Kâtip Çelebi

Kâtip Çelebi
Muṣṭafa ibn 'Abd Allāh
Data i miejsce urodzenia	1609 ; Stambuł
Data i miejsce śmierci	6 października 1657 ; Stambuł
Zawód, zajęcie	historyk, geograf, teolog
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kâtip Çelebi, (osmańskotur. كاتب جلبي), znany też jako Ḥājjī Khalīfa (حاجي خليفة), (ur. 1609 w Stambule, zm. 6 października 1657 tamże) – turecki uczony, autor wielu dzieł w zakresie historii, geografii i religii muzułmańskiej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się jako Muṣṭafa ibn 'Abd Allāh w Stambule. W swoim dziele biograficznym Sullam al-Wusul, podaje swoją datę urodzenia na 1609 rok^[1]. Był synem żołnierza^[2]. W wieku 14 latach rozpoczął pobieranie nauk w biurze rachunkowym w Anatolii (Anadolu Muhasebesi)^[3]. Wkrótce po tym przerwał nauki, by wraz z ojcem w 1624 wziąć udział w wyprawie przeciwko Abazy paszy, a dwa lata później walczyć w Bagdadzie. Podczas odwrotu spod Bagdadu jego ojciec zmarł. 17-letni Mustafa wrócił do Stambułu i zaczął pobierać nauki u osmańskiego duchownego, Kadızade Mehmeda. Następnie brał udział w kilku kolejnych kampaniach na Bliskim Wschodzie, kolekcjonując w czasie ich trwania wiele książek z terenów na których przebywał^[1].

Po śmierci Kadızade, Kâtip Çelebi rozszerzył swoje zainteresowania na historię i geografię, a także wiele innych dziedzin, w tym prawo, matematykę i astronomię. Wydając większość spadku po matce na zakup książek, utworzył prawdopodobnie największą prywatną bibliotekę w Stambule w XVII wieku. Chociaż poświęcił większość swojego życia na pracę naukową, formalnie nie uzyskał nigdy dyplomu uczelni^[1].

Zmarł 6 października 1657 na atak serca. Jego jedyny syn zmarł w młodym wieku. Książki z prywatnego zbioru zostały sprzedane ok. 1660, po śmierci żony Çelebiego. Część z nich wchodzi obecnie w skład Biblioteki Uniwersyteckiej w Lejdzie^[1].

Dzieła[edytuj | edytuj kod]

Większość dzieł Kâtipa Çelebiego pochodzi z lat 1648-1657^[3]. Był jednym z najbardziej płodnych autorów osmańskich^[1]. Zajął on ważne miejsce w literaturze osmańskiej i islamskiej nie tylko ze względu na liczbę i różnorodność napisanych przez siebie dzieł, ale także na treść i oryginalność tych dzieł^[4]. Większość swoich książek tworzył przez wiele lat, dopisując różne fragmenty, wiele z nich nie zostało nigdy ukończonych^[1]. Znał języki turecki, arabski i perski^[4]. Jest autorem m.in:

Kashf aẓ-Ẓunūn ‘an 'asāmī ‘l-Kutub wa'l-funūn (كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون) – słownik bibliograficzny, zawierający informacje na temat około 15000 książek^[4];

Sullam al-Wuṣūl ilā Ṭabaqāt al-Fuḥūl (سلم الوصول إلى طبقات الفحول) – słownik biograficzny zawierający 8561 biogramów^[4];

Taqwīm at-Tawārikh (تقويم التواريخ) – dzieło zawierające historię świata od jego powstania do czasów współczesnych autorowi, oparte na pracach perskich i tureckich, kontynuowane po śmierci Kâtipa Çelebiego przez innych autorów^[1];

Cihânnümâ, (znane także jako: Djihān-numā, Jihannuma) (جهان نما) – dzieło poświęcone geografii świata, zawierające wiele map^[1].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Przydomek Kâtip Çelebi został nadany przez współczesnych ibn 'Abd Allāhowi jako uhonorowanie jego zasług w rozwoju nauki osmańskiej. Składa on się z części Kâtip oznaczającej skryba i Çelebi oznaczającej człowiek Boga (Çelebi był to tytuł nadawany wielu zasłużonym Osmanom, np. uczonym, podróżnikom i poetom). W 400. rocznicę jego urodzin turecka komisja UNESCO ogłosiła rok 2009 rokiem obchodów Kâtipa Çelebiego^[2]. W 2010 w Izmirze powstał uniwersytet jego imienia^[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Gottfried Hagen: Katib Çelebi. marzec 2007. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).
↑ ^a ^b Muslim Heritage: Celebrating an Ottoman Intellectual: 2009 Year of Kâtip Çelebi. 1 czerwca 2009. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).
↑ ^a ^b Gabriel Piterberg: An Ottoman Tragedy: History and Historiography at Play. University of California Press, 4 września 2003, s. 46-47. ISBN 978-0-520-93005-6. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Ekmeleddin Ihsanoglu: KATIB CHALABI AND SULLAM AL-WUSUL. W: Kâtip Çelebi: Sullam al-Wusul ila Tabaqat al-Fuhul. Stambuł: Organisation of the Islamic Conference Research Centre for Islamic History, Art and Culture, 2010, s. V-VIII. ISBN 978-92-9063-210-8. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).
↑ Izmir Katip Celebi University. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).

[ottomanhistorians-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Gottfried Hagen: Katib Çelebi. marzec 2007. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).

[muslimheritage-2] Muslim Heritage: Celebrating an Ottoman Intellectual: 2009 Year of Kâtip Çelebi. 1 czerwca 2009. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).

[OttomanTragedy-3] Gabriel Piterberg: An Ottoman Tragedy: History and Historiography at Play. University of California Press, 4 września 2003, s. 46-47. ISBN 978-0-520-93005-6. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).

[Sullam-4] Ekmeleddin Ihsanoglu: KATIB CHALABI AND SULLAM AL-WUSUL. W: Kâtip Çelebi: Sullam al-Wusul ila Tabaqat al-Fuhul. Stambuł: Organisation of the Islamic Conference Research Centre for Islamic History, Art and Culture, 2010, s. V-VIII. ISBN 978-92-9063-210-8. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).

[5] Izmir Katip Celebi University. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]