Kościół św. Jadwigi w Krakowie (na Stradomiu)
50°03′10″N 19°56′27″E/50,052778 19,940833 nr rej. A-119 z 17 lutego 1975 (kamienica)[1]
| |
_(cropped).jpg) Kościół św. Jadwigi na rycinie z 1855 r | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Stradomska 12-14 |
| Typ budynku |
kamienica |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
| 50°03′10″N 19°56′27″E/50,052778 19,940833
| |
Kościół św. Jadwigi – kościół, który znajdował się od XIV wieku do 1789 roku na Stradomiu, dawnym przedmieściu Kazimierza, obecnie to Kraków ulica Stradomska 12-14.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Najstarsza wzmianka o kościele św. Jadwigi pochodzi z 1378. Jego fundację podjął jednak najprawdopodobniej już wcześniej król Kazimierz Wielki (według Jana Długosza – w 1360[2]), a kontynuowała ją jego siostra, królowa Węgier Elżbieta Łokietkówna. Kościół wzniesiono dla zakonu bożogrobców, których sprowadzono tu z pobliskiego Miechowa. Dokładne daty budowy nie są znane - wedle tutejszego przeora Samuela Nakielskiego kościół ukończono w 1383, a klasztor bożogrobców na początku XV w. Znane są jednak przekazy źródłowe świadczące o pracach przy kościele jeszcze w połowie XV w. Kościół, zwrócony frontem do traktu łączącego Kraków z Kazimierzem, otaczały po obu stronach klasztor oraz szpital[2]. Być może początkowo nosił podwójne wezwanie (także św. Elżbiety)[3].
Kilkakrotnie kompleks bożogrobców ulegał pożarom – w 1473, 1536 i 1556. I schyłku XVI stulecia w kościele znajdowało się sześć ołtarzy, z czego cztery znajdowały się w prezbiterium, oddzielonym od nawy żelazną kratą. W 1655, podczas potopu szwedzkiego kościół ponownie został spalony. Staraniem prepozyta ks. Augustyna Wolskiego odbudowano go w stylu barokowym; nowa świątynia została konsekrowana w 1674 przez biskupa Mikołaja Oborskiego. Szpital stał się wówczas przytułkiem dla "podeszłych w leciech i wypracowanych w Koronie polskiej szlachty"[2]. Wzniesiony wtedy kościół był świątynią orientowaną, jednonawową, z prezbiterium zakończonym półkolistą apsydą. Pięcioprzęsłową nawę sklepiono kolebkowo, z lunetami.
W 1796 zabudowania kościoła i klasztoru zajęli Austriacy (bożogrobców przeniesiono do kościoła św. Barbary[3]). Zaborcy dokonali przebudowy kościoła i klasztoru w jednolity, potężny gmach, w którego murach zachowano jednak substancję kościoła. Wzniesiono wielki, trzypiętrowy budynek w stylu klasycystycznym z jednolitą fasadą frontową; skromna dekoracja nawiązywała do funkcji gmachu – utworzono tu urząd celny[4].
W ramach prowadzonych do 1799 prac budowlanych kościół podzielono na trzy kondygnacje, które podzielono ścianami działowymi. W ścianach wykuto nowe okna, a w centrum gmachu – nie do końca pokrywającym się z osią dawnego kościoła – dodano ryzalit z trójkątnym przyczółkiem z napisem Si vis pacem para bellum[5].
Po likwidacji Rzeczypospolitej Krakowskiej gmach przeznaczono na pocztę, a gdy tę przeniesiono na Wielopole, znalazły tu siedzibę władze wojskowe[3]. W budynku znajdowała się komenda I Korpusu Austro-Węgier, m.in. działy odpowiedzialne za przygotowanie terenu podległego korpusowi do operacji wojennych i za organizację wojska (np. wydział fortyfikacyjny, sądowniczy, ewidencyjny). W czasie II Rzeczypospolitej budynek był w użytkowaniu Wojska Polskiego i mieściło się w nim Dowództwo Okręgu Korpusu Nr V. Po II wojnie światowej przeznaczono budynek na mieszkania[6].
W 2010 ze względu na zagrożenie katastrofą budowlaną nadzór budowlany wydał decyzję o zamknięciu budynku, a rok później władze miejskie zgodziły się na sprzedaż nieruchomości[7]. W 2013 roku firma Angel Poland Group zakupiła obiekt w celu przebudowy na kompleks apartamentowo-hotelowy. Na przełomie 2019 i 2020 roku prace budowlane na terenie obiektu stały się przedmiotem sporu między ww. firmą deweloperską a małopolskim konserwatorem zabytków w związku z rozbiórką fragmentu dawnego kościoła[8]. W wyniku trwającej 10 lat przebudowy powstał hotel 12|14 Stradom House ze 125 pokojami hotelowymi, dwiema restauracjami oraz barem „Hedwig’s” ulokowanym w dawnej kaplicy. Natomiast w miejscu dawnego przedszkola powstał apartamentowiec na 135 lokali z podziemnym parkingiem na 150 miejsc. W czasie jego budowy w 2018 odkryto dawny cmentarz z 1609 pochówkami[7].
Dawny kościół św. Jadwigi w Krakowie jest częścią tzw. Małopolskiego Szlaku Bożogrobców[9].
-
Dawna apsyda kościoła, ówcześnie mieszkania (rok 2010) -
Fasada kamienicy (rok 2011) -
Fasada kamienicy (rok 2022)
,Stradom,Krakow,Poland.JPG)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-03-19].
- ↑ a b c Stefan Świszczowski: Miasto Kazimierz pod Wawelem. Kraków: 1981, s. 69–70, 219–221.
- ↑ a b c Stanisław Tomkowicz. Klasztor szpitalny św. Jadwigi. „Rocznik Krakowski”. T. 22, s. 62, 67–138, 1929.
- ↑ Marja Jarosławiecka-Gąsiorowska. Architektura neoklasyczna w Krakowie. „Rocznik Krakowski”. T. 24, s. 136–138, 1933.
- ↑ Grzegorz Bednarczyk: Nieistniejące kościoły Krakowa. Kościół św. Jadwigi (bożogrobców). [dostęp 2023-02-08].
- ↑ Henryk Łukasik, Andrzej Turowicz: Twierdza Kraków – znana i nieznana, cz. III. Kraków-Międzyzdroje: Wyd. "Przedsięwzięcie Galicja", 2002, s. 32-33.
- ↑ a b Piotr Tymczak: Kraków. Otworzą hotel z barem w dawnym kościele na Stradomiu. Tak mają wyglądać wnętrza. Gazeta Krakowska, 2023-02-08. [dostęp 2023-02-08].
- ↑ Małgorzata Mrowiec, Kraków. Jak "znikała" kopuła zabytkowego kościoła na terenie inwestycji na Stradomiu [ZDJĘCIA] [online], Kraków Nasze Miasto, 11 marca 2020 [dostęp 2020-08-22] (pol.).; Małgorzata Mrowiec, Kraków. Konserwator wstrzymuje prace na budowie Angel Stradom i zawiadamia nadzór budowlany [AKTUALIZACJA] 26 10 [online], Dziennik Polski, 25 października 2019 [dostęp 2020-08-22] (pol.).
- ↑ Małopolski Szlak Bożogrobców. visitmalopolska.pl. [dostęp 2023-08-16].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Michał Rożek. Nie istniejące kościoły Krakowa. „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”. R. 33, s. 116–117, 1983.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Grzegorz Bednarczyk: Kościół św. Jadwigi (bożogrobców). [w:] Nieistniejące kościoły Krakowa [on-line]. [dostęp 2015-01-25].
- Mapka Stradomia i plan budynku z 1798 r. (Atlas Twierdzy Kraków seria I tom 9, wyd. Arkona, Kraków 1995). ikonotheka.home.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Plany budynku z 1852 i 1865 r. (tamże). ikonotheka.home.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
