Kolaboracja
Kolaboracja (łac. ko – przedrostek oznaczający „razem, wspólnie” + łac. laborare – „pracować”) – współpraca z nieprzyjacielem, okupantem; kolaborant, kolaboracjonista – współpracujący z wrogiem, zaborcą.
Pierwotnie „kolaboracja” oznaczała każdą współpracę. Obecne znaczenie tego terminu pojawiło się w okresie II wojny światowej[1]. Określano nim wówczas konkretne działania jednostek, które czerpały korzyści z nowej sytuacji, jaką stwarzały zwycięstwa militarne III Rzeszy. Zabarwienie emocjonalne tego terminu było zdecydowanie negatywne i praktycznie stawiano znak równości między kolaboracją i zdradą narodową. Synonimem takiej postawy podczas wojny stał się Vidkun Quisling, przywódca norweskiej partii Nasjonal Samling (Zjednoczenie Narodowe).
Charakterystyka i stan prawny w Polsce[2]
[edytuj | edytuj kod]Sądownictwo Polskiego Państwa Podziemnego oraz polskie elity społeczne z czasu II wojny światowej pod pojęciem kolaboracji rozumiały „świadomą i dobrowolną współpracę z okupantem na szkodę państwa i współobywateli”[3][4][5]. Współpraca mogła mieć charakter polityczny, gospodarczy bądź kulturalny[6].
W Polsce kolaboracja z okupantem została uznana za przestępstwo na podstawie Dekretu PKWN z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstwa i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego[7], przy czym w dekrecie uznano za przestępstwo kolaborację z Niemcami.
W myśl dekretu z 31 sierpnia 1944 roku za czyny podlegające karze zostały uznane czyny takie jak:
- udział w zabójstwach osób cywilnych i jeńców wojennych,
- pomoc przy zatrzymywaniu osób lub ich prześladowaniu przez władze okupacyjne (z wyłączeniem ścigania sprawców przestępstw pospolitych),
- wymuszania od osób poszukiwanych przez władze okupacyjne lub ich rodzin korzyści (szmalcownictwo).
W dniu 10 grudnia 1946 roku dekret o ściganiu sprawców kolaboracji został zmieniony na podstawie Dekret Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1946 r. o zmianie dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstwa i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego[8], który rozszerzył zarówno stronę podmiotową, obejmując również ściganiem współpracę z państwami sprzymierzonymi z Niemcami w czasie II wojny światowej.
W myśl dekretu z 10 grudnia 1946 roku za czynu polegające karze zostały dodatkowo uznane czyny polegające na:
- pomoc w działaniach okupanta na szkodę Państwa Polskiego, obywateli polskich, a także polskich podmiotów prawnych
- udział w organizacjach przestępczych[9] utworzonych lub uznanych przez władze okupacyjne oraz w zrzeszeniach politycznych popierających politykę okupanta.
W dniu 22 kwietnia 1964 roku wydano Ustawa w sprawie wstrzymania biegu przedawnienia w stosunku do sprawców najcięższych zbrodni hitlerowskich popełnionych w okresie drugiej wojny światowej[10], który wstrzymał bieg przedawnienia czynów opisanych w dekrecie z 10 grudnia 1946 roku, o ile nie wszczęto postępowania z powodu nieujawnienia lub nieujęcia sprawców oraz niewydania sprawcy przebywającego za granicą. Wydanie tej ustawy spowodowało, że sprawy o kolaborację nie ulegają przedawnieniu. Co zostało kolejno potwierdzone w przepisach wprowadzających kolejne kodeksy karne, w tym ostatnia Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny art. 4 pkt. 2[11].
W myśl ustawy z 18 grudnia 1998 roku o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu[12] ściganiem przestępstw kolaboracji zajmuje się Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN-u.
W rozumieniu prawa karnego współpraca w latach 1939–1941 z okupantem radzieckim na Kresach Wschodnich II RP nie jest przestępstwem, chyba że czyny te stanowią zbrodnię komunistyczną w rozumieniu ustawy o IPN-ie lub stanowiły przestępstwo określone w Kodeksie karnym z 11 lipca 1932 roku[12].
Inne
[edytuj | edytuj kod]- niektóre cudzoziemskie oddziały Waffen-SS
- gen. Andriej Własow i Rosyjska Armia Wyzwoleńcza
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
- kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej
- kolaboracja pod okupacją włoską podczas II wojny światowej
- kolaboracja pod okupacją japońską podczas II wojny światowej
- kolaboracja pod okupacją radziecką podczas II wojny światowej
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ kolaboracja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-10-29].
- ↑ Stan na dzień 1 marca 2009.
- ↑ P. Majewski, Kolaboracja, [w:] Polska-Niemcy. Wojna i Pamięć, red. J. Kochanowski, B. Kosmala, Warszawa-Poczdam 2013, s. 297.
- ↑ A. Hempel, Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945, Warszawa 1990, s. 201.
- ↑ S. Korboński, Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po Podziemiu z lat 1939–1945, Warszawa 2008, s. 145.
- ↑ Kolaboracja, [w:] Historia. Encyklopedia szkolna WSiP, wyd. 4 zm. i rozsz., red. A. Friszke, E.C. Król, Warszawa 2004, s. 372.
- ↑ Tekst dekretu (Dz.U. z 1944 r. nr 4, poz. 16).
- ↑ Tekst dekretu (Dz.U. z 1946 r. nr 69, poz. 376).
- ↑ Za takie organizację uznano SS, NSDAP, Gestapo, SD.
- ↑ Tekst ustawy (Dz.U. z 1964 r. nr 15, poz. 86).
- ↑ Tekst ustawy (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 554).
- ↑ a b Tekst ustawy (Dz.U. z 2023 r. poz. 102).