Koala

Koala
	Phascolarctos
	de Blainville, 1816
	; Przedstawiciel rodzaju – koala australijski (P. cinereus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	kręgowce
Gromada	ssaki
Nadrząd	torbacze
Rząd	dwuprzodozębowce
Podrząd	wombatokształtne
Rodzina	koalowate
Rodzaj	koala
	Typ nomenklatoryczny
	Lipurus cinereus Goldfuss, 1817
Synonimy
	Lipurus Goldfuss, 1817; Morodactylus Goldfuss, 1820; Koala Schinz, 1821; Kola J.E. Gray, 1821; Draximenus Lay, 1825; Phascolaretus J.E. Gray, 1825; Liscurus McMurtie, 1834; Phascolarctus R. Owen, 1839; Cundokoala Pledge, 1992;
	Lipurus Goldfuss, 1817; Morodactylus Goldfuss, 1820; Koala Schinz, 1821; Kola J.E. Gray, 1821; Draximenus Lay, 1825; Phascolaretus J.E. Gray, 1825; Liscurus McMurtie, 1834; Phascolarctus R. Owen, 1839; Cundokoala Pledge, 1992;
Gatunki
	4 gatunki (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	4 gatunki (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Koala^[12] (Phascolarctos) – rodzaj ssaka z rodziny koalowatych (Phascolarctidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje jeden żyjący współcześnie gatunek występujący w Australii^[13]^[14]^[15]. Koala jest endemitem^[16].

Morfologia

Długość ciała samic 65–73 cm, samców 67–82 cm; masa ciała samców samic 4,1–11 kg, 4,2–14,9 kg^[14]^[17].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1816 roku francuski zoolog Henri Marie Ducrotay de Blainville na łamach Bulletin des Sciences, par la Société Philomáthique de Paris^[1]. Blainville nie wskazał gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1817 roku Blainville na typ nomanklatyryczny wyznaczył koalę australijskiego (P. cinereus)^[15].

Etymologia

Phascolarctos (Phascolaretus, Phascolarctus): gr. φασκωλoς phaskōlos „skórzany worek, torba”; αρκτος arktos „niedźwiedź”^[18].
Lipurus (Liscurus): gr. λειπω leipō „porzucić, pozostawić”; ουρα oura „ogon”^[19]. Gatunek typowy: Lipurus cinereus Goldfuss, 1817.
Morodactylus: gr. μωρος mōros „przytępiony, ociężały”; δακτυλος daktulos „palec”^[20]. Gatunek typowy: Lipurus cinereus Goldfuss, 1817.
Koala i Kola: aborygeńska nazwa gula lub gulawany dla koali^[21]. Gatunek typowy: Lipurus cinereus Goldfuss, 1817.
Draximenus: etymologia nieznana, Lay nie podał znaczenia nazwy rodzajowej^[22].
Cundokoala: rodzima nazwa z półwyspu Jork cundo „grzmot”; ang. koala „koala”^[11]. Gatunek typowy: †Cundokoala yorkensis Pledge, 1992.

Podział systematyczny

Do rodzaju należy jeden występujący współcześnie gatunek^[23]^[13]^[12]:

Phascolarctos cinereus (Goldfuss, 1817) – koala australijski

Opisano również gatunki wymarłe:

Phascolarctos maris Pledge, 1987^[24] (Australia; pliocen).
Phascolarctos stirtoni Bartholomai, 1968^[25] (Australia; plejstocen).
Phascolarctos yorkensis (Pledge, 1992)^[11] (Australia; pliocen/plejstocen).

Uwagi

↑ ^a ^b Niepoprawna późniejsza pisownia Phascolarctos de Blainville, 1816.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Lipurus Goldfuss, 1817.

Przypisy

↑ ^a ^b H.M.D. de Blainville. Prodrome d’une nouvelle distribution systématique du règne animal. „Bulletin des Sciences, par la Société Philomáthique de Paris”. Année 1816, s. 108 (116), 1816. Paris. (fr.).
↑ G.A. Goldfuss: Lipurus cinereus. W: J.Ch.D. Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1817, s. ryc. clv Aa, Ab. (niem.).
↑ G.A. Goldfuss: Handbuch der Zoologie. Cz. 2. Nürnburg: Johann Leonhard Schrag, 1820, s. 445. (niem.).
↑ H.R. Schinz: Das Thierreich, eingetheilt nach dem Bau der Thiere als Grundlage ihrer Naturgeschichte und der vergleichenden Anatomie von den Herrn Ritter von Cuvier. Cz. 1: Säugethiere und Vögel. Stuttgart und Tübingen: in der J.G. Cotta’schen Buchhandlung, 1821, s. 265. (niem.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 309, 1821. (ang.).
↑ Nowa nazwa dla Lipurus Goldfuss, 1817.
↑ G.T. Lay: Zoology. W: T. Curtis (red.): A London Encyclopaedia, Or Universal Dictionary of Science, Art, Literature and Practical Mechanics: Comprising a Popular View of the Present State of Knowledge : Illustrated by Numerous Engravings, a General Atlas, and Appropriate Diagrams. Cz. 22. London: Thomas Tegg, 1829, s. 744. (ang.).
↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 340, 1825. (ang.).
↑ H. McMurtie: Cuvier’s animal kingdom: arranged according to its organization. London: Orr and Smith, 1834, s. 78. (ang.).
↑ R. Owen. Outlines of a Classification of the Marsupialia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 19, 1839. (ang.).
↑ ^a ^b ^c N.S. Pledge. The Curramulka local fauna: a new Late Tertiary fossil assemblage from Yorke Peninsula, South Australia. „The Beagle”. 9 (1), s. 120, 1992. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 10. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 74. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b S. Jackson: Family Phascolarctidae (Koala). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 416. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Phascolarctos. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].
↑ Ciekawostki - Centrum Edukacji Przyrodniczej - Uniwersytet Jagielloński [online], cep.uj.edu.pl [dostęp 2024-10-11] .
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 52. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 529.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 379.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 432.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 358.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 244.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-01]. (ang.).
↑ N.S. Pledge: Phoscolarctos maris, A new species of koala (Marsupialia: Phascolarctidae) from the Early Pliocene of South Australia. W: M. Archer (red.): Possums and Opossums: Studies in Evolution. Chipping Norton: Surrey Beatty & Sons, 1987, s. 327–330. ISBN 978-0-949324-05-4. (ang.).
↑ A. Bartholomai. A new fossil koala from Queensland and a reassessment of the taxonomie position of the problematical species, Koalemus ingens De Vis. „Memoirs of the Queensland Museum”. 15 (2), s. 66, 1968. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
Genus Phascolarctos de Blainville, 1816 – koala, The Taxonomicon. taxonomy.nl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-03)]. (en)

[phasc-8] Niepoprawna późniejsza pisownia Phascolarctos de Blainville, 1816.

[10] Niepoprawna późniejsza pisownia Lipurus Goldfuss, 1817.

[Blainville-1] H.M.D. de Blainville. Prodrome d’une nouvelle distribution systématique du règne animal. „Bulletin des Sciences, par la Société Philomáthique de Paris”. Année 1816, s. 108 (116), 1816. Paris. (fr.).

[Goldfuss1817-2] G.A. Goldfuss: Lipurus cinereus. W: J.Ch.D. Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1817, s. ryc. clv Aa, Ab. (niem.).

[Goldfuss1820-3] G.A. Goldfuss: Handbuch der Zoologie. Cz. 2. Nürnburg: Johann Leonhard Schrag, 1820, s. 445. (niem.).

[Schinz-4] H.R. Schinz: Das Thierreich, eingetheilt nach dem Bau der Thiere als Grundlage ihrer Naturgeschichte und der vergleichenden Anatomie von den Herrn Ritter von Cuvier. Cz. 1: Säugethiere und Vögel. Stuttgart und Tübingen: in der J.G. Cotta’schen Buchhandlung, 1821, s. 265. (niem.).

[gray21-5] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 309, 1821. (ang.).

[group-6] Nowa nazwa dla Lipurus Goldfuss, 1817.

[Lay-7] G.T. Lay: Zoology. W: T. Curtis (red.): A London Encyclopaedia, Or Universal Dictionary of Science, Art, Literature and Practical Mechanics: Comprising a Popular View of the Present State of Knowledge : Illustrated by Numerous Engravings, a General Atlas, and Appropriate Diagrams. Cz. 22. London: Thomas Tegg, 1829, s. 744. (ang.).

[gray25-9] J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 340, 1825. (ang.).

[McMurtie-11] H. McMurtie: Cuvier’s animal kingdom: arranged according to its organization. London: Orr and Smith, 1834, s. 78. (ang.).

[Owen-12] R. Owen. Outlines of a Classification of the Marsupialia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 19, 1839. (ang.).

[ple92-13] N.S. Pledge. The Curramulka local fauna: a new Late Tertiary fossil assemblage from Yorke Peninsula, South Australia. „The Beagle”. 9 (1), s. 120, 1992. (ang.).

[Cichocki&inni-14] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 10. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-15] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 74. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Jackson-16] S. Jackson: Family Phascolarctidae (Koala). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 416. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-17] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Phascolarctos. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].

[18] Ciekawostki - Centrum Edukacji Przyrodniczej - Uniwersytet Jagielloński [online], cep.uj.edu.pl [dostęp 2024-10-11] .

[amw-19] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 52. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/537/mode/1up_529]-20] Palmer 1904 ↓, s. 529.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/387/mode/1up_379]-21] Palmer 1904 ↓, s. 379.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/440/mode/1up_432]-22] Palmer 1904 ↓, s. 432.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/366/mode/1up_358]-23] Palmer 1904 ↓, s. 358.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/252/mode/1up_244]-24] Palmer 1904 ↓, s. 244.

[asm-25] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-01]. (ang.).

[ple87-26] N.S. Pledge: Phoscolarctos maris, A new species of koala (Marsupialia: Phascolarctidae) from the Early Pliocene of South Australia. W: M. Archer (red.): Possums and Opossums: Studies in Evolution. Chipping Norton: Surrey Beatty & Sons, 1987, s. 327–330. ISBN 978-0-949324-05-4. (ang.).

[bar-27] A. Bartholomai. A new fossil koala from Queensland and a reassessment of the taxonomie position of the problematical species, Koalemus ingens De Vis. „Memoirs of the Queensland Museum”. 15 (2), s. 66, 1968. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[8]

[b]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]