Komunistyczna Partia Turcji (1920)
| Państwo | |
|---|---|
| Skrót |
TKP |
| Data założenia |
10 września 1920 |
| Data rozwiązania |
1988 |
| Ideologia polityczna | |
| Członkostwo międzynarodowe |
|
| Młodzieżówka |
Stowarzyszenie Młodzieży Postępowej |
Komunistyczna Partia Turcji (tur. Türkiye Komünist Partisi, TKP) – komunistyczna partia polityczna działająca na terenie Turcji w latach 1920-1988.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Partia została założona na kongresie w Baku 10 września 1920[2], na którym zgromadzili się przedstawiciele trzech lewicowych środowisk. Były to: Turecka Socjalistyczna Partia Robotników i Chłopów (tur. Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası, TİÇSF), Zielona Armia (tur. Yeşil Ordu, YO) oraz grupa tureckich komunistów z ZSRR (w dużej mierze składająca się z tureckich jeńców wojennych, którzy zostali zwerbowani przez bolszewików), w tym Süleyman Nuri. Łącznie kongres składał się z 74 delegatów[3]. Wybrano wówczas Mustafę Suphi na przewodniczącego partii i Ethema Nejata na sekretarza generalnego[2].
Po kongresie założycielskim Suphi udał się do Anatolii. Był jednym z 15 komunistów (w tym również Ethem Nejat), którzy wyruszyli do Turcji, aby dołączyć do tureckiej wojny o niepodległość. Po napotkaniu wrogości w Erzurum komuniści próbowali powrócić. Zostali jednak zamordowani na statku po wypłynięciu z Trabzonu w nocy 28 stycznia 1921. Prawdopodobnie dokonała tego grupa zwolenników İsmaila Envera z obawy, że Suphi mógłby ujawnić plany działań politycznych Envera w Moskwie, a ostatecznie skorzystać z pomocy bolszewików w przejęciu władzy w Turcji i pokonaniu Tureckiego Ruchu Narodowego[4].
Na statku przebywała również żona Saphiego, Maria. Przeżyła atak załogi, ale została uwięziona i przez ok. dwa lata torturowana oraz gwałcona. Następnie sprzedano ją Nemlizade Ragıpowi, jednemu z notabli Trabzonu, ale wreszcie trafiła do Rize, gdzie poddawano ją zbiorowy gwałtom. Krótko po tym umarła i została pochowana w zbiorowym grobie[4][5].
W 1925 zakazano działalności TKP, co oficjalnie miało związek z zapewnieniem bezpieczeństwa kraju po powstaniu szejka Saida. Diałała jako tajna partia opozycyjna przez cały okres zimnej wojny, była prześladowana przez różne reżimy wojskowe. W tym czasie wielu intelektualistów, takich jak Nâzım Hikmet, Behice Boran czy Suat Derviş, dołączyło do szeregów organizacji[4][6].
Partia została ponownie zalegalizowana po II wojnie światowej, chociaż z bardzo ograniczonymi możliwościami i pod ścisłym monitoringiem władzy[7]. Jednak po 1947 została ona ponownie zdelegalizowana, a wiele jej czołowych postaci aresztowano i zatrzymano[8].
W 1951 TKP osłabła po aresztowaniu przez władze wielu jej liderów. Aby utrzymać dyskrecję działania na terenie Turcji, utworzono biuro zagraniczne, które miało powiązania z Moskwą. Mihri Belli, turecki rewolucjonista, twierdził, że powierzono mu właśnie zadanie zorganizowania zagranicznej siedziby. Uczyniło go to de facto przywódcą partii, jednak odmówił oficjalnego stanowiska lidera[2].
Po zamachu stanu w 1960 władze Turcji przyjęły nową konstytucję, która dawała więcej swobód politycznych niż kiedykolwiek wcześniej[9]. Mimo to komuniści nadal byli ograniczeni w legalnie działającej organizacji i dotyczyło to w dużym stopniu TKP. Partia uznawała dotychczas, że zmiany można wprowadzić poprzez reformy demokratyczne, ale po 1960 przyjęto bardziej rewolucyjne podejście[10].
W latach 70. wielu członków partii należało do Konfederacji Rewolucyjnych Związków Zawodowych Turcji (DİSK). Do władz organizacji zostali nawet wybrani jedni z czołowych działaczy partyjnych tamtego okresu, czyli İbrahim Güzelc oraz Aydın Meriç[11]. Niemniej, podczas 6. Zgromadzenia Ogólnego DİSK w dniach 22–27 grudnia 1977, który odbywał się w sali teatru miejskiego Harbiye w Stambule, na Przewodniczącego wybrano Abdullah Baştürk związanego z Republikańską Partią Ludową (CHP)[12].
W wyborach w 1979 z list TKP do Senatu Republiki Turcji startowała m.in. feministyczna działaczka Beria Onger. Otrzymała w Stambule 22 000 głosów, ale nie została wybrana[13].
W 1987 partia połączyła się z Partią Pracujących Turcji (TİP) i utworzyła Zjednoczoną Komunistyczną Partię Turcji (TBKP)[4], próbując uzyskać tym samym legalny status[14][7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ To the Masses: Proceedings of the Third Congress of the Communist International, 1921, BRILL, 27 stycznia 2015, ISBN 978-90-04-28803-4 [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ a b c Özgür Mutlu Ulus, The Army and the Radical Left in Turkey: Military Coups, Socialist Revolution and Kemalism, I.B.Tauris, 2011, s. 132-134, ISBN 978-1848854840.
- ↑ Glossary of People: Su [online], marxists.org [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ a b c d Liza M. Nell, The Shadow of Homeland Politics: Understanding the Evolution of the Turkish Radical Left in the Netherlands, „Revue européenne des migrations internationales”, 24 (2), 2008, s. 121–145, DOI: 10.4000/remi.4572, ISSN 0765-0752 [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ Asuman Bayrak, Unutulan değil, yok sayılan bir kadın: Maria Suphi [online], bianet.org, 2022 [dostęp 2024-07-31] (tur.).
- ↑ Behice Boran [online], biyografya.com [dostęp 2024-07-26] (ang.).
- ↑ a b Null Bulent Gokay, Communist Party of Turkey and Soviet Foreign Policy, „Journal of Global Faultlines”, 4, scienceopen.com, 2018, s. 138–149, DOI: 10.13169/jglobfaul.4.2.0138, ISSN 2054-2089 [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ Null Mustafa Yasacan, The Impact of the Russian Revolution 1917 on the Turkish Left through the Experiences of Three Leading Communists, „Journal of Global Faultlines”, 4, 2018, s. 150–162, DOI: 10.13169/jglobfaul.4.2.0150, ISSN 2054-2089 [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ Bulent Gokay, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991, 2006, DOI: 10.4324/9780203581063, ISBN 978-0-203-58106-3.
- ↑ Null Şenol Durgun, Left-Wing Politics in Turkey: Its Development and Problems, „Arab Studies Quarterly”, 37, 2015, s. 9–32, DOI: 10.13169/arabstudquar.37.1.0009, ISSN 0271-3519 [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ Yıldırım Koç, TKP’SİZ DİSK TARİHİ YAZILABİLİR Mİ?, „Dergisi”, yildirimkoc.com.tr, 2007 [dostęp 2024-08-02] (tur.).
- ↑ DİSK Tarihi ve Militan Sınıf Sendikacılığı /2 [online], sınıf mücadelesinde Marksist Tutum, 30 sierpnia 2008 [dostęp 2024-08-02] (tur.).
- ↑ Sennur Sezer, Beria Onger’in ardından [online], evrensel.net, 2015 [dostęp 2024-08-01] (tur.).
- ↑ Igor Lipovsky, The legal socialist parties of Turkey, 1960–80, „Middle Eastern Studies”, 27 (1), 1991, s. 94–111, DOI: 10.1080/00263209108700849, ISSN 0026-3206 [dostęp 2024-07-29] (ang.).