Kanonicy Regularni Grobu Bożego

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bożogrobcy
Herb zakonu
Pełna nazwa

Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Pańskiego w Jerozolimie

Nazwa łacińska

Canonici Regulares Custodes Sanctissimi Sepulchri Hierosolymitani[1]

Skrót zakonny

CSsSH

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Data zatwierdzenia

1122

Przełożony

Tomasz Nowina-Nowiński (ostatni)

Multimedia w Wikimedia Commons
Bazylika mniejsza Grobu Bożego w Miechowie przy dawnym klasztorze bożogrobców
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Nysie przy dawnym klasztorze bożogrobców
Bazylika mniejsza Ducha Świętego oraz kaplica Grobu Bożego w Przeworsku przy dawnym klasztorze bożogrobców
Kościół św. Jana Chrzciciela w Gnieźnie przy dawnym klasztorze bożogrobców

Kanonicy Regularni Grobu Bożego (CSsSH) (łac. Canonici Regulares Custodes Sanctissimi Sepulchri Hierosolymitani[1]), pot. bożogrobcy – rzymskokatolicki zakon kanoników, osób duchownych, wywodzący się z założonej w 1099 r. przez Gotfryda z Bouillon kapituły, utworzonej celem sprawowania liturgii w Bazylice Grobu Świętego w Jerozolimie oraz otaczania opieką duszpasterską pielgrzymów; towarzyszyła im grupa krzyżowców mających zapewniać świątyni zbrojną ochronę[1]. Zakon istniał do XIX wieku[1].

Tradycje Kanoników Regularnych Grobu Bożego w czasach współczesnych kultywuje Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie, zrzeszający osoby świeckie i duchowne, zawsze ściśle związany z Kanonikami Regularnymi Grobu Bożego[2]. Współcześnie poza terenem Polski działa również rzymskokatolicki zakon Kanoniczek Regularnych Grobu Bożego(inne języki), pierwotnie żeńska filia zakonu bożogrobców[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Po przekształceniu we wspólnotę zakonną kanonicy otrzymali regułę św. Augustyna nadaną przez patriarchę Arnulfa z Rohes (1114 r.)[1]. W 1122 r. zatwierdził ich papież Kalikst II[1]. Po upadku Akki (1291) zakon rozwijał się w Europie, a siedzibą przeora generalnego stała się Perugia[1]. W 1471 r. zakon liczył 2080 członków[3]. W I połowie XIV wieku zakon posiadał 88 klasztorów, a pod koniec XV wieku już blisko 200 placówek[3], skupionych w kongregacjach rozmieszczonych w Lombardii, Toskanii, Królestwie Neapolu, Niemczech, Węgrzech, Czechach i Polsce[1]. W Europie bożogrobcy szerzyli kult Grobu Pańskiego[4] i nabożeństwa pasyjne oraz prowadzili działalność charytatywną. Strój zakonny stanowiła czarna sutanna z czerwonym krzyżem dwuramiennym na lewej piersi, godłem zakonu[5].

Zakon przeżył poważny kryzys pod koniec XV wieku. Papież Innocenty VIII w 1489 r. inkorporował bożogrobców do zakonu joannitów (później zwanych Kawalerami Maltańskimi), jednak decyzja ta weszła w życie tylko na terenie Włoch[1]. W XIX wieku zakon kanoników regularnych został zniesiony w większości krajów europejskich; we Francji przetrwał do okresu wojen napoleońskich, a w Hiszpanii do połowy XIX wieku[1]. Na terenie Polski, w wyniku działań zaborców, uległ kasacji w 1819 r.[1]

Bożogrobcy w Polsce[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Zespół klasztorny bożogrobców w Miechowie.

Do Polski bożogrobców sprowadził w 1163 r. możnowładca Jaksa z rodu Gryfitów, który ufundował klasztor miechowski (w Miechowie, stąd używana w Polsce nazwa „miechowici”). Zakon szybko się rozwijał, otrzymując liczne nadania od książąt, możnowładców i biskupów. W okresie walk Władysława Łokietka ze zwolennikami rządów czeskiego króla Wacława II miechowici poparli tych drugich, czym narazili się na kilka najazdów. Społeczność zakonną tworzyli wówczas głównie Czesi i Niemcy, a Wacław II był wielkim protektorem zakonu w Czechach.

Po jego śmierci klasztor popierał przeciwników rządów Łokietka, w tym niemieckich mieszczan krakowskich pod wodzą wójta Alberta. W 1311 r. wojska książęce wypędziły bożogrobców z Miechowa i obsadziły klasztor zbrojną załogą. W 1314 r. zakonnicy powrócili do Miechowa. Zmiana władz klasztoru (wybór Polaka na to stanowisko, co stało się później regułą) doprowadziła do złagodzenia stosunku Łokietka do bożogrobców i do zwrotu majątków zakonnych.

W 1374 r. prepozyt miechowski został wikariuszem generalnym na całą Polskę i kraje sąsiednie. W czasach wielkiej schizmy zachodniej (1378–1418) uwolnił się od zwierzchnictwa patriarchy, opowiedział się po stronie papieża i uzyskał papieską konfirmację. Odtąd klasztor miechowski był podporządkowany Stolicy Apostolskiej. W tych czasach biskup Maciej Janina wprowadził kanoników regularnych św. Grobu do Leżajska i Przeworska. W latach 1411–1819, na mocy bulli papieskiej, prepozyci generalni miechowscy mieli prawo używania insygniów biskupich: infuły, pastorału, pierścienia, dalmatyki, a także prawo udzielania ludowi błogosławieństwa pasterskiego[2].

Do XVI wieku powstały łącznie 32 ośrodki zakonu w Polsce. Aż do drugiej połowy XVI wieku wszystkie one podlegały bezpośrednio prepozytowi generalnemu z siedzibą w Miechowie. Prepozyt miechowski podlegał bezpośrednio patriarsze jerozolimskiemu, który zatwierdzał jego wybór. Później jednak, dla lepszej kontroli działalności zakonu i sprawniejszego zarządzania, konieczny stał się podział na cztery prowincje: małopolską, wielkopolską, mazowiecką i ruską. W 1774 r. kongregacja miała w Polsce 88 kapłanów i 19 kleryków.

Polscy bożogrobcy prowadzili działalność charytatywną i duszpasterską, przy ich konwentach organizowano parafie i szpitale. Spopularyzowali pochodzący z tradycji jerozolimskich zwyczaj budowania w kościołach na okres Wielkiego Tygodnia Grobu Pańskiego[4], organizowali nabożeństwa pasyjne. Poza swoimi pierwszoplanowymi zadaniami bożogrobcy w końcu XVIII wieku przejęli pod swoją opiekę część szkół po zlikwidowanym w 1773 r. zakonie jezuitów.

Portret imaginacyjny Jaksy Gryfity, który w 1163 r. sprowadził zakon do Polski (XVIII wiek)[6]

Początek wieku XIX przyniósł stopniową likwidację zgromadzenia, najpierw w zaborze pruskim, a następnie austriackim. W 1819 r. w ramach działań Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego kierowanej przez Stanisława Kostkę Potockiego doszło do kasaty domu generalnego w Miechowie. Po likwidacji nowicjatu w klasztorze miechowskim zakonnicy stopniowo wymarli[7]. W 1846 r. próbę reaktywacji zgromadzenia podjął Baltazar Chwalbiński (1784–1858), ówczesny proboszcz Parafii Grobu Bożego w Miechowie, wraz z czterema ostatnimi żyjącymi braćmi, jednak nie zgodziły się na to władze rosyjskie[8].

Ostatnim prepozytem generalnym był Tomasz Nowiński (1746–1830), a ostatnim członkiem zakonu Piotr Franciszek Pękalski (1790–1874), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego[9], autor książki O początku, rozkrzewieniu i upadku Zakonu XX. Kanoników Stróżów św. Grobu Jerozolimskiego (Kraków 1867)[10]. Oprócz Piotra Franciszka Pękalskiego o historii zgromadzenia pisali również inni zakonnicy konwentu miechowskiego, archiwista i bibliotekarz Samuel Nakielski (1584–1652) oraz prepozyt generalny Jakub Paweł Radliński[11] (ok. 1684–1762)[12].

Muzea i ekspozycje muzealne[edytuj | edytuj kod]

W 1999 r. powstało Muzeum Parafialne im. Stróżów Bożego Grobu w Chełmie, którego założycielem i wieloletnim kustoszem był miejscowy proboszcz ks. Antoni Tworek (1936–2020)[13]. Cenną kolekcję blisko 200 tkanin i szat liturgicznych ze skarbca bożogrobców z klasztoru w Miechowie prezentuje na wystawie stałej Muzeum Ziemi Miechowskiej[14].

W 2022 r. Muzeum Ziemi Miechowskiej i Parafia Grobu Bożego w Miechowie zrealizowały wspólny program „Zapomniane dziedzictwo – 800 lat historii skarbca miechowskich bożogrobców”[15]. W ramach projektu zrealizowano digitalizację 2D i 3D zabytkowych obiektów związanych z zakonem, które następnie wraz z opisami i materiałami towarzyszącymi zostały opublikowane w portalu Wirtualne Muzea Małopolski[15].

Małopolski Szlak Bożogrobców[edytuj | edytuj kod]

Małopolski Szlak Bożogrobców – miejsca związane z bożogrobcami na terenie Małopolski[16]

W Małopolsce stworzono specjalny szlak poświęcony zakonowi Kanoników Regularnych Grobu Bożego z Miechowa, tzw. Małopolski Szlak Bożogrobców[17]. Rozpoczyna się w bazylice kolegiackiej Grobu Bożego w Miechowie i obejmuje ponadto dziewięć kościołów w okolicznych miejscowościach[17]:

W każdej z miejscowości znajduje się tablica informacyjna dotycząca szlaku[17]. Z Małopolskim Szlakiem Bożogrobców związany jest kościół świętego Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Szkaplerznej w Krzesławicach, znajdujący się w dawnej wsi bożogrobców, obecnie części Krakowa[18].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Jerzy Bielecki. Bożogrobcy na ziemiach polskich (1163–2013). „Częstochowskie Studia Teologiczne”. XLI, s. 8–9, 2013. Częstochowa: Częstochowskie Wydawnictwo Archidiecezjalne „Regina Poloniae”. ISSN 0137-4087. [dostęp 2023-08-07]. 
  2. ↑ a b Henryk Gapski: Bożogrobcy w Polsce. Krótki zarys dziejów i stan obecny. oessh.pl. [dostęp 2023-09-03].
  3. ↑ a b c Zakony Grobu Bożego. miech.pl. [dostęp 2023-08-07].
  4. ↑ a b Historia Zakonu Bożogrobców. oessh.opoka.net.pl. [dostęp 2023-08-15].
  5. ↑ Włodzimierz Barczyński: Małopolski Szlak Bożogrobców. Miechów: Parafia Grobu Bożego w Miechowie, 2014, s. 7. ISBN 978-83-926396-4-0. [dostęp 2023-08-30].
  6. ↑ Książę Jaksa – fakty i kontrowersje. miech.pl, 2016. [dostęp 2023-09-06].
  7. ↑ Jan Włudarczyk: Zakony Grobu Bożego. miech.pl. [dostęp 2023-08-30].
  8. ↑ Sebastian Filus: Portret prepozyta Baltazara Chwalbińskiegoo. muzea.malopolska.pl. [dostęp 2023-09-05].
  9. ↑ Pękalski Piotr Franciszek. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2015-10-10].
  10. ↑ Piotr Pękalski: O początku, rozkrzewieniu i upadku Zakonu XX. Kanoników Stróżów św. Grobu Jerozolimskiego. Kraków: Drukarnia C.K. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1867, s. 1–168. [dostęp 2023-09-05].
  11. ↑ Radosław S. Gałczyński. Miechowski konwent bożogrobców do połowy XV wieku. Z badań nad prosopografią klasztorną. „Nasza Przeszłość”. T. 98, s. 164, 2002. Kraków: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy. ISSN 0137-3218. [dostęp 2023-09-02]. 
  12. ↑ Barbara Milewska-Waźbińska. Poezja religijna w kręgu mnichów Zakonu Grobu Bożego w Polsce – Gemmae sacrosanctae crucis Jakuba Pawła Radlińskiego. „Vox Patrum”. T. 65, s. 435, 2016. Lublin: Sekcja Historii Kościoła i Patrologii, Wydział Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. ISSN 0860-9411. [dostęp 2023-09-02]. 
  13. ↑ Ocalić przed zapomnieniem. niedziela.pl. [dostęp 2020-10-24].
  14. ↑ Tkaniny i paramenty. muzeum.miechow.pl. [dostęp 2023-08-30].
  15. ↑ a b Marta Dvořák: Zapomniane dziedzictwo – 800 lat historii skarbca miechowskich bożogrobców. W starych murach nowe historie. muzea.malopolska.pl, 16 grudnia 2022. [dostęp 2023-09-01].
  16. ↑ Kościół św. Wojciecha w Sławicach Szlacheckich (zdjęcie 1). miechow.eu. [dostęp 2023-08-16].
  17. ↑ a b c Małopolski Szlak Bożogrobców. visitmalopolska.pl. [dostęp 2023-08-16].
  18. ↑ Na całym świecie są tylko dwa takie miejsca – w Jerozolimie i w Miechowie. Na Małopolskim Szlaku Bożogrobców. visitmalopolska.pl. [dostęp 2023-08-16].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanonicy_Regularni_Grobu_Bożego&oldid=73103114”