z Karoliną z Gollników. Miał synów: Franciszka i Wiktora.

Upamiętnienie

• patron ulicy w Bydgoszczy w dzielnicy Fordon
• patron ulicy w Toruniu w dzielnicy Na Skarpie
• patron Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ulicy Rynek 4 w Chełmży
• tablica pamiątkowa na ścianie domu gdzie mieszkał i zmarł znajdującej się przy ulicy Terasy 2 w Bydgoszczy, wmurowana w 1962 r. z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy a ufundowana przez Oddział Pomorski Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.

Bibliografia

• Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom III. Bydgoszcz 1996. ISBN 83-85327-32-0, str. 115–116
• Chojnacki Władysław; Słownik Biograficzny [w:] Kolberg Oskar; DZIEŁA WSZYSTKIE, Pomorze..., str. 546, WPM, Kraków 1965

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa poświęcona rodzinie Preis. preis.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-15)].
• Biedaczek : czyli mały i tani tygodnik dla biednego ludu (1848 – 1850)
• Papowo Biskupie.