Kariopteris
 Kariopteris mongolski | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
kariopteris | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Caryopteris Bunge Uchen. Zap. Imp. Kazansk. Univ. 1835(4): 178. 1835[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
C. mongholica Bunge [3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Kariopteris[5], barbula[6] (Caryopteris) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych. Obejmuje 7[7][8]–8[4] gatunków, aczkolwiek jeszcze niedawno włączano do niego 14[9]–16[8] gatunków.
Rośliny te występują w Chinach, zwłaszcza w południowo-zachodniej ich części. Na północy kraju i w Mongolii rośnie kariopteris mongolski, a kariopteris szary poza Chinami rośnie na Półwyspie Koreańskim i w Japonii[9][8]. Rosną na górskich stokach, w zaroślach i na przydrożach[9], często w miejscach suchych i skalistych[10].
Kariopteris szary wykorzystywany jest w chińskiej medycynie[9]. Gatunek ten oraz jego mieszaniec z kariopterisem mongolskim – kariopteris angielski C. × clandoniensis są uprawiane jako rośliny ozdobne, przy czym szczególnie cenione są rozmaite odmiany uprawne mieszańca wyróżniające się jaskrawoniebieskimi kwiatami i często barwnymi liśćmi. Rośliny z tego rodzaju nie są w pełni mrozoodporne w warunkach środkowoeuropejskich i wskazane jest okrywanie zimą dolnej części ich pędów. Najlepiej rosną na glebie wapiennej w miejscach słonecznych[6]. Rośliny są silnie aromatyczne[11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Niskie[6] krzewy i półkrzewy[11][9]. Pędy okrągłe lub czterokanciaste[9] pokryte włoskami gwiazdkowatymi lub tarczkowatymi[6][9], rzadziej pojedynczymi lub haczykowatymi[9].
- Liście
- Sezonowe[6], naprzeciwległe, ogonkowe, pojedyncze, ząbkowane lub całobrzegie[11]. Często z lśniącymi gruczołkami[9].
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w wierzchotkach wyrastających w kątach liści i na szczycie pędu, pozbawione przysadek. Kielich promienisty z 5 łatkami, powiększający się w czasie owocowania. Korona z 5 płatkami u nasady zrośniętymi w krótką rurkę, zakończona 5 łatkami, słabo grzbiecista (dwuwargowa). Końce płatków całobrzegie, ząbkowane lub frędzlowate. Cztery pręciki wystające z rurki korony, z prostymi nitkami[11]. Zalążnia czterokomorowa z szyjką słupka zwieńczoną dwudzielnym znamieniem[9].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj umieszczany był tradycyjnie w obrębie rodziny werbenowatych Verbenaceae, później włączony został do jasnotowatych Lamiaceae do podrodziny Ajugoideae. Pierwotnie wyróżniano w jego obrębie kilkanaście gatunków, ale w takim ujęciu rodzaj był polifiletyczny. Gatunki tu zaliczane trafiły ostatecznie do 6 rodzajów: Caryopteris, Discretitheca, Pseudocaryopteris, Rubiteucris, Schnabelia i Tripora[8]. W obrębie rodzaju pozostało 7[8]–8[4] gatunków. Rodzajem siostrzanym dla Caryopteris jest Trichostema, a te dwa siostrzane są z kolei dla Amethystea[8].
- Caryopteris forrestii Diels
- Caryopteris glutinosa Rehder
- Caryopteris incana (Thunb. ex Houtt.) Miq. – kariopteris szary, barbula szara
- Caryopteris jinshajiangens is Y.K.Yang & X.D.Cong
- Caryopteris minor (C.Pei & S.L.Chen ex C.Y.Wu) C.L.Xiang
- Caryopteris mongholica Bunge – kariopteris mongolski, barbula mongolska
- Caryopteris tangutica Maxim.
- Caryopteris trichosphaera W.W.Sm.
- Caryopteris × clandoniensis Simmonds – kariopteris angielski, barbula klandońska
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-16] (ang.).
- ↑ a b Caryopteris. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-07].
- ↑ a b c d Caryopteris Bunge. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-07].
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 50. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 60-61. ISBN 83-01-11074-0.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 169, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f Xiang, C.-L., Zhao, F., Cantino, P. D., Drew, B. T., Li, B., Liu, E.-D., Douglas E. Soltis, Pamela S. Soltis, Peng, H.. Molecular systematics of Caryopteris (Lamiaceae) and its allies with reference to the molecular phylogeny of subfamily Ajugoideae. „Taxon”. 67, 2, s. 376–394, 2018. DOI: 10.12705/672.7.
- ↑ a b c d e f g h i j Caryopteris. [w:] Flora of China [on-line]. Harvard University Herbaria, 1994. [dostęp 2021-02-07].
- ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 400. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 203. ISBN 978-3-642-62200-7.