Kaszubistyka
Kaszubistyka – dyscyplina filologiczna zajmująca się badaniem języka, literatury, kultury i dziejów Kaszubów. Historycznie wywodzi się ze slawistyki.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Literaturoznawstwo[edytuj | edytuj kod]
Polskie badania nad literaturą kaszubską rozwijano początkowo w ramach badań nad kulturą polską. Pierwszymi autorami prac poświęconych temu zagadnieniu byli Józef Łęgowski (Kaszuby i Kociewie. Język, zwyczaje, przesądy, podania, zagadki i pieśni ludowe z północnej części Prus Zachodnich, wyd. 1892) i Władysław Pniewski (Przegląd literatury kaszubskiej, „Rocznik Gdański” 1928–1929, t. 2–3, Morze polskie i Pomorze w pieśni, wyd. 1931, Morze w polskiej literaturze pięknej, wyd. 1932)[1]. Badaniami nad Kaszubami zajmował się także niemiecki autor, Friedrich Lorentz, który napisał m.in. Zur älteren kaschubischen Literatur, „Archiv für slavische Philologie” 1898, t. 20 i Geschichte der Kaschuben (1926)[2].
W 1950 Andrzej Bukowski ogłosił pracę Regionalizm kaszubski. Ruch naukowy, literacki i kulturalny. Zarys monografii historycznej, w której zakwalifikował kulturę kaszubską jako regionalną część kultury polskiej, wyznaczając zasadniczy kształt badań kaszubistycznych do początku lat 80. XX wieku[3]. Bardziej kaszubocentrycznej perspektywy poszukiwali w opozycji do A. Bukowskiego Lech Bądkowski (Zarys historii literatury kaszubskiej, wyd. w 1959) i Leon Roppel (Krótki rys literatury kaszubskiej do 1939 roku, wyd. 1967)[4]. W kolejnych latach badania kontynuowali uczniowie A. Bukowskiego Jan Drzeżdżon (Piętno Smętka. Z problemów kaszubskiej literatury regionalnej lat 1920–1939, wyd. 1973 i Współczesna literatura kaszubska 1945–1980, wyd. 1986) i Jerzy Samp (Droga na sabat, wyd. 1981, Smętek. Studium kreacji literackich, wyd. 1984, Z woli morza. Bałtyckie mitopeje, wyd. 1987, Motywy skandynawskie w tradycji, kulturze i piśmiennictwie kaszubsko-pomorskim, wyd. 1988), a także Tadeusz Linkner (Heroiczna biografia Remusa. W zwierciadle mitu i kaszubskich wierzeń, wyd. 1996). Dwaj ostatni starali się pokazać kulturę kaszubską w odniesieniu do innych kultur basenu Morza Bałtyckiego, korzystając z metod komparytystycznych[5]. Poza Polską ważne dzieło opublikował Ferdinand Neureiter (Geschichte der Kaschubischen Literatur (1978 – po polsku w 1982 jako Historia literatury kaszubskiej), który starał się dowartościować przedmiot swych badań i traktować go na równi z innymi literaturami obcojęzycznymi[6].
Literaturoznawcze badania kaszubistyczne ożywiły się w latach 90. XX wieku. Poszukiwano innej, niż regionalistyczna, perspektywy badawczej, starając się podkreślić indywidualną specyfikę twórczości kaszubskiej. Do ważniejszych prac w XXI wieku należy zaliczyć Od Smętka do Stolema. Wokół literatury Kaszub Adeli Kuik-Kalinowskiej i Daniela Kalinowskiego (2009), Tatczëzna. Literackie przestrzenie Kaszub A. Kuik-Kalinowskiej (2011) i O historii literatury kaszubskiej i jej twórcach Józefa Borzyszkowskiego (2011)[7]. Od 2007 wydawana jest przez Instytut Kaszubski ważna dla badań kaszubistycznych seria Biblioteka Pisarzy Kaszubskich[8][9].
Językoznawstwo[edytuj | edytuj kod]
Badania językoznawcze zaczęły się rozwijać wraz z kształtowaniem się nowoczesnej slawistyki na przełomie XVIII i XIX wieku[10]. Słowa kaszubskie odnotowywali m.in. Karl Gottlob von Anton, Gottlieb Lorek i Krzysztof Mrąga (Mrongowiusz)[11]. Ten ostatni przygotował m.in. w rękopisie Słowniczek kaszubski[12]. Pracę Mrongowiusza kontynuował niebędący filologiem z wykształcenia Florian Ceynowa, który próbował stworzyć kaszubski język literacki. Pierwszą w pełni naukową pracą o języku kaszubskim była natomiast wydana w 1862 książka Aleksandra Hilferdinga Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря[13]. Następnie w 1893 Stefan Ramułt opublikował Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego[14]. Friedrich Lorentz opublikował w 1919 pracę Kaschubische Grammatik i w latach 1927–1937 Gramatykę pomorską[2].
W 1954 Zdzisław Stieber zainicjował edycję Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, wydanego w 15 tomach w latach 1964–1978[15]. Bernard Sychta opublikował w latach 1967–1976 siedem tomów Słownika gwar kaszubskich na tle kultury ludowej[16].
Po II wojnie światowej badania nad językiem kaszubskim rozwijały się w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku i od 1970 na Uniwersytecie Gdańskim oraz w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk[16]. W środowisku gdańskim działał Jerzy Treder, który zajmował się m.in. gramatyką kaszubską i językiem artystycznym (m.in. Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym), wyd. 1989, Kaszubi. Wierzenia i twórczość. Ze Słownika Sychty, wyd. 2002, Historia kaszubszczyzny literackiej. Studia, wyd. 2005). Opracował też do druku Słôworz kaszëbsko-polsczi. Słownik polsko-kaszubski Aleksandra Labudy (1982 – razem z Edwardem Brezą) i Słownik polsko-kaszubski Jana Trepczyka (1994), był także redaktorem tomów Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny (2006) i Kaszubszczyzna/Kaszebizna (2006 – razem z E. Brezą). Z UG byli lub są też związani Edward Breza, który badał onomastykę kaszubską oraz Marek Cybulski, Zenon Lica i Hanna Makurat[14] (autorka Gramatiki kaszëbsczégò jãzëka, wyd. 2016[17]). Z ośrodkiem warszawskim związani byli m.in. Zdzisław Stieber, Hanna Popowska-Taborska, Jadwiga Zieniukowa, Ewa Siatkowska, Zuzanna Topolińska, Kwiryna Handke, Ewa Rzetelska-Feleszko, Jadwiga Majowa[14][16]. Poza w/w ośrodkami działał Zenon Sobierajski (profesor na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), który wydał w 1997 Słownik gwarowy tzw. Słowińców kaszubskich[15] oraz Lechosław Jocz, który bada fonetykę i fonologię kaszubską[18].
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Na Uniwersytecie Gdańskim prowadzono od 2009 studia polonistyczne ze specjalnością nauczycielsko-kaszubistyczną[19]. W roku akademickim 2014/2015 UG otworzył studia stacjonarne I stopnia etnofilologia kaszubska[20][21].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 250.
- ↑ a b Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 252.
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 250–251.
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 251.
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 252–253.
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 254.
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 254–255.
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 255.
- ↑ Treder 2011 ↓, s. 387.
- ↑ Treder 2009 ↓, s. 9.
- ↑ Treder 2009 ↓, s. 9–10.
- ↑ Treder 2009 ↓, s. 10.
- ↑ Treder 2009 ↓, s. 12.
- ↑ a b c Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 256.
- ↑ a b Treder 2009 ↓, s. 17.
- ↑ a b c Treder 2009 ↓, s. 18.
- ↑ Makùrôt 2016 ↓, s. 1.
- ↑ Jocz 2018 ↓, s. 149.
- ↑ Marta Nowicka: Kaszubistyka: nowa specjalność filologiczna na UG. Polska Press, 2009-03-24. [dostęp 2024-03-20].
- ↑ Kuik-Kalinowska 2015 ↓, s. 258.
- ↑ Pomierska 2015 ↓, s. 363–366.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lechosław Jocz. Gramatika kaszëbsczégò jãzëka H. Makurat oczami fonetyka. „Studia – konteksty pogranicza”. 2, s. 149–173, 2018. Gorzów Wielkopolski: Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim. ISSN 2543-6465.
- Adela Kuik-Kalinowska: Od literatury ludowej do kaszubistyki. Literatura kaszubska w dyskursie historycznoliterackim. W: Centra-peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Wojciech Browarny, Elżbieta Rybicka, Dobrawa Lisak–Gębala (red.). Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2015.
- Hana Makùrôt: Gramatika kaszëbsczégò jãzëka. Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2016. ISBN 978-83-62137-97-8.
- Justyna Pomierska. Etnofilologia kaszubska na Uniwersytecie Gdańskim. „Acta Cassubiana”. 17, s. 363–366, 2015.
- Jerzy Treder: Spòdlowô wiedza ò kaszëbiznie. Gdańsk: Oficyna Czec, 2009. ISBN 978-83-62056-00-2.
- Jerzy Treder. "Wielkie Pomorze : mit i literatura", red. A. Kuik-Kalinowska, "Od Smętka do Stolema : wokół literatury Kaszub", A. Kuik-Kalinowska, D. Kalinowski, Gdańsk-Słupsk 2009 (recenzja). „Acta Cassubiana”. 13, s. 386–389, 2011. Gdańsk: Instytut Kaszubski. ISSN 1509-5703.