Kościół św. Gwenllwyfy w Llanwellwyfo

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół św. Gwenllwyfy w Llanwellwyfo
zabytek kategorii II* 5370 z dnia 12.05.1970
kościół parafialany
Ilustracja
Kościół z południowego zachodu
Państwo

 Wielka Brytania

Miejscowość

Dulas, Anglesey

Wyznanie

anglikańskie

Kościół

Kościół w Walii

Parafia

Parafia w Amlwch

Wezwanie

św. Gwenllwyfy

Położenie na mapie Anglesey
Mapa konturowa Anglesey, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Gwenllwyfy w Llanwellwyfo”
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii
Mapa konturowa Wielkiej Brytanii, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Gwenllwyfy w Llanwellwyfo”
Położenie na mapie Walii
Mapa konturowa Walii, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Gwenllwyfy w Llanwellwyfo”
Ziemia53°22′44″N 4°17′27″W/53,378889 -4,290833
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Gwenllwyfy w Llanwellwyfo – XIX-wieczny kościół parafialny położony nieopodal miejscowości Dulas na wyspie Anglesey (północna Walia). Powstał w latach 1854–1856, aby zastąpić wcześniejszy kościół w parafii, także będący pod wezwaniem św. Gwenllwyfy, który wymagał remontu i nie mógł już pomieścić wszystkich wiernych. Nowy kościół wzniesiono bliżej posiadłości znanej jako Llys Dulas, której właścicielka przekazała na budowę 936 GBP (całkowity koszt wynosił 1417 GBP), a dalej od miejsca zamieszkanego przez większość parafian. W 1876 roku sir Arundel Neave, ożeniwszy się z członkinią rodziny właścicieli Llys Dulas, ofiarował 27 piętnasto- i szesnastowiecznych witrażów należących niegdyś do flamandzkiego klasztoru.

Budynek nadal służy jako miejsce nabożeństw anglikańskiego Kościoła w Walii, jest jednym z czterech takich obiektów należących do połączonej parafii w miejscowości Amlwch. Kościół św. Gwenllwyffy uznano za zabytek kategorii II*, którą w Anglii i Walii przyznaje się „szczególnie ważnym budynkom o wyjątkowym znaczeniu”[1]. Przyczyniła się do tego przede wszystkim „piękna kolekcja” witrażów[2].

Historia i położenie[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Gwenllwyfy stoi na terenie cmentarza, na pochyłym obszarze po zachodniej stronie wiejskiej drogi, około 800 metrów od plaży w Dulas, w północno-zachodniej części wyspy Anglesey (Walia)[2][3]. Powstał w połowie XIX wieku, koszty budowy wyniosły 1417 GBP[a]. Zastąpił poprzedni, średniowieczny kościół, który następnie porzucono[2]. Stary kościół, także pod wezwaniem św. Gwenllwyfy (kobiety żyjącej w siódmym wieku, o której nic poza tym nie wiadomo)[4][5], wymagał remontu i stał się zbyt mały dla parafian. Mimo że większość wiernych mieszkała w wiosce Nebo w północnej części parafii, zdecydowano się na budowę kościoła w miejscu oddalonym o około 1100 metrów na południowy zachód od jego poprzednika, w sąsiedztwie posiadłości Llys Dulas, której właściciele od dawna związani byli z kościołem[3][6].

Największa ofiara na nowy kościół parafialny (936 GBP)[b] pochodziła od Gertrude, wdowie po Williamie Hughesie, pierwszym baronie Dinorben (zm. w 1852 roku), właścicielowi Llys Dulas[2]. Gertrude, której mąż wzbogacił się na wydobyciu miedzi w kopalni Parys Mountain na wyspie Anglesey, przebudowała także główny budynek Llys Dulas w połowie lat 50. XIX wieku. W 1976 budynek ten rozebrano, po tym jak został porzucony[7]. 14 września 1854 roku córka i spadkobierczyni Gertrude, Gryn Gertrude Hughes, wmurowała kamień węgielny pod nowy kościół, używając kielni ze srebra i hebanowego młotka. W skrzynce umieszczonej pod kamieniem znajdowała się Biblia, modlitewnik, dokument ze szczegółami wydarzenia i przykład każdej brytyjskiej monety wybitej w owym roku. Do obecnych przemówił po walijsku duchowny James Williams, a po angielsku wikariusz parafii Morris William (znany bardziej pod pseudonimem „Nicander”)[8]. Kościół, zaprojektowany przez Henriego Kennedy’ego, architekta dla diecezji Bangor, otwarto w 1856 roku[2][3].

W 1871 roku Gwyn Gertude Hughes wyszła za sir Arundella Neave’a. W 1876 roku ofiarował on kościołowi piętnasto- i szesnastowieczne flamandzkie witraże, które odziedziczył po ojcu. Po swojej śmierci w 1916 roku Gwyn została pochowana w krypcie pod prezbiterium kościoła, podobnie jak jej matka w roku 1871[2][3]. Poprzednich członków rodziny chowano w krypcie rodzinnej w kościele św. Jerzego w Kinmel, jednakże z powodu kłótni rodzinnej z 1849 roku zaczęto używać nowej krypty[8].

Budynek nadal służy jako miejsce nabożeństw anglikańskiego Kościoła w Walii. Wraz z kościołami pod wezwaniem św. Eletha (Amlwch), św. Eliana (Llaneilian) i św. Tyfrydoga należy do połączonej parafii w miejscowości Amlwch[9]. Parafia podlega dekanatowi Twrcelyn, archidekanatowi Bangor i diecezji Bangor[10]. Od września 2011 proboszczem parafii jest H. V. Jones[9].

Architektura i wnętrze[edytuj | edytuj kod]

Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]

Kościół zaprojektowano w stylu neogotyckim i zbudowano z kamienia łamanego zdobionego gruboziarnistym piaskowcem, natomiast dach wykonano z płyty łupkowej. Na zachodnim końcu budynku znajduje się trzykondygnacyjna wieża z przyporami u podstawy, zakończona iglicą. Wieża ma jedno okno w zachodniej ścianie na najniższej kondygnacji, wąskie okna po trzech stronach środkowej kondygnacji i podwójne okna, nad którymi znajdują się kapinosy, w części pod iglicą[2]. Osiemnastowieczny dzwon pochodzi ze starego kościoła[3].

Do kościoła wchodzi się przez przedsionek, od strony południowej, blisko zachodniego końca budynku. Wewnętrzne drzwi na zachodnim końcu nawy głównej prowadzą do zakrystii znajdującej się w środku wieży. Nawa główna ma cztery przęsła (części sklepienia), a prezbiterium – dwa. Położone jest ono na wschód od nawy głównej i wydzielone od niej dekoracyjnym łukiem oraz jednostopniowym podwyższeniem. Okolice ołtarza podwyższone są o kolejne trzy stopnie i odgrodzone balustradą[2].

Okno po północnej stronie kościoła wieńczy trójliść, a kapinos dekorują twarze. W południowej ścianie budynku jest kilka pojedynczych i podwójnych okien łukowych, także z kapinosami. Trójdzielne okno we wschodniej ścianie zdobią słupki okienne i trójlistny maswerk. Poniżej, bliżej południowej strony, znajduje się zamurowany otwór drzwiowy[3].

Witraże[edytuj | edytuj kod]

Witraże ofiarowane kościołowi przez Neave’a pochodzą z klasztoru w Leuven we flamandzkim regionie Belgii[2]. Na większości z nich znajduje się charakterystyczne flamandzkie godło. Witraże nabył ojciec Nave’a, Thomas, od Hamppa, pracującego w Norwegii niemieckiego kupca, który miał handlowe powiązania z Flandrią. 27 ofiarowanych kwater pochodzi głównie z około 1522 roku, lecz najstarszą z nich datuje się na wiek czternasty lub wczesny piętnasty. Jest też kilka późniejszych, z około 1600 roku[2][7]. Kolejne witraże Neave przekazał kościołowi w Noak Hill w hrabstwie Essex (obok Dagnam Park, od którego wywodzi się przydomek baroneta Neave’a) oraz budynkom w Dagnam Park i LLys Dulas[8]. Inne kwatery z flamandzkiego klasztoru można oglądać w muzeach takich jak Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku czy muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie. Stanowią także część Burrell Collection w Glasgow[2].

Witraże we wschodnim oknie kościoła przedstawiają wydanie i ukrzyżowanie Chrystusa, pokłon trzech króli oraz powrót Jezusa i jego rodziny z Egiptu[2]. W górnej części widnieją motywy zaczerpnięte z witrażów w kaplicy upamiętniającej papieża Hadriana VI, który był nauczycielem Karola V, cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W oknie można zobaczyć podobiznę głowy owego władcy, a także obrazy anielskich muzyków. Witraże w nawie głównej i prezbiterium ukazują świętych oraz sceny z życia Chrystusa (wraz z podobizną Jezusa po Zmartwychwstaniu ubranego w słomkowy kapelusz, uważaną za „bardzo rzadką”)[2].

Tablice pamiątkowe i inne elementy wnętrza[edytuj | edytuj kod]

W 1937 roku w badaniu przeprowadzonym przez Królewską Komisję Zabytków w Walii i Monmouthshire (ang. Royal Commission on Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire) odkryto mosiężną tablicę pamiątkową z 1609 roku, postawioną przez Richrda Williamsa i poświęconą jego żonie Marcelie Lloyd, córce i współspadkobierczyni Davida Lloyda z Llysdulas. Na tablicy, znajdującej się uprzednio w starym kościele, widnieją trzy tarcze herbowe, pierwsza z herbem Williamsa, druga z herbem Marcelie Lloyd i trzecia, środkowa, w której herby te są połączone. Poniżej można zobaczyć męża i żonę wraz z dziećmi (Anne, Williame i Griffithem) klęczących na poduszkach. W badaniu znaleziono również prosty, srebrny kielich datowany na lata 1711 – 1712[2][6]. Pozostałe naczynia liturgiczne (wygrawerowany, srebrny kielich, prosta, srebrna patena i prosta, srebrna karafka) zostały ofiarowane przez Gwyn Gertrude Hughes w 1866 roku[8]. Meble w kościele (wliczając ośmiokątną, drewnianą ambonę i stalle) pochodzą z XIX w., natomiast ośmiokątną chrzcielnicę używano już wcześniej w starym kościele[2][3][7].

W świątyni znajdują się też inne tablice pamiątkowe, poświęcone członkom różnych rodzin kojarzonych z posiadłością Llys Dulas (Neave, Hughes i Dinorben). W nawie głównej umieszczono trzy czarne, romboidalne tablice z tarczami herbowymi zmarłych Lorda Dinorbena, jego żony Gertrude i sir Arundela Neave’a[2]. Na zachodniej ścianie nawy głównej widnieje sporych rozmiarów tablica pamiątkowa, na której zapisano, jaki był wkład Gertrude i innych w koszty budowy kościoła[3][7]. W szklanej gablocie w prezbiterium znajduje się makieta kościoła wykonana z zapałek[3].

Uznanie[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Gwenllwyfy cieszy się narodowym uznaniem i ustawową ochroną przed przebudową jako zabytek kategorii II* w trzystopniowej skali stosowanej w Anglii i Walii. Kategorię tę przyznaje się „szczególnie ważnym budynkom o wyjątkowym znaczeniu”[1]. Kościół uzyskał ten status 12 maja 1970 roku i został wpisany do rejestru zabytków jako „neogotycki kościół z połowy XIX wieku ściśle związany z posiadłością Llys Dulas. Cadw (organ rządu walijskiego odpowiedzialny za dziedzictwo narodowe Walii związane z budownictwem i za wpisywanie walijskich budowli do rejestru zabytków) odnotowuje także należącą do kościoła „piękną kolekcję piętnasto- i szesnastowiecznych witrażów”, którą nazywa „drugą pod względem wielkości taką kolekcją na świecie”, oraz siedemnastowieczną mosiężną tablicę pamiątkową[2].

Przewodnik po kościołach na Anglesey z 2006 roku opisuje kościół jako „imponująco duży” i zauważa, że „stromy, dwuspadowy, łupkowy dach” daje wnętrzu „poczucie przestrzeni”[3]. Zwraca również uwagę na „znaczącą liczbę” witraży, które określa jako „imponujące” i „charakteryzujące się bogactwem ciekawych i wartych zobaczenia elementów”[3].

Przewodnik po budowlach regionu z 2009 roku opisuje obiekt jako „wiktoriański kościół z iglicą wystającą ponad drzewa”, którą określa „nieproporcjonalnie wysoką” i uznaje za „jedno z najlepszych dzieł Kennedy’ego”[7]. Witraże nazywa natomiast „nieprzeciętnymi”[7].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ 1417 GBP w 1854 roku odpowiada 2 870 000 GBP w dzisiejszych warunkach, biorąc pod uwagę zmiany w PKB
  2. ↑ 936 GBP w 1854 roku odpowiada 1 890 000 GBP w dzisiejszych warunkach, biorąc pod uwagę zmiany w PKB

Koszt budowy kościoła można zawyżyć do aktualnych wartości, biorąc pod uwagę zmiany w produkcie krajowym brutto (PKB) Wielkiej Brytanii. W ten sposób określa się społeczne koszty budowy lub inwestycji w stosunku do całkowitej produkcji towarów i usług gospodarki narodowej. Pozwala to na oszacowanie równoznacznych skutków społecznych w aktualnej sytuacji: ile współcześni Brytyjczycy musieliby odłożyć, aby zainwestować podobną sumę pieniędzy w warunkach obecnej gospodarki brytyjskiej. We wrześniu 2011 roku dokonano aktualizacji kwot na podstawie danych z 2010 roku, ostatniego, z którego dostępne są dane[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b What is listing?. Cadw, 2005, s. 6. ISBN 1-85760-222-6.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Cadw: Church of St Gwenllwyfo. Historic Wales, 2009. [dostęp 2011-12-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-31)].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Geraint I. L. Jones: Anglesey Churches. Gwasg Carreg Gwalch, 2006, s. 112. ISBN 1-84527-089-4.
  4. ↑ Harry Longueville Jones. Mona Mediaeva XXIII. „Archaeologia Cambrensis”. XIX, s. 170–171, lipiec 1859. Cambrian Archaeological Association. 
  5. ↑ Sabine Baring-Gould: The lives of the British Saints: the Saints of Wales and Cornwall and such Irish Saints as have dedications in Britain (volume 3). Honourable Society of Cymmrodorion, 1907, s. 197–198.
  6. ↑ a b Llanwenllwyfo. W: Royal Commission on Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire: An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey. Her Majesty’s Stationery Office, 1968, s. 115.
  7. ↑ a b c d e f Anglesey. W: Richard Haslam, Julian Orbach, Adam Voelcker: The Buildings of Wales: Gwynedd. Yale University Press, 2009, s. 123–124. ISBN 978-0-300-14169-6.
  8. ↑ a b c d Eryl Wyn Rowlands. Llanwenllwyfo Churches. „Transactions of the Anglesey Antiquarian Society”, s. 147–158, 1977–78. Anglesey Antiquarian Society and Field Club. }
  9. ↑ a b Church in Wales: Benefices. Church in Wales. [dostęp 2011-12-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-17)].
  10. ↑ Deanery of Twrcelyn: St Gwenllwyfo, Llanwenllwyfo. Church in Wales. [dostęp 2011-12-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-07)].
  11. ↑ Lawrence H. Officer: Five Ways to Compute the Relative Value of a UK Pound Amount, 1830 to Present. MeasuringWorth, 2011. [dostęp 2011-12-05].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_św._Gwenllwyfy_w_Llanwellwyfo&oldid=71440348”