Przejdź do zawartości

Marksizm-leninizm

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy ideologii komunistycznej rozwiniętej przez Józefa Stalina. Zobacz też: Marksizm, Leninizm, Stalinizm.
Podnieście sztandar Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina! – przykład propagandy marksistowsko-leninowskiej

Marksizm-leninizm (ros. марксизм-ленинизм [marks’izm-leninizm]) – ideologia komunistyczna, będąca głównym ruchem komunistycznym w XX wieku[1]. Opracowana przez bolszewików, była ideologią państwową Związku Radzieckiego[2] jego państw satelickich w bloku wschodnim i różnych krajów Ruchu Państw Niezaangażowanych i Trzeciego Świata w okresie Zimnej wojny[3], a także Międzynarodówki Komunistycznej po bolszewizacji[4]. Dziś marksizm-leninizm jest ideologią partii rządzących Chin, Kuby, Laosu i Wietnamu (wszystkich jednopartyjnych „republik socjalistycznych”)[5], a także wielu innych partii komunistycznych. Ideologia państwowa Korei Północnej także wywodzi się z marksizmu-leninizmu[6]. Państwa marksistowsko-leninowskie są powszechnie określane przez zachodnich uczonych jako „państwa komunistyczne”[7][8][9][10].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Leninizm.
Mapa krajów, które w pewnym momencie swojej historii były lub są obecnie jednopartyjnymi państwami marksistowsko-leninowskimi.

     Byłe

     Obecne

Marksizm-leninizm w latach dwudziestych XX wieku wyewoluował z bolszewizmu w oparciu o interpretację przez Józefa Stalina ortodoksyjnego marksizmu i leninizmu[11][12][13]. Po śmierci Włodzimierza Lenina w 1924 roku, kiedy Stalin i jego zwolennicy przejęli kontrolę nad partią, marksizm-leninizm stał się odrębnym ruchem w Związku Radzieckim. Odrzucał powszechne wśród zachodnich marksistów pojęcie rewolucji światowej jako warunku wstępnego budowy socjalizmu, na rzecz koncepcji socjalizmu w jednym kraju. Według jego zwolenników stopniowe przejście od kapitalizmu do socjalizmu zostało rozpoczęte przez wprowadzenie pierwszego planu pięcioletniego i konstytucji radzieckiej 1936 roku[14]. Pod koniec lat dwudziestych Stalin wprowadził ideologiczną ortodoksję w Rosyjskiej Partii Komunistycznej, Związku Radzieckim i Międzynarodówce Komunistycznej[15][16]. Sformułowanie radzieckiej wersji materializmu dialektycznego i historycznego w latach 30. XX wieku przez Stalina i jego współpracowników stało się oficjalną radziecką interpretacją marksizmu[17] i zostało wzięte za wzór przez marksistów-leninistów w innych krajach. Według Wielkiej encyklopedii rosyjskiej, tekst ten stał się podstawą filozofii marksizmu-leninizmu[18]. W 1938 roku oficjalny podręcznik Stalina Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) spopularyzował termin „marksizm-leninizm”[19].

Krótki słownik filozoficzny pod redakcją Judina i Rozentala korzystając z definicji Józefa Stalina[20] pisze, że marksizm-leninizm jest

nauką o prawach rozwoju przyrody i społeczeństwa, nauką o rewolucji uciskanych i wyzyskiwanych mas, nauką o zwycięstwie socjalizmu we wszystkich krajach, nauką o budownictwie społeczeństwa komunistycznego.

Józef Stalin, Marksizm a zagadnienia językoznawstwa(inne języki)[21]

Marksizm-leninizm składa się z trzech części[22]:

  1. filozofia (materializm dialektyczny i materializm historyczny),
  2. ekonomia polityczna,
  3. naukowy komunizm.

Masy aparatu ideologicznego, agitatorów i propagandystów rozpowszechniały przekonanie, że ideologia marksistowsko-leninowska jest naukowa[23].

Marksizm-leninizm twierdzi, że do obalenia kapitalizmu konieczna jest dwuetapowa rewolucja komunistyczna. Partia awangardowa, zorganizowana przez „centralizm demokratyczny”, po przejęciu władzy w imieniu proletariatu, ustanowiłaby jednopartyjne państwo socjalistyczne, zwane dyktaturą proletariatu. Państwo to kontrolowałoby środki produkcji, tłumiło opozycję, kontrrewolucję i burżuazję oraz promowało radziecki kolektywizm. To wszystko, by utorować drogę do ewentualnego społeczeństwa komunistycznego, które byłoby bezklasowe i bezpaństwowe[24][25][26][27][28][29].

Marksizm-leninizm jest pustym terminem, zależnym od podejścia i postaw rządzących partii komunistycznych[30]. Jako termin marksizm-leninizm jest mylący, ponieważ Marks i Lenin nigdy nie zachęcali ani nie popierali tworzenia ideologi nazwanych na ich cześć. Termin spopularyzowany po śmierci Lenina przez Stalina zawierał trzy jasne, doktrynalne i zinstytucjonalizowane zasady, które stały się modelem dla późniejszych reżimów typu radzieckiego. Jego globalne wpływy, obejmujące w szczytowym momencie trzecią część światowej populacji, uczyniły go wygodną etykietą dla państw bloku komunistycznego jako określenie ich porządku ideologicznego[3].

Marksizm-leninizm w systemie edukacji

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Oświata w Związku Radzieckim i System oświaty w Polsce.

W ZSRR marksizm-leninizm był obowiązkowo nauczany na wszystkich uczelniach[31][32][33][34][35]. Jako przedmiot szkolny marksizm-leninizm funkcjonował pod nazwą „społecznoznawstwo”. Indoktrynacja polskich uczniów w kierunku marksizmu-leninizmu była oficjalnie głoszonym zadaniem ideologicznej uniformizacji polskiej szkoły[36]. W Polsce lat 60. XX wieku opublikowano dwa wydania podręcznika Podstawy marksizmu-leninizmu.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Thomas Lansford, Communism, Nowy Jork, 1 września 2007, s. 9–24, 36–44, ISBN 978-0761426288 (ang.).
  2. ↑ Alfred B. Evans, Soviet Marxism-Leninism: The Decline of an Ideology, Santa Barbara: ABC-CLIO, 1993, s. 1–2, ISBN 978-0-275-94763-7 (ang.).
  3. ↑ a b S.E. Hanson, Marxism/Leninism, [w:] International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, wyd. 1, 2001, s. 9298–9302, DOI: 10.1016/B0-08-043076-7/01174-8, ISBN 978-0-08-043076-8 (ang.).
  4. ↑ Tom Bottomore, A Dictionary of Marxist Thought, wyd. 2, 1991, s. 54, ISBN 0-631-16481-2 (ang.).
  5. ↑ Chris Cooke, Dictionary of Historical Terms, Palgrave Macmillan, 1998, s. 221–222, ISBN 978-0-333-67347-8 (ang.).
  6. ↑ Grace Lee, The Political Philosophy of Juche, „Stanford Journal of East Asian Affairs”, 1, 3, 2003, s. 105–111 (ang.).
  7. ↑ J. Wilczynski, The Economics of Socialism after World War Two: 1945-1990, 2008, s. 21, ISBN 978-0202362281 (ang.).
  8. ↑ David Ramsay Steele, From Marx to Mises: Post Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation, Open Court, wrzesień 1999, s. 45, ISBN 978-0875484495.
  9. ↑ Mariana V. Rosser, J. Jr. Barkley, Comparative Economics in a Transforming World Economy, MIT Press, 23 lipca 2003, s. 14, ISBN 978-0262182348.
  10. ↑ Socialism, [w:] Raymond Williams, Keywords: A vocabulary of culture and society, revised edition, Oxford University Press, 1983, s. 289, ISBN 978-0-19-520469-8.
  11. ↑ Thomas Lansford, Communism, Nowy Jork: Cavendish Square Publishing, 2007, s. 17, ISBN 978-0761426288.
  12. ↑ V.D. Zotov, L.D. Zotova, Istoriya politicheskikh ucheniy. Uchebnik, 2010, ISBN 978-5917680712 (ros.).
  13. ↑ Alfred Kosing, „Stalinismus”. Untersuchung von Ursprung, Wesen und Wirkungen, Berlin: Verlag am Park, 2016, ISBN 978-3-945187-64-7 (niem.).
  14. ↑ S.A. Smith, The Oxford Handbook of the History of Communism, Oksford: Oxford University Press, 2014, s. 126, ISBN 978-0-19-166752-7.
  15. ↑ Allan Bullock, The New Fontana Dictionary of Modern Thought, Allan Bullock, Stephen Trombley (red.), wyd. 3, HarperCollins, 1999, s. 506, ISBN 978-0006863830.
  16. ↑ G. Lisichkin, Мифы и реальность, „Novy Mir”, 3, 1989, s. 59.
  17. ↑ Alfred B. Evans, Soviet Marxism-Leninism: The Decline of an Ideology, Santa Barbara: ABC-CLIO, 1993, s. 52–53, ISBN 978-0-275-94763-7.
  18. ↑ МАРКСИЗМ [online] (ros.).
  19. ↑ Марксизм, [w:] Советский Энциклопедический Словарь.
  20. ↑ Krótki słownik filozoficzny 1955 ↓, s. 375.
  21. ↑ Józef Stalin: Marksizm a zagadnienia językoznawstwa. Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW), 2005, s. 22. [dostęp 2021-12-25].
  22. ↑ Mitin ↓.
  23. ↑ Lucjan Suchanek, Kultura masowa w Rosji i radziecki eksperyment antropologiczny, „Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU”, XII, 2016, s. 7–27, DOI: 10.4467/25439561KSR.16.001.6454.
  24. ↑ Chris Cooke (red.), Dictionary of Historical Terms, wyd. 2, Palgrave Macmillan, 1998, s. 221–222, ISBN 978-0-333-67347-8.
  25. ↑ W. John Morgan, Marxism-Leninism: The ideology of 20th Century communism., [w:] International Encylopaedia of the Social and Behavioral Sciences, wyd. 2, t. 14, Elsevier, 31 grudnia 2015, s. 656–662, ISBN 978-0-08-097086-8.
  26. ↑ Donald F. Busky, Communism in History and Theory: From Utopian Socialism to the Fall of the Soviet Union, Greenwood Publishing, 2002, s. 163–165, ISBN 978-0275977481.
  27. ↑ Michael Albert, Robin Hahnel, Socialism Today and Tomorrow, Boston: South End Press, 1981, s. 24–26, ISBN 978-0896080775.
  28. ↑ Charles F. Andrain, Comparative Political Systems: Policy Performance and Social Change, Nowy Jork: M. E. Sharpe, 1994, s. 140, ISBN 978-1563242809.
  29. ↑ Alfred Evans, Soviet Marxism-Leninism: The Decline of an Ideology, ABC-CLIO, 1993, s. 24, ISBN 978-0275947637.
  30. ↑ Rachel Walker, Marxism–Leninism as Discourse: The Politics of the Empty Signifier and the Double Bind, „British Journal of Political Science”, 19, Cambridge University Press, 1989, s. 161–189, DOI: 10.1017/S0007123400005421, JSTOR: 193712.
  31. ↑ Анастасия Сергеевна Конохова. Колеблясь вместе с линией партии: изменения в преподавании общественных наук в вузах СССР в 1953-1964 гг.. „Новейшая история России (междисциплинарный научно-теоретический журнал)”. 2 (10), s. 64–72, 2014. Санкт-Петербургский государственный университет. ISSN 2219-9659. Cytat: Summary in English. (ros.). 
  32. ↑ Конохова, Анастасия Сергеевна. Формирование мировоззрения советской молодежи, 1953-1964 гг. (на материалах Ленинграда и Ленинградской области): дисcертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук (07.00.02). Petersburski Uniwersytet Państwowy, 2015.
  33. ↑ Идеологическое обучение в советских университетах. Estonica. [dostęp 2020-08-23]. (ros.).
  34. ↑ Методика обучения обществознанию: учебник и практикум для вузов / О. Б. Соболева [и др.] ; под редакцией О. Б. Соболевой, Д. В. Кузина. – Москва: Издательство Юрайт, 2020. – 474 с. – (Высшее образование). – ISBN 978-5-534-09466-4, s. 26.
  35. ↑ Zob. np. 20. wydanie podręcznika dla ostatniej klasy radzieckiej szkoły średniej, techników i zasadniczych szkół zawodowych: Обществоведение: Учебник для выпускного класса сред. школы и сред. спец. учеб. заведений / Шахназаров Г. X., Боборыкин А. Д., Красин Ю. А., Суходеев В. В. – 20-е изд. – М.: Политиздат, 1982. – 320 с., ил.
  36. ↑ Wojciech Siegień. (2016). Naprzód ku przeszłości! Nauczanie historii a zmiany ideologii państwowej w Rosji na początku XXI wieku. Forum Oświatowe, 28 (2), 185–202.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Marksizm-leninizm
Podstawy
Nurty
Działacze
Historia
Prace teoretyczne
Tematy powiązane

Komunizm
Nurty
Marksistowskie
Inne
Państwa rządzone
przez
partie komunistyczne
obecnie
dawniej
Teoretycy i działacze
Symbole
Tematy powiązane

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marksizm-leninizm&oldid=77741415”