Kamienica Mozesa Neufelda w Warszawie
 nr rej. 1293 z 23.03.1987[1]
| |
 Elewacja frontowa kamienicy (2023) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Próżna 12 |
| Styl architektoniczny | |
| Inwestor |
Mozes Neufeld |
| Kondygnacje |
8 (budynek frontowy), 6 (oficyny) |
| Rozpoczęcie budowy |
1910 |
| Ukończenie budowy |
1912 |
| Pierwszy właściciel |
Mozes Neufeld |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel |
m.st. Warszawa |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′11,400″N 21°00′17,100″E/52,236500 21,004750
| |
Kamienica Mozesa Neufelda[3] – wczesnomodernistyczna zabytkowa kamienica znajdująca się w Warszawie przy ul. Próżnej 12, w dzielnicy Śródmieście.
Właścicielem budynku jest m.st. Warszawa[4].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Wczesnomodernistyczna[2] kamienica została wzniesiona w latach 1910–1912 na zlecenie przedsiębiorcy Mozesa Neufelda. Budynek frontowy powstał jako sześciopiętrowy, natomiast oficyny wokół niewielkiego podwórka były o dwa piętra niższe. Budynek wyposażony był w liczne udogodnienia dla mieszkańców, m.in. windę oraz centralne ogrzewanie. Klatki schodowe budynku frontowego wykładane były marmurem, a ściany dekorowały kryształowe lustra. Na parterze kamienicy działały punkty handlowo-usługowe[5]. Była to najwyższa i najbardziej luksusowa kamienica przy ulicy[2].
W grudniu 1912 roku kamienicą kupili Chaim Gerkowicz i Chaim Sommer[2]. W 1918 roku nowym właścicielem budynku został Juliusz Sowadski[6]. W okresie międzywojennym w kamienicy miały siedzibę m.in. dwa domu handlowe (Abrahama Chaskielewicza i braci Gusundheit), Biuro Elektrotechniczne „ZET” i sklep spożywczy Abrama Goldszala[6].
W latach 1940–1941 kamienica znajdowała się na terenie getta[7][8]. W marcu 1941 roku w wyniku zmiany granic dzielnicy zamkniętej i przesunięcia muru getta na wlot placu Grzybowskiego znalazła się po stronie aryjskiej[8]. Wysiedlono żydowskich mieszkańców budynku, a w ich miejsce wprowadzili się niemieccy lokatorzy[5].
W wyniku działań wojennych dom przetrwał, ale został zdewastowany oraz utracił ostatnie piętro, które spłonęło podczas powstania warszawskiego i zostało rozebrane w 1946 roku[9]. Obniżony budynek przykryto płaskim dachem[9], a piętro nie zostało odbudowane[5]. W latach 50. XX wieku skuto tynki i dekoracje z elewacji budynku[5].
W 1987 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków[1].
W 2008 Eleonora Bergman próbowała bezskutecznie przekonać Ronalda Laudera do sfinansowania remontu kamienicy[4]. W 2014 rozpoczął się remont elewacji frontowej sfinansowany przez dzielnicę Śródmieście[10].
W 2020 na tylnej ścianie kamienicy Tytus Brzozowski namalował mural przedstawiający wybrane budynki związane z żydowską społecznością Warszawy[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 czerwca 2023 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 51. [dostęp 2023-07-17].
- ↑ a b c d Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 17.
- ↑ Gminna ewidencja zabytków m.st. Warszawy. Aktualny wykaz zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy (PDF). 20 kwietnia 2023. s. 204. [dostęp 2023-07-17].
- ↑ a b CZYLI CZY ULICA PRÓŻNA MOŻE BYĆ PEŁNA?, „Krajobraz Warszawski” (98), Urząd m.st. Warszawy, grudzień 2008 [dostęp 2023-07-05] (pol.).
- ↑ a b c d Magdalena Stopa, Jan Brykczyński, Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy, wyd. 1, t. 3, Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2013, s. 147–155, ISBN 978-83-62020-54-6.
- ↑ a b Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 18.
- ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 9. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na rok 2013 na tle dawnego planu miasta. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ a b Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ a b Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 18.
- ↑ Rewitalizacja ulicy Próżnej - inwestorzy uroczyście przecięli wstęgę [online], www.propertydesign.pl [dostęp 2023-07-05] (pol.).
- ↑ Nowy warszawski mural Tytusa Brzozowskiego. Artysta umieścił na nim charakterystyczne budynki dawnej dzielnicy żydowskiej - Bryła - polska architektura [online], www.bryla.pl [dostęp 2023-07-05] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stopa Magdalena, Brykczyński Jan: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Wyd. 1. T. 3. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2013, s. 147–155. ISBN 978-83-62020-54-6.