Kościół i klasztor Karmelitów bosych w Przemyślu
nr rej. A-314 z 26.03.1952[1] | |
Kościół pw. św. Teresy z wolnostojącą dzwonnicą | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
ul. Karmelicka 1a |
Styl architektoniczny | |
Architekt | |
Rozpoczęcie budowy |
1620 |
Ukończenie budowy |
1630 |
Ważniejsze przebudowy |
XIX, XX |
Pierwszy właściciel |
Zakon karmelitów bosych, prowincja polska |
Kolejni właściciele |
Skarb Państwa, Kościół greckokatolicki, Skarb Państwa, Zakon karmelitów bosych – prowincja polska |
Położenie na mapie Przemyśla | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |
49°46′48″N 22°46′16″E/49,780000 22,771111 | |
Strona internetowa |
Kościół pw. św. Teresy i klasztor Karmelitów bosych w Przemyślu — późnorenesansowy XVII-wieczny zespół klasztorny karmelitów bosych i kościół pw. św. Teresy z Avila położony przy ulicy Karmelickiej. Usytuowany na wzgórzu, jako jedna z najwyżej położonych przemyskich świątyń, obok Zamku Kazimierzowskiego dominuje w panoramie starej, prawobrzeżnej części miasta. Obok katedry, uważany za najsłynniejszy kościół Przemyśla[2].
Dzieje klasztoru
Zespół budynków klasztornych został wybudowany w latach 1620-1630 w stylu późnego renesansu dla Prowincji Polskiej zakonu karmelitów bosych z fundacji Marcina Krasickiego – wojewody podolskiego, starosty przemyskiego i właściciela Krasiczyna.
W 1784 roku na mocy dekretów cesarza Józefa II przemyski karmel został zlikwidowany, a zakonnicy wysłani do klasztoru w Zagórzu. Opuszczony zespół klasztorny za zgodą władz zaborczych został przejęty przez grekokatolików. Od tego czasu służył jako katedra greckokatolickiej eparchii przemyskiej. Grekokatolicy dokonali wielu zmian w wyglądzie świątyni, usuwając m.in. czarny marmurowy ołtarz główny, zamalowując freski, niszcząc tablicę fundacyjną, a także łacińskie inskrypcje na fasadzie głównej i herb Marcina Krasickiego. Jednocześnie dodali nowe elementy, bizantyjskie - ikonostas, figury patronów Rusi, nową drewnianą kopułę w miejsce barokowej sygnaturki oraz wolnostojącą dzwonnicę[3]. W 1946 roku, po aresztowaniach greckokatolickich biskupów i likwidacji struktur Kościoła greckokatolickiego w Polsce, do kościoła po 162 latach powrócili karmelici, choć władze komunistyczne znacznie utrudniały korzystanie z obiektów klasztornych.
Od 1991 kościół miał pełnić ponownie funkcję katedry greckokatolickiej na 10-letni okres przejściowy, aż do czasu gdy grekokatolicy wybudują nową, własną świątynię. Jednakże na skutek zdecydowanego sprzeciwu parafian do tego nie doszło. Ostatecznie papież Jan Paweł II wizytując Przemyśl w 1991 roku przekazał grekokatolikom pojezuicki kościół garnizonowy pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (w kościele tym, już od 1957 roku obok nabożeństw w rycie łacińskim odprawiano również msze w obrządku wschodnim). Od 1996 roku kościół św. Teresy stał się kościołem garnizonowym, a kościół pojezuicki katedrą archieparchii przemysko-warszawskiej Kościoła greckokatolickiego jako Sobór św. Jana Chrzciciela.
W latach 90. XX wieku kościół przeszedł gruntowny remont, w wyniku którego usunięto XIX-wieczne przebudowy (m in. w 1996 zdemontowano drewnianą, astylową bizantyjską kopułę), częściowo odsłonięto zamalowane freski oraz przywrócono pierwotny wygląd fasady z łacińskimi sentencjami z początku XVII stulecia.
W 2007 roku władze krakowskiej prowincji zakonu ze względu na rozkwit klasztoru utworzyły Postulat w Przemyślu[4].
Stan obecny
W skład zabudowań klasztornych wchodzą: Dom zakonny, kościół z dzwonnicą oraz zabudowanie gospodarcze. Na terenie klasztoru znajduje się rozległy ogród oraz sad. Całość otoczona jest wysokim, zabytkowym murem z bramą wjazdową. Kościół św. Teresy z Avila pełni rolę świątyni miejscowej parafii, kościoła przyklasztornego
Wewnątrz świątyni interesujący wystrój: m.in. oryginalna barokowa ambona w kształcie Łodzi Piotrowej z figurami apostołów Piotra i Pawła (II połowa XVIII w.), portale z czarnego marmuru (XVII w.), rokokowe ołtarze boczne (posągi ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej[5] stanowią przerzut z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Buczaczu[6]), stiukowa dekoracja na sklepieniach oraz przechowywany w zakrystii XVIII-wieczny konfesjonał. Nieliczne zachowane freski na sklepieniach i ścianach zakrystii nawiązują do popularnych w kręgach karmelitańskich wątków teologii mistycznej; m.in. św. Eliasz na górze Karmel, wizerunki świętych: Teresy, Apolonii oraz Tekli.
Liczne tablice pamiątkowe poświęcone: jednostkom wojskowym stacjonującym niegdyś w Przemyślu, żołnierzom polskim poległym i pomordowanym w okresie II wojny światowej oraz cywilnym ofiarom ludobójstwa OUN/UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej.
Obecnie w klasztorze w Czernej znajduje się obraz św. Tekli z widokiem klasztoru Karmelitów bosych w Przemyślu, datowany na 16 marca 1768, który pierwotnie z pewnością pochodził z ołtarza św. Tekli w tym przemyskim kościele[7].
Galeria
-
Widok z ulicy karmelickiej
-
Klasztor z furtą klasztorną
-
Tablica pamiątkowa nad portalem głównym
-
Prezbiterium
-
Barokowa ambona w kształcie łodzi
-
Kaplica św. Rafała Kalinowskiego
-
Ołtarz z obrazem Ecce Homo
-
Tablica poświęcona fundatorowi kościoła - Marcinowi Krasickiemu
-
Wykaz zmarłych zakonników 1624-1700
-
Wykaz zmarłych zakonników 1700-1783
-
Tablica poświęcona o. Makaremu Demeskiemu, zabitemu przez Tatarów
-
Tablica katyńska
-
Tablica pamiątkowa poświęcona Michałowi Krasickiemu
-
Historia Kościoła cz. 1 - tablica w przedsionku
-
Historia Kościoła cz. 2 - tablica w przedsionku
-
Kościół jako katedra unicka, lata 80. XIX wieku
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, s. 96
- ↑ Klasztor oo karmelitów
- ↑ Kościół Karmelitów w Przemyślu
- ↑ Historia
- ↑ Dworzak, s. 382, 388.
- ↑ Jan K. Ostrowski. Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII w. [w] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej, 1994, nr 1, s. 84. [dostęp 2016-12-12].
- ↑ Dworzak, s. 387.
Bibliografia
- Agata Dworzak: "…in hoc altari stant duo angeli magni deaurati…" : uwagi o ołtarzach w kościele Karmelitów Bosych w Przemyślu. Kraków : Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2016, s. 377-389.
- Marek Gosztyła , Historia kościoła i klasztoru Ojców Karmelitów Bosych w Przemyślu, Przemyśl: [Regionalny Ośrodek Kultury, Edukacji i Nauki], 1998, ISBN 83-906112-4-4, OCLC 830205467 .
- Krzysztof Kaniewski: Kościoły starego Przemyśla. Przemyśl: Wydawnictwo Biblioteczka Przemyska, 1987.
- Marcin Konarzewski: Historia Kościoła i Klasztoru Ojców Karmelitów Bosych w Przemyślu. Przemyśl: Przemyskie Towarzystwo Kulturalne, 1991.
- Jerzy Motylewicz, Jakub Polaczek: Kościół i klasztor oo. karmelitów w Przemyślu. Przemyśl, 1998. ISBN 978-83-906112-8-0.
- A. Ruszała OCD, (red.) Cztery wieki Karmelitów Bosych w Polsce 1605-2005. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2005.
- Jan Skarbowski: Ziemia Przemyska. Kraków, 1963.
- Benignus Józef Wanat OSD: Zakon Karmelitów Bosych w Polsce: klasztory Karmelitów i Karmelitanek Bosych 1605-1975. Kraków, 1979.
Linki zewnętrzne
- Architektura barokowa w województwie podkarpackim
- Architektura I Rzeczypospolitej (województwo ruskie)
- Dawne katedry greckokatolickie w Polsce
- Fundacje kościelne Krasickich herbu Rogala
- Kościoły i klasztory karmelitów bosych w Polsce
- Klasztory obronne w Polsce
- Kościoły rzymskokatolickie w Przemyślu
- Zabytkowe klasztory katolickie w województwie podkarpackim
- Zabytkowe kościoły w Przemyślu
- Architektura renesansowa w województwie podkarpackim