Paweł z Tarsu

Święty
Paweł (Szaweł) z Tarsu

‏שָׁאוּל התרסי‎
Παῦλος (Σαῦλος) Ταρσεύς

apostoł męczennik Apostoł Narodów
Paweł z Tarsu, obraz pędzla El Greca (1598–1600)
Data i miejsce urodzenia	ok. I w. p.n.e/I w. n.e. Tars
Data i miejsce śmierci	ok. 56 Rzym
Przyczyna śmierci	ścięcie mieczem
Czczony przez	Kościół katolicki i Cerkiew prawosławną
Wspomnienie	25 stycznia i 29 czerwca (kat.) 29 czerwca/12 lipca (praw.) (razem ze św. Piotrem)
Atrybuty	miecz

Paweł Apostoł, Rembrandt, ok. 1657

Paweł z Tarsu, Paweł Apostoł, Szaweł, hebr. ‏שָׁאוּל התרסי‎ Szaul ha-Tarsi (ur. ok. I w. p.n.e/I w. n.e. w Tarsie, zm. ok. 56 w Rzymie) – Żyd z Tarsu, święty chrześcijański, męczennik za wiarę. Wprawdzie nie należał do grona dwunastu apostołów, ani uczniów Jezusa, jednak tradycja chrześcijańska nadała mu tytuł Apostoła Narodów.

Przed swoim nawróceniem był faryzeuszem i prześladowcą chrześcijan. Stał za ukamienowaniem św. Szczepana. Dokonał radykalnej konwersji w następstwie nadprzyrodzonego widzenia Chrystusa pod Damaszkiem. Podczas swoich podróży misyjnych przemierzył lądem i morzem ponad trzydzieści tysięcy kilometrów. W okresie od połowy lat 30. do połowy lat 50. naszej ery założył kilka wspólnot chrześcijańskich w Azji Mniejszej i Europie. Powszechnie uchodzi za twórcę uniwersalnego modelu Kościoła, w którym dostęp do łaski mają poganie na równi z wyznawcami pochodzenia żydowskiego. Jest autorem listów wchodzących w skład Nowego Testamentu i jednym z głównych bohaterów Dziejów Apostolskich. Jego zaangażowanie ewangelizacyjne uczyniło z chrześcijaństwa wyznanie o zasięgu globalnym i położyło fundament pod najtrwalszą rewolucję społeczną w historii. Zasługuje tym samym na miano drugiego po Jezusie założyciela chrześcijaństwa. Odbiera cześć wraz ze św. Piotrem Apostołem. Jest wymieniany w modlitwie eucharystycznej Kanonu Rzymskiego.

Źródła informacji

Podstawowym źródłem poznania dziejów Pawła z Tarsu są Dzieje Apostolskie oraz siedem listów. Pozostałe listy przypisywane apostołowi były najprawdopodobniej napisane przez jego uczniów. Jednak listy zawierają niewiele informacji o życiu Pawła przed nawróceniem. Dzieje Apostolskie przytaczają ich znacznie więcej, jednakże pomijają kilka aspektów życia Pawła, takich jak prawdopodobna, ale nieudokumentowana egzekucja w Rzymie. Jego postać nie pojawia się w literaturze żydowskiej, ani grecko-rzymskiej.

Źródłem wiedzy o Pawle są także najstarsze pisma tradycji chrześcijańskiej:

• Pierwszy List Klemensa Rzymskiego do Koryntian
• Listy Ignacego Antiocheńskiego
• Adversus haereses Ireneusza z Lyonu
• List Polikarpa do Filipian

Dodatkowo istnieją dzieła apokryficzne: Dzieje Pawła, Dzieje Pawła i Tekli, Trzeci List do Koryntian, Apokalipsa Pawła i Korespondencja Pawła z Tarsu z Seneką.

Życiorys

Pochodzenie

Urodził się jako Sha-ul (Szaweł) w Tarsie (obecnie Tarsus w Turcji) w Cylicji. Dokładna data jego urodzenia nie jest znana, jednak prawdopodobnie było to na przełomie tysiącleci, gdyż w Liście do Filemona nazywa siebie presbytes, czyli „stary”, co w owym czasie było określeniem ludzi po 50. roku życia.

Paweł przyszedł na świat w rodzinie żydowskiej, legitymującej się obywatelstwem rzymskim. Był synem faryzeusza z pokolenia Beniamina. Zgodnie z prawem żydowskim został obrzezany ósmego dnia po narodzeniu. Paweł wychowywał się w środowisku diaspory żydowskiej na styku z kulturą hellenistyczną. Znał język aramejski i grekę.

Według Hieronima ze Strydonu rodzice Pawła pochodzili z Giskali (współczesny Dżisz) w Galilei. Najprawdopodobniej uzyskali obywatelstwo rzymskie, jako niewolnicy wyzwoleni przez swojego właściciela. Miał siostrę, która wyszła za mąż w Jerozolimie.

Młodość Pawła

Męczeństwo św. Szczepana – Štefan Šubic, 1872 (za św. diakonem młodzieniec, u którego stóp leżą szaty kamienujących, identyfikowany jako Paweł z Tarsu)

Nawrócenie Pawła z Tarsu – Caravaggio, 1601

Jako młody faryzeusz, niezależnie od swojej pozycji społecznej, musiał nauczyć się rzemiosła, będącego źródłem utrzymania. W przypadku Szawła było to tkanie płacht namiotowych. W młodości, wraz z rodzicami przybył do Jerozolimy i w drugiej dekadzie swego życia zaczął studiować Torę w szkole Gamaliela Starszego. Gorliwie zwalczał wówczas Kościół Jerozolimski, do czego sam się przyznawał w listach do Koryntian i Galatów. Brał udział w kamienowaniu Szczepana, jednego z siedmiu diakonów Patriarchatu. Głównymi motywami jego działań było rygorystyczne przestrzeganie Prawa mojżeszowego oraz fakt, że nowopowstały Kościół przyjmował w swoje szeregi pogan, na równi z Żydami.

Z takim nastawieniem, wyposażony w listy polecające od Sanhedrynu i nakaz aresztowania zwolenników nowej religii, Paweł udał się do Damaszku. W Nowym Testamencie znajdują się trzy różne opisy nawrócenia, którego miał doznać po drodze: Dz 9,3-7, Dz 22,9 i Dz 26,13-18. Tę ostatnią podał Paweł, relacjonując zdarzenie przed Herodem Agryppą II, jego siostrą Bereniką i Porcjuszem Festusem. Według przekazu Dziejów Apostolskich, apostoł miał ujrzeć wielkie światło i usłyszeć głos Chrystusa w języku aramejskim, który nakazał mu udać się do Damaszku. Z powodu światła miał też na trzy dni stracić wzrok. Po przybyciu do miasta miał przyjąć chrzest z rąk Ananiasza, a następnie modlić się w świątyni, gdzie doznał kolejnego widzenia. Miało to miejsce ok. 31/32 roku. Po nim miał rozpocząć głoszenie zmartwychwstania Syna Bożego. Kwestia przyjęcia chrztu bywa podawana w wątpliwość.

Początek działalności

Po przyjęciu chrztu w Damaszku udał się na krótko do Arabii – krainy Nabatejczyków. Powróciwszy do Damaszku przez trzy lata głosił w synagogach głosił, że Jezus Chrystus jest Mesjaszem, jednak część Żydów postanowiła go zgładzić, na początku 37 roku albo około 39 roku. Etnarcha Aretas IV rozkazał pilnować miasta, chcąc pojmać Pawła, lecz jemu udało się zbiec. Uczniowie spuścili go nocą w koszu z okna przez mur i udał się do Jerozolimy. Zatrzymał się prawdopodobnie w domu swojej siostry. Przebywał tam około dwóch tygodni i dzięki Barnabie poznał Piotra Apostoła i krewnego Jezusa Jakuba Sprawiedliwego. Następnie udał się przez Cezareę Nadmorską do Cylicji i Syrii, gdzie nauczał około czternastu lat. Później Barnaba ściągnął go do Antiochii nad Orontesem.

Pierwsza podróż misyjna

Mapa obejmująca najważniejsze miasta odwiedzone przez apostoła Pawła

Pierwsza podróż misyjna trwała od pół roku do dwóch lat.

Barnaba i Paweł zostali wysłani do Seleucji; w podróży towarzyszył im Jan Marek. Stamtąd skierowali się do Salaminy na Cyprze, przeszli pieszo przez wyspę do Pafos, skąd wypłynęli do Perge w Pamfilii. Wówczas Jan Marek postanowił wrócić do Jerozolimy. Następnie Barnaba i Paweł udali się do Antiochii Pizydyjskiej, a później do Derbe, Ikonium i Listry w Likaonii. Według relacji Łukasza Ewangelisty, Paweł nie prowadził żadnej ewangelizacji na Cyprze, prócz jednego sporu z Elimasem Bar Jezusem, wróżbitą prokonsula Sergiusza Pawła w Pafos. W Listrze natomiast Barnaba i Paweł mieli uzdrowić paralityka, a następnie odrzucić przypisany im hołd jako wcielenia Zeusa i Hermesa. Później Paweł przeżył karę ukamienowania.

Część badaczy podaje w wątpliwość historyczną wiarygodność pierwszej podróży misyjnej, podając argument, że według Listu do Galatów, sam Paweł twierdził, że pozostawał w Cylicji i Syrii przed zebraniem apostołów. Jednak przekazy o podróży na Cypr potwierdzają świadectwa Jana Marka, a pobyt w Antiochii Pizydyjskiej, Ikonium i Listrze – 2. List do Tymoteusza. Według tego listu, właśnie podczas pierwszej podróży misyjnej, Paweł poznał Tymoteusza i zabrał go ze sobą na drugą podróż.

Druga podróż misyjna

Druga podróż misyjna zbiegła się z czasem z edyktem Klaudiusza, mającym miejsce w 41 albo 49 roku.

Wraz z Tymoteuszem i Sylwanem, Paweł wyruszył z Antiochii do Grecji. Podróż wiodła przez Bramę Cylicyjską i Galację. W tej ostatniej krainie poważnie zachorował, najprawdopodobniej na oczy. Pozostawał tam przez kilka miesięcy. Następnie udał się do Troady. Według przekazu z Dziejów Apostolskich, miał tam doznać widzenia w nocy, dzięki któremu podjął decyzję o podróży do Macedonii.

Wraz z towarzyszami wypłynął do Neapolis, a następnie drogą lądową dotarł do Filippi. Tam dokonał ochrzczenia dawnej poganki, która przyjęła judaizm – Lidii, handlarki purpury z Tiatyry. Krótko po niej, chrześcijaństwo przyjęły Ewodia i Syntycha oraz Epafrodyt. Wykonał także egzorcyzm na niewolnicy praktykującej wróżbiarstwo, co wzburzyło miejskie władze rzymskie. Nie wytoczono apostołom procesu, ale skazano ich na karę chłosty i wtrącono do więzienia. Po uwolnieniu Paweł zażądał rehabilitacji, ale został, wraz z towarzyszami, wypędzony z miasta. Przebywając w Filippi założył jedyny Kościół, od którego przyjmował pieniądze za głoszenie Ewangelii.

Po opuszczeniu Filippi udał się przez Amfipolis i Apollonię do Tesaloniki. Pracował tam w swoim rzemiośle, aby nie musieć być utrzymywanym przez innych. Prawdopodobnie przebywał tam przez kilka miesięcy, a zwierzchnictwo nad tamtejszym Kościołem miał przejąć po nim Jazon. Miejska Synagoga nastręczała trudności Pawłowi w nauczaniu pogan, dlatego opuścił Tesaloniki i udał się do Berei i przez Pydnę, Larysę, Lamię i Teby dotarł do Aten. Dzieje Apostolskie przekazują, że Sylwan i Tymoteusz pozostali w Berei, jednak 1. List do Tesaloniczan potwierdza towarzystwo Tymoteusza w Atenach, skąd Paweł skierował go z misją do Tesalonik. Obecność Sylwana w Atenach bywa kwestionowana. W Atenach Paweł bezskutecznie usiłował założyć Kościół chrześcijańskie, przemawiając na Areopagu, jednak jego kazania zostały wyśmiane i zignorowane. Jedynymi, którzy przyłączyli się do Pawła byli Dionizy Areopagita i Damaris.

Kolejnym punktem podróży Pawła był Korynt, do którego udał się przez Eleusis i Megarę. Pozostawał tam prze około półtora roku. Na początku pobytu poznał Akwilę i Pryscyllę, którzy przybyli do Koryntu krótko przed Pawłem w związku z edyktem Klaudiusza. Podobnie jak Paweł, zajmowali się wyrabianiem namiotów i pracowali wspólnie z apostołem. Wkrótce potem do Koryntu dotarli Tymoteusz i Sylwan. Dzięki naukom, Pawłowi udało się ochrzcić przełożonego synagogi – Kryspusa i Gajusa. Z czasem liczba nawróconych wzrosła do 100–150 osób. W pewnym momencie miejska Synagoga zakazała Pawłowi głoszenia kazań, wobec czego apostoł przeniósł się do sąsiedniego domu Tycjusza Justusa.

Wraz z Akwilą i Pryscyllą odpłynął z Koryntu do Efezu, gdzie małżonkowie pozostali, a Paweł udał się przez Cezareę do Jerozolimy. Po drodze zabrał ze sobą Barnabę i Tytusa.

Udział w soborze jerozolimskim

Celem Pawła w Jerozolimie było głoszenie Ewangelii, wolnej od Tory. Oznaczało to, że poganie mieli być przyjmowani do wspólnoty Kościoła bez konieczności obrzezania i zachowywania Prawa Mojżeszowego. Takie stanowisko Paweł prezentował od samego początku swojej działalności w pierwszych podróżach misyjnych, o czym dowiedziano się w Jerozolimie. Na zebraniu apostołów (ok. 47/48 roku), zwanym soborem jerozolimskim były trzy frakcje, reprezentujące różne poglądy. Do pierwszej z nich zaliczali się Paweł, Tytus i Barnaba czyli chrześcijanie pochodzący z pogan. Drugą frakcję reprezentowali Piotr Apostoł, Jakub Sprawiedliwy i Jan Ewangelista, którzy byli judeochrześcijanami. Trzecią frakcję tworzyli radykalni członkowie Kościoła jerozolimskiego (judaizanci). Dzięki porozumieniu stronnictw Pawła i Piotra wypracowano kompromis, mówiący że Paweł i Barnaba mogą ewangelizować pogan na dotychczasowych zasadach, a Piotr, Jakub i Jan będą nawracać Żydów, z zachowaniem tradycji obrzezania. Pawłowi udało się uzyskać zgodę na Ewangelię wolną od Prawa Mojżeszowego i używanie tytułu apostoła. Dodatkowo powstały klauzule Jakuba, mówiące o zakazie spożywania mięsa ofiarnego i niepochodzącego z uboju rytualnego oraz niezawieranie małżeństw z krewnymi. Najprawdopodobniej nie zostały one spisane na soborze i powstały bez udziału Pawła.

Z zebraniem apostołów bezpośrednio związany był konflikt antiocheński. Powstał on na ostatnim w życiu spotkaniu Pawła z Piotrem, mające miejsce w Antiochii. Początkowo wszyscy apostołowie spożywali posiłki z wszystkimi nowonawróconymi. Jednak po przybyciu apostołów wysłanych przez Jakuba, Piotr razem z innymi apostołami i Barnabą zaczęli jeść posiłki z tylko judeochrześcijanami, natomiast z chrześcijanami z pogan pozostał jedynie Paweł. Apostoł z Tarsu publicznie przeciwstawił się postawie Kefasa. Z kolei radykalne skrzydło jerozolimskie zgadzało się z nowym zwyczajem Piotra, krytykując wcześniejsze wspólne posiłki z poganami. Ponieważ w Liście do Galatów Paweł nie wspomniał jak zakończył się spór z Piotrem, można przypuszczać, że Kefas pozostał przy swoim stanowisku. Możliwe jest, że problem wspólnego stołu został później rozwiązany przez klauzule Jakuba.

Trzecia podróż misyjna

Po zakończeniu zebrania apostołów udał się do Antiochii, skąd wyruszył do Efezu, najprawdopodobniej razem z Tytusem. Nie jest jasne, gdzie w trakcie podróży dołączył Tymoteusz, ale na pewno znalazł się razem z nimi w Efezie. Podobnie jak w przypadku poprzedniej podróży, Paweł pokonał trasę drogą morską, płynąc na statku z Seleucji, odwiedzając pod drodze Galację, a na koniec wędrował szlakiem królewskim z Sardes. W Efezie zatrzymał się u Akwili i Pryscylli, poznał także Epeneta. Przez dwa lata nauczał w szkole Tyrannosa, jednak wątpliwe jest by spotkał tam uczniów Jana Chrzciciela. Współpracował z małżeństwem: Andronikiem i Junią oraz Herodionem, a oprócz nauczania pracował w swoim wyuczonym fachu. Z Efezu uczynił centrum swojej pracy misyjnej. Zaniepokojony sytuacją w gminie w Koryncie skierował do niej niezachowany list. Także sytuacja w Galacji była dla niego niekorzystna, bowiem zakwestionowano tam jego tytuł apostolski i brak konieczności obrzezania pogan. Po otrzymaniu wieści udał się do Koryntu, jednak nic tam nie osiągnął. Jeden z członków tamtejszego Kościoła obraził Pawła, po czym ten wrócił do Efezu. W Efezie został uwięziony wraz z Epafrasem i najprawdopodobniej Andronikiem i Junią. Oskarżono go o szerzenie obcej religii, co wpłynęło negatywnie na kult Artemidy, co potwierdzają słowa snycerza Demetriusza.

Po uwolnieniu udał się do Grecji przez Macedonię. Odwiedził po drodze Filippi i Tesalonikę. W jednym z tych miast spotkał się z Tytusem powracającym z Koryntu z pomyślnymi dla Pawła wieściami – o pojednaniu tamtejszego Kościoła z apostołem. Następnie udał się do Achai i do Koryntu. Tam nieprzychylni Pawłowi Żydzi, oskarżyli go u prokonsula Achai – Junniusza Anneusza Galliona o szerzenie religii sprzecznej z Prawem Mojżeszowym. Miało to miejsce pod koniec 51 roku. Gallion uważał to za wewnętrzną sprawę Żydów dlatego odmówił zajęcia się tą kwestią i wyrzucił oskarżycieli i Pawła z sądu. Wkrótce potem apostoł podjął decyzję o podróży do Jerozolimy, aby przekazać tam składkę na Kościół do czego się wcześniej zobowiązał. Jego towarzyszami byli: Tymoteusz, Sozypater, Arystarch, Tychik, Trofim, Gajus z Derbe, Sekundus z Tesaloniki, Jazon, Lucjusz i Łukasz Ewangelista. Paweł chciał drogą morską udać się do Syrii, jednak dowiedział się, że Żydzi planowali go zabić przy tej okazji, dlatego wybrał drogę lądową. Udał się do Filippi, a następnie do Assos przez Troadę. Ze swoimi towarzyszami spotkał się w Milecie i następnie drogą morską udał się do Cezarei Palestyńskiej, zatrzymując się po drodze w Patarze, Tyrze i Ptolemajdzie. Po dotarciu do Jerozolimy otrzymał informację od proroka Agabosa, że wkrótce ma zostać pojmany.

Uwięzienie i śmierć

Pojmany Paweł przemawia do tłumu

Zatoka św. Pawła na Malcie

Grota św. Pawła w Rabacie na Malcie

Ścięcie Pawła – Joseph Martin Kronheim, litografia z drugiej połowy XIX w.

Grób św. Pawła Apostoła w bazylice św. Pawła za Murami w Rzymie

W Jerozolimie zatrzymał się w domu Mnasona z Cypru i spotkał się z Jakubem Sprawiedliwym. Chciał przekazać składkę na Kościół Jerozolimski, jednak nie wiadomo czy została ona przyjęta. Jakub i stronnictwo judaizantów wymagali od Pawła by ten pokrył koszty ofiary za trzech nowonawróconych, którzy złożyli ślub nazireatu, a także by sam apostoł taki ślub złożył. Paweł nie zgodził się na to i kilka dni po przybyciu do miasta został zatrzymany na terenie świątynnym pod zarzutem wprowadzenia nań nie-Żyda (Greka). Zarzut ten był oparty na fakcie, że apostoła widziano wcześniej w mieście w towarzystwie Trofima z Efezu. Paweł został przewieziony do Cezarei, gdzie rezydował namiestnik rzymski – Antoniusz Feliks. W pewnym momencie (ok. 55/56 roku) nastąpiła zmiana namiestnika i urząd objął Porcjusz Festus. Wówczas apostoł, zanim otrzymał wyrok, skorzystał z faktu bycia obywatelem rzymskim i odwołał się do sądu cesarskiego w Rzymie, co miało miejsce ok. 54/55 roku.

Do Rzymu miał udać się statkiem, a podczas podróży towarzyszył mu Arystarch. W Myrze przesiedli się na inny statek, płynący do Kali Limenes, jednak w wyniku burzy statek osiadł na pobliskiej wyspie Melite. Początkowo sądzono, że była to jedna z wysp Świętego Pawła na północ od wybrzeży Malty. Wobec rewizji tezy przez Heinza Warneckego, wyspą tą była prawdopodobnie Kefalinia. Spędził tam zimę, a następnie udał się przez Syrakuzy do Puteoli. Stamtąd drogą lądową dotarł do Rzymu, gdzie pozostawał do wznowienia procesu, pod nadzorem prefekta pretorianów, którym był Sekstus Afraniusz Burrus. Został skazany na śmierć przez ścięcie, dzięki czemu uniknął ukrzyżowania, które było wówczas uważane za znak hańby.

Wyrok został wykonany ok. 56 roku za Bramą Ostyjską w Rzymie, a jego ciało początkowo pochowano w domu św. Lucyny przy drodze Ostyjskiej. W 284 roku szczątki przeniesiono do katakumb św. Sebastiana, a w 313 – na pierwotne miejsce pochówku, gdzie później wybudowano bazylikę św. Pawła za Murami. 28 czerwca 2009 papież Benedykt XVI potwierdził odnalezienie szczątków Pawła w jednej z bocznych ścian grobowca w bazylice.

Pisma kanoniczne św. Pawła

Św. Paweł

Paweł z Tarsu uważany jest za autora trzynastu listów, wchodzących w skład Nowego Testamentu – są to:

• List do Rzymian
• 1. List do Koryntian
• 2. List do Koryntian
• List do Galatów
• List do Efezjan
• List do Filipian
• List do Kolosan
• 1. List do Tesaloniczan
• 2. List do Tesaloniczan
• 1. List do Tymoteusza
• 2. List do Tymoteusza
• List do Tytusa
• List do Filemona

Obecnie większość badaczy zgadza się co do Pawłowego autorstwa siedmiu listów: 1. Listu do Tesaloniczan, 1. i 2. Listu do Koryntian, Listu do Galatów, Listu do Filipian, Listu do Filemona oraz Listu do Rzymian. Pozostałe listy, zwane „deutero-Pawłowe”, (2. List do Tesaloniczan, List do Efezjan, 1. i 2. List do Tymoteusza, List do Tytusa) przypisuje się jego uczniom.

Wątpliwości co do Pawłowego autorstwa Listu do Hebrajczyków występowały już w starożytności. Współcześnie poza krytyką ściśle tradycjonalistyczną nie uznaje się go za napisany przez Pawła, a współczesne wydania Biblii umieszczają go anonimowo. Sporne jest także pochodzenie Listu do Kolosan.

Teologia Pawła z Tarsu

Nauczanie Pawła koncentrowało się wokół krzyża Jezusa Chrystusa. Wśród tych, którym przepowiadał, jednym wydawało się to szaleństwem, innym zgorszeniem (por. 1 Kor 1,23). Apostoł był przekonany, że jest ono częścią oryginalnej, autentycznej tradycji apostolskiego głoszenia zbawienia (por. 1 Kor 15, 3). Odpowiadając na oskarżenia zwłaszcza ze strony judaizantów, przekonywał, że Ewangelia, którą otrzymał przez objawienie Jezusa Chrystusa (Ga 1,12) i którą przedstawił Apostołom, będącym filarami Kościoła w Jerozolimie (Gal 2, 2) jest tożsama z kerygmatem pierwszej chrześcijańskiej wspólnoty.

Królestwo Boże

Centralne miejsce Królestwa Bożego w działalności i nauczaniu św. Pawła Apostoła ukazują Dzieje Apostolskie. Paweł w synagogach „przekonywał o królestwie Bożym” (Dz 19,8). W Efezie, podsumowując swoje głoszenie wobec zapowiedzi zbliżającej się śmierci wymienił królestwo jako treść całego jego nauczania: „Wiem teraz, że wy wszyscy, wśród których po drodze głosiłem królestwo, już mnie nie ujrzycie” (Dz 20,25; por. Dz 28,23 i 31; Dz 14,22; 1 Tes 2,12).

Paruzja

Z treści listów Pawła wynika, że istotnym elementem nauczania było również powtórne przyjście Jezusa Chrystusa oraz związane z nim królowanie Boga (1 Kor 15,22-28). Eschatologia, oprócz zjawienia się Chrystusa (1 Kor 1,7-8; 1 Kor 4,5; 1 Kor 11,26; Flp 3,20; Kol 3,4; 1 Tes 1,10; 1 Tes 2,18; 1 Tes 3,13; 2 Tes 1,7-10; 2 Tes 2,1-10; ), obejmuje także wskrzeszenie sprawiedliwych (1 Kor 15,23) i chwalebne przemienienie świętych jeszcze żyjących (1 Tes 4,17).

Według Barta Ehrmana Paweł wierzył, że Jezus powróci za jego życia. Paweł spodziewał się, że chrześcijanie, którzy w międzyczasie umarli, zmartwychwstaną i będą mieli udział w królestwie Bożym, natomiast zachowani żywi zostaną odmienieni, przyjmując niebiańskie, niezniszczalne ciała (1 Kor 15,51-53). Nauczanie Pawła o końcu świata zostało najwyraźniej wyrażone w jego pierwszym i drugim liście do Tesaloniczan. Zapewnia ich, że zmarli powstaną pierwsi, a po nich następują ci, którzy pozostaną przy życiu – „my, żywi, pozostawieni na przyjście Pana” (1 Tes 4,15-17).

Chrzest

Chrzest jako sakrament był dla Pawła wydarzeniem zbawczym. Apostoł nauczał, że „obmycie” chrzcielne daje początek drodze uświęcenia i jest niezbędny dla odziedziczenia Królestwa Bożego (1 Kor 6, 2, por. wers 10). Nauczając o chrzcie w imię Jezusa Paweł ukazywał, że sakrament ten wiąże chrześcijanina z Panem, który został ukrzyżowany, aby wybawić ludzi od wiecznego zniszczenia (1 Kor 1, 13, por. 18). Paweł nauczał także o tym, że we chrzcie człowiek „przyobleka Chrystusa”, rozumiejąc przez to, że obrzęd ten zbliża ochrzczonego do tak bliskiej jedności z Jezusem ukrzyżowanym i zmartwychwstałym, że staje się uczestnikiem błogosławieństwa obiecanego Abrahamowi (Ga 3, 27, por. w. 29). W liście do Rzymian Apostoł nauczał, że zanurzając się w wodach chrztu ludzie są „pogrzebani z Chrystusem”, aby wraz z Nim powstać do życia (Rz 6, 4, 8, Kol. 2, 12n). To życie otrzyma swą pełnię dopiero na końcu, gdy Chrystus objawi się w chwale (Kol 3, 3n). Paweł nauczał też, że chrzest jest „kąpielą odrodzenia”, która obdarza usprawiedliwieniem w łasce i tytułem do niebiańskiego dziedzictwa. Ochrzczony żyje nadzieją życia wiecznego (Tt 3, 5, por. w. 7).

Kult św. Pawła Apostoła

Statua św. Pawła autorstwa Adamo Tadoliniego przed bazyliką św. Piotra w Rzymie

Figura św. Pawła w bazylice św. Jana na Lateranie wykonana przez Pierre-Étienne Monnota

Dzień obchodów

Już w starożytności chrześcijańskiej obchodzono wspólne wspomnienie świętych Piotra i Pawła. W połowie III wieku oficjalnie ustanowiono Uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Obchody, mające rangę uroczystości liturgicznej wyznaczono na dzień 29 czerwca. Z czasem przedłużono je na 30 czerwca, co wynikało z faktu, że papież odprawiał uroczystą mszę w Watykanie 29 czerwca, a następnego dnia udawał się do bazyliki św. Pawła za Murami.

W Martyrologium Hieronimiańskim dniem wspomnienia Pawła był początkowo 25 stycznia, określany mianem pamiątki translacji, czyli przeniesienia relikwii z grobu do ołtarza. Jednak rzeczywista translacja nigdy nie miała miejsca ze względu na nieznajomość miejsca pochówku Apostoła (odnaleziono je w 2009). Z czasem datę 25 stycznia przyjęto jako wspomnienie nawrócenia św. Pawła. W Kościele katolickim ma rangę święta liturgicznego. Od 1908 jest dniem modlitw o zjednoczenie Kościołów chrześcijańskich, kończącym Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan (od 1964). Od XI w. Paweł z Tarsu jest wspominany także 16 listopada z racji pamiątki poświęcenia dawnych bazylik rzymskich Piotra i Pawła. Na drugie millenium narodzin św. Pawła ogłoszono rok 2008 Rokiem Jubileuszowym.

Cerkiew prawosławna wspomina apostoła Pawła (pierwszy wśród zwierzchnich) 29 czerwca/12 lipca, tj. 12 lipca według kalendarza gregoriańskiego.

Na mocy dekretu Stolicy Apostolskiej, wydanego 21 czerwca 2018 r. św. Paweł jest patronem Służby Więziennej.

Paweł w ikonografii

W ikonografii chrześcijańskiej jest przedstawiany w płaszczu i tunice, a jego atrybutami są miecz, baranek, kość słoniowa i koń.

Odbiór osoby i myśli Pawła

Pierwsze przejawy recepcji myśli Pawła obecne są już w Nowym Testamencie. 2. List Piotra stanowi wczesny przejaw pozytywnej recepcji myśli Pawła, przy podkreśleniu zgodności jego nauczania z nauką pozostałych apostołów. List Jakuba przez biblistów takich jak Martin Hengel czy Friedrich Avemarie jest z kolei interpretowany jako krytyczny wobec Pawłowej nauki o usprawiedliwieniu; inni bibliści, jak Raymond E. Brown czy Ferdinand Hahn, widzą w nim raczej krytykę nadużyć myśli Pawła. Spośród ojców apostolskich Klemens Rzymski wymienia Pawła, obok apostoła Piotra, jako jeden z filarów Kościoła rzymskiego. Generalnie jednak myśl apostoła Pawła nie odgrywała większej roli w teologii ojców apostolskich. Istniały też nurty przeciwstawiające naukę Pawła nauce innych apostołów. Anty-Pawłowy charakter mają pisma Pseudo-Klemensa, które przeciwstawiają mu Jakuba jako prawdziwego apostoła i biskupa Kościoła w Jerozolimie. Kerygmata Petrou przedstawiają Pawła jako oszusta i nauczyciela fałszywej Ewangelii. Z kolei radykalnie pozytywne stanowisko wobec Pawła reprezentował Marcjon, który uznał go za jedynego prawdziwego apostoła; ustanowił on kanon Nowego Testamentu ograniczony do listów Pawła oraz Ewangelii Łukasza „oczyszczonej” z elementów żydowskich. Podobnie na Pawła powoływali się gnostyk Walentyn Egipcjanin i autor Dziejów Pawła i Tekli, przedstawiający Pawła jako propagatora prostej religii promującej ascetyzm. Pisarze głównego nurtu Kościoła tacy jak Ireneusz z Lyonu czy Tertulian podkreślali natomiast zgodność nauki Pawła z nauką pozostałych apostołów; zdaniem Calvina J. Roetzela ich dzieła miały przede wszystkim charakter apologetyczny i nie były wnikliwą analizą myśli Pawła.

Do ożywienia zainteresowania myślą Pawła przyczynili się Orygenes i Klemens Aleksandryjski, którzy podkreślali mistyczne i ascetyczne wątki myśli Pawła oraz jego duchową i alegoryczną egzegezę Pisma. Z kolei zdaniem Oscara Cullmanna Pawłowa nauka o usprawiedliwieniu była właściwie zapomniana przez pierwsze 350 lat historii Kościoła. W teologii dominowała optymistyczna ocena kondycji człowieka, stosująca zaczerpnięte z myśli filozoficznej określenia takie jak łac. autoexousia czy łac. liberum arbitrium (wolna wola). Dodatkowo teologię Kościoła zachodniego cechował surowy moralizm i legalizm. Według Alistera McGratha dopiero Augustyn z Hippony zorientował myśl Kościoła zachodniego ku kategoriom Pawłowym, podkreślając skażenie człowieka grzechem pierworodnym i konieczność łaski Bożej dla zbawienia. Hans von Campenhausen dostrzega natomiast ślady Pawłowej nauki o usprawiedliwieniu już u Ambrożego z Mediolanu, choć nie stanowiła zasadniczego punktu jego teologii.

Myśl Augustyna (z wyjątkiem radykalnej nauki o predestynacji) kontynuowana była przez średniowieczną teologię scholastyczną. Istotną rolę myśli Pawła przyznała reformacja. Teologiczny przełom w myśli Marcina Lutra, który skłonił go do wystąpienia przeciwko ówczesnym autorytetom kościelnym, wynikał z jego lektury Listu do Rzymian i interpretacji Pawłowej nauki o usprawiedliwieniu. Dla Filipa Melanchtona, jednego z przedstawicieli reformacji luterańskiej, teologia Pawła stanowiła wzorzec wszelkiej prawdziwej teologii. Zdaniem teologa dzieła Pawłowe dostarczają najbliższego poznania Chrystusa, co więcej – dokładne poznanie Chrystusa poza pismami Pawła nie jest możliwe.

W okresie nowożytnym odżyły tendencje do przeciwstawiania nauki Pawła innym nurtom wczesnochrześcijańskim. Ferdinand Christian Baur interpretował naukę Pawła w duchu dialektyki heglowskiej jako antytezę judeochrześcijaństwa; późniejsze pisma Nowego Testamentu miały reprezentować zbliżenie stanowisk, a pisma Janowe – syntezę. Negatywne stanowisko wobec Pawła reprezentował np. Robert Eisemann, dla którego to Jakub, brat Jezusa, miał być prawdziwym uczniem Jezusa, a Pawła uważał za jego wroga i przypisywał mu nawet zastosowanie fizycznej przemocy wobec Jakuba. Z kolei pozytywne stanowisko reprezentował luterański teolog Ernst Käsemann, dla którego pisma Pawła stanowiły kanon w kanonie, wyznacznik, według którego osądzać należy wszystkie inne pisma nowotestamentowe; stwierdzenia sprzeczne z Pawłową nauką o usprawiedliwieniu traktował jako przejaw „wczesnego katolicyzmu” (niem. Frühkatholizismus) i odrzucał ich miarodajność dla chrześcijańskiej teologii.

Zobacz też

• męczennicy chrześcijańscy
• modlitwa za pośrednictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• Paweł – inne znane postaci o tym imieniu
• Dzieje Piotra i Pawła

Bibliografia

• Joachim Gnilka: Paweł z Tarsu: apostoł i świadek. Kraków: Wydawnictwo M, 2001. ISBN 83-7221-283-X. (pol.).
• Rudolf Schnackenburg: Baptism in the Thought of St. Paul. A Study in Pauline Theology. G. R. Beasley-Murray (przekład). Oxford: Basil Blackwell, 1964.
• Wincenty Zaleski: Święci na każdy dzień. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie, 2008, s. 535-539. ISBN 978-83-7201-353-8. (pol.).
• Ferdinand Hahn: Theologie des Neuen Testaments. T. I: Die Vielfalt des Neuen Testaments. Tübingen: Mohr Siebeck, 2011. ISBN 978-3-16-150630-7. (niem.).
• Ferdinand Hahn: Theologie des Neuen Testaments. T. II: Die Einheit des Neuen Testaments. Tübingen: Mohr Siebeck, 2011. ISBN 978-3-16-150630-7. (niem.).
• Raymond E. Brown: An Introduction to the New Testament. New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Filmy o św. Pawle opracowane przez Opus Dei