Leninizm

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Marksizm-leninizm)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Komunizm  p • d • e 
Red star.svg
 
Nurty
 
Państwa rządzone przez partie komunistyczne
 
Teoretycy i działacze
 
Tematy powiązane
Włodzimierz Lenin (1870–1924)
Lenin przemawia

Leninizm, czasem określany jako marksizm-leninizm (ros. марксизм-ленинизм) lub bolszewizm, to doktryna polityczna i ekonomiczna, powstała na bazie wcześniej istniejącego marksizmu, którego filozoficznym źródłem był materializm dialektyczny opracowany przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Została ona przy tym wzmocniona o elementy charakterystyczne dla wcześniejszych rosyjskich koncepcji rewolucyjnych.

Leninizm stanowił oficjalną ideologię państwową w ZSRR od dnia jego powstania aż po jego rozwiązanie. Był on też oficjalną ideologią we wszystkich krajach bloku wschodniego.

Pierwotna wersja leninizmu została rozwinięta i wprowadzona w życie przez bolszewickiego przywódcę Włodzimierza Lenina, skąd pochodzi jej nazwa. Jednak już za życia Lenina doktryna ta ewoluowała na skutek zderzenia teoretycznych założeń z praktyką rewolucyjną. Po jego śmierci była ona nadal modyfikowana, m.in. przez Józefa Stalina, a następnie przez jego następców na stanowisku I sekretarza KPZR, z których niemal każdy głosił program „powrotu do wartości leninowskich”.

Źródła ideowe[edytuj | edytuj kod]

Marksizm-leninizm był w znacznej mierze dalszy od marksizmu tradycyjnego i kontestował szereg marksistowskich dogmatów. Lenin wbrew ortodoksyjnym marksistom dowartościował rolę chłopstwa jako sojusznika proletariatu[1]. Na gruncie pragmatyzmu Lenin porzucił też tezę Karola Marksa, dotyczącą priorytetu ekonomii nad polityką[2]. Na leninizm w znaczący sposób wpłynęły przedmarksistowskie nurty rosyjskiej myśli socjalistycznej, w tym narodnictwo[3].

Zarys ideologii[edytuj | edytuj kod]

W swojej książce pt. Co robić? (1903), Lenin stwierdził iż proletariat może osiągnąć rewolucyjną samoświadomość tylko za sprawą działania partii komunistycznych, w skład których wchodzić muszą profesjonalni, etatowi rewolucjoniści. Wskazywał także na to, iż taka partia może osiągnąć swe cele za pomocą zdyscyplinowanej formy organizacyjnej nazywanej centralizmem demokratycznym. Oficjele partii komunistycznej mieliby być zgodnie z tym wybierani w sposób demokratyczny i w każdej chwili odwołani, ale jeśli już zostaną wybrani, wszyscy pozostali członkowie partii muszą wykonywać ich polecenia bez sprzeciwów.

Leninizm zakładał, iż kapitalizm może zostać obalony tylko w drodze rewolucyjnej; każdy inny sposób zmiany (np. ewolucyjny jak w fabianizmie czy socjalizmie demokratycznym) jest skazany na niepowodzenie. Rewolucja widziana była w formie powstania zbrojnego, podczas którego zorganizowane oddziały robotnicze opanowują kluczowe obiekty w głównych miastach. Warunkiem sukcesu powstania miała być sytuacja rewolucyjna tj. wysoka aktywność rewolucyjna mas z jednej strony, rozkład aparatu władzy z drugiej.

Głównym celem partii leninowskiej powinno być więc zatem obalenie istniejącego rządu i zastąpienie go własnym, sprawowanym w imieniu proletariatu, następnie zaś wprowadzenie tzw. dyktatury proletariatu. Partia musi także wykorzystać własną władzę w celu edukowania proletariatu, w celu usunięcia fałszywej świadomości, stworzonej przez burżuazję w celu łatwiejszego panowania nad masami pracującymi i dalszego ich ekonomicznego wyzysku. Formą takiej fałszywej świadomości była m.in. religia, określona jako opium ludu[4], ale też np.trade-unionizm (ograniczanie się przez robotników do postulatów ekonomicznych).

Dyktatura proletariatu teoretycznie posiadałaby formę zdecentralizowanego systemu demokracji bezpośredniej, w której robotnicy dzierżyliby władzę za sprawą lokalnych rad (ros. sowiety). Rady takie faktycznie powstawały w czasie rewolucji październikowej. Jednak niezwykle trudna sytuacja wewnętrzna Rosji, ogarniętej wojną domową, nie pozwoliła temu systemowi na dłuższe funkcjonowanie.

Imperializm[edytuj | edytuj kod]

Jedną z centralnych koncepcji leninizmu był pogląd, iż imperializm jest najwyższym stadium kapitalistycznego systemu ekonomicznego. Lenin twierdził, iż państwa najbardziej zaawansowane przemysłowo, eksportują kapitał w celu zdobycia kolonii. Kiedy im się to uda, eksploatują je w celu pozyskania surowców naturalnych lub też nowych przestrzeni inwestycyjnych. Supereksploatacja biedniejszych krajów umożliwia zaawansowanym kapitalistom utrzymywanie przynajmniej części pracujących na nich robotników w stanie umiarkowanego zadowolenia, poprzez zapewnianie im nieznacznie lepszych warunków bytowych niż pozostałej części proletariatu.

Z powyższych powodów Lenin twierdził, iż rewolucja proletariacka nie może mieć miejsca w wysoko rozwiniętych krajach tak długo, jak funkcjonuje globalny system imperialistyczny. A więc, jak wskazywał, mniej rozwinięte kraje powinny stać się arenami pierwszych rewolucji proletariackich. Jego zdaniem takim krajem była niewątpliwie Rosja, którą postrzegał jako najsłabsze ogniwo ówczesnego globalnego kapitalizmu. W tym czasie jej gospodarka była w przeważającej części agrarna (poza największymi miastami, takimi jak Petersburg i Moskwa), wciąż opierająca się na pracy chłopów i zwierząt, bardzo odmienna od tej z Europy Zachodniej i Północnej Ameryki.

Jednakże, jeżeli rewolucja może wydarzyć się tylko w biednym, niedorozwiniętym gospodarczo kraju, oznaczało to pewien problem: Marks twierdził bowiem, iż w takim otoczeniu nie może rozwinąć się system socjalistyczny, gdyż nie ma ku temu odpowiedniej bazy ekonomicznej (w teorii marksowskiej, socjalizm jest etapem rozwoju, który przyjdzie po kapitalizmie, ale przed komunizmem), ponieważ kapitalizm nie rozwinął się tam w pełni, a dodatkowo zagraniczne siły będą chciały skruszyć ruch za wszelką cenę. Aby rozwiązać tę sprzeczność, Lenin zaproponował dwa rozwiązania:

  • po pierwsze – rewolucję należy rozszerzyć także na kapitalistyczne kraje rozwinięte. Dzięki temu zapanuje w nich socjalizm, a następnie pomogą one krajom biednym w uczynieniu tego samego. Lenin miał nadzieję, iż rewolucja w Rosji rozszerzy się na Niemcy. Tak rzeczywiście się stało, ale tam rozruchy udało się szybko opanować.
  • po drugie – wzniecenie rewolucji w wielu krajach słabo rozwiniętych naraz. Kraje te mogłyby połączyć się w efekcie tego w jedną federację, która byłaby w stanie podjąć walkę z wielkimi kapitalistycznymi siłami i ustanowić socjalizm. Idea ta była jedną z podstaw utworzenia Związku Radzieckiego.

Nieliczny w zacofanej Rosji proletariat potrzebował sojuszników, których Lenin dostrzegł w chłopstwie (sojusz robotniczo-chłopski, z którego wzięła się komunistyczna symbolika młota i sierpa) i uciskanych narodach (prawo narodów do samostanowienia).

Kontynuatorzy[edytuj | edytuj kod]

13 Zjazd Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej (KPRF), 29 listopada 2008 roku

Według doktryny leninizmu socjalizm nie może przetrwać w jednym, zacofanym przemysłowo kraju. Z tego też powodu Lenin wzywał do wielkiej, globalnej rewolucji.

Po śmierci Lenina w Związku Radzieckim rozpoczęła się walka o władzę. Trzema głównymi kandydatami na jego miejsce byli Józef Stalin, Nikołaj Bucharin i Lew Trocki. Stalin zwyciężył, Bucharin rozstrzelany a Trocki został wygnany z kraju. Z tego powodu w końcu lat 20. XX wieku ZSRR rozpoczęło odchodzić od założeń myśli Lenina w kierunku ideologii nazywanej stalinizmem, której jednym z głównych założeń było stwierdzenie, iż Związek Radziecki był wystarczająco silny, aby zbudować socjalizm samemu. Stalinizm odrzucał marksistowsko-leninowską tezę o rewolucji światowej i przyjmował koncepcję socjalizmu w jednym kraju która na wiele lat stała się najważniejszym elementem ideologii partii. Według stalinizmu najważniejsza była budowa socjalizmu w ZSRR pozostającego w odosobnieniu od otaczających ten kraj państw kapitalistycznych[5]. Inną znamienną cechą stalinizmu była ekstremalna centralizacja władzy i ekspansja jej uprawnień, która doprowadziła do powstania bezwzględnego stalinowskiego totalitaryzmu. Stalin zakończył etap eksperymentów gospodarki mieszanej okresu Lenina i wprowadził centralne planowanie, likwidując przy tym prywatną przedsiębiorczość i kolektywizując radzieckie rolnictwo. Stalin zbudował wokół siebie kult jednostki a coraz większa biurokracja pozostawała w sprzeczności z marksistowskim pojęciem obumierania państwa[5].

Znajdując się za granicą, Trocki w swoich pismach prezentował własną interpretację leninizmu, którą nazwano później trockizmem[6]. Oskarżał on Stalina o zdradę rewolucji. Trocki, jak również niemal wszyscy byli rewolucyjni towarzysze Lenina, nazywani „Starymi Bolszewikami”, zostali systematycznie wymordowani z rozkazu Stalina[7].

Po II wojnie światowej w międzynarodowym ruchu komunistycznym zaczęły narastać tendencje odśrodkowe.

W Chinach stalinowska struktura organizacyjna została wykorzystana przy tworzeniu Komunistycznej Partii Chin; później chińscy komuniści utworzyli teorię maoizmu, która obecnie popularna jest pośród wielu rewolucyjnych ruchów Trzeciego Świata. Główną różnicą pomiędzy pomysłami Lenina a maoizmem było to, iż w leninizmie (nawet w niedorozwiniętych przemysłowo krajach) głównym motorem rewolucji miał być miejski proletariat, Mao Zedong postawił natomiast na chłopstwo. Ideologia maoizmu była ponadto od początku znacznie urozmaicona o elementy narodowe[8]. Po śmierci Mao kierownictwo partii odeszło od maoizmu, ponownie określając swoją ideologię jako marksizm-leninizm[9]. Choć według wielu analityków współczesna KPCh jest daleka od ortodoksyjnego marksizmu-leninizmu, ona sama uważa się za siłę konsekwentnie komunistyczną[10].

Niektóre partie komunistyczne usiłowały uniezależnić się od ZSRR szukając własnej drogi do socjalizmu, określano to mianem narodowego komunizmu. Najbardziej znaną formą narodowego komunizmu był jugosłowiański titoizm. W Europie Zachodniej w latach 70. XX w. partie komunistyczne (np. włoska i hiszpańska) szukały kompromisu z demokracją parlamentarną wypracowując model eurokomunizmu; oznaczało to z reguły dystansowanie się od leninizmu.

Po śmierci Stalina radziecki leninizm uległ dalszym przemianom. Radziecki marksizm-leninizm uzasadnił nacjonalizm a każde zwycięstwo ZSRR przedstawiane było jako zwycięstwo ruchu komunistycznego jako całości. Radziecki nacjonalizm był w dużej mierze oparty na etnicznym nacjonalizmie rosyjskim. Jeśli dotychczas marksizm-leninizm podkreślał znaczenie konfliktu światowego między kapitalizmem a socjalizmem od czego później znacznie odstąpiono przyjmując doktrynę zwaną jako pokojowe współistnienie[11].

Dzisiejsi leniniści postrzegają globalizację jako kontynuację imperializmu, w której kapitaliści zamieszkujący rozwinięte kraje przemysłowe eksploatują klasę pracującą w krajach rozwijających się. Dzięki obniżaniu kosztów produkcji (przez niskie płace, cięższą pracę i dłuższy jej czas) kapitaliści osiągają wyższe dochody. W ten sposób ludność krajów rozwiniętych posiada dobre warunki życia, co czyni ją niewrażliwą na agitację rewolucyjną.

Krytyka marksistowska[edytuj | edytuj kod]

Wielu krytyków Lenina stwierdziło, że utworzone przez niego państwo działa sprzecznie z zasadami socjalizmu. Krytycy wskazywali na brak powszechnego udziału w życiu politycznym, konsultacji ze społeczeństwem i demokracji w zakładach pracy; cechy te uważane są za kluczowe dla społeczeństwa socjalistycznego[12]. Na jesieni 1918 roku czesko-austriacki marksista Karl Kautsky wydał broszurę Dyktatura Proletariatu. Krytykował w niej reżim bolszewicki, który określił mianem antydemokratycznego[13]. Kautsky stwierdził też, że próba budowy socjalizmu w kraju niedorozwiniętym ekonomicznie musi zakończyć się fiaskiem. Lenina skrytykowała też Róża Luksemburg[14]. Marksistka zgodziła się z Kautskim i oświadczyła, że Lenin nie ustanowił dyktatury proletariatu..., a jedynie dyktaturę garści polityków[15]. Z kolei rosyjski anarchista Piotr Kropotkin opisał przejęcie władzy przez bolszewików jako pogrzeb rewolucji rosyjskiej[16]. Paul Mattick wskazywał, że powstanie stalinowskiego totalitaryzmu w ZSRR było nieuchronnym wynikiem rewolucji bolszewickiej[17].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów na temat leninizmu

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Inne:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Smith 1991, s. 767.
  2. ↑ „Commanding Heights: Lenin’s Critique of Global Capitalism”.
  3. ↑ Service 2000, s. 173.
  4. ↑ Smith 1991, s. 83.
  5. ↑ a b Smith 1991, s. 79.
  6. ↑ Janusz Janicki Lewacy 1981, Książka i Wiedza s.90
  7. ↑ Ramon Mercader trotskys assasin
  8. ↑ Aleksiej Rumiancew, Źródła i ewolucja „idei Mao Tse-tunga”, Warszawa 1974, s. 34-35
  9. ↑ "Ideological Foundation of the CPC". People's Daily. Central Committee of the Communist Party of China.
  10. ↑ Shambaugh 2008, s. 104.
  11. ↑ Smith 1991, s. 82.
  12. ↑ Service 2000, s. 354–355.
  13. ↑ Volkogonov 1994, s. 178–179.
  14. ↑ Shub 1966, s. 329–330; Service 2000, s. 385.
  15. ↑ Shub 1966, s. 329–330.
  16. ↑ Shub 1966, s. 383.
  17. ↑ Bolshevism and Stalinism by Paul Mattick 1947, www.marxists.org [dostęp 2017-11-24].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Service, Robert (2000). Lenin: A Biography. Londyn: Macmillan. ​ISBN 978-0-333-72625-9​.
  • Shambaugh, David (2008). China's Communist Party: Atrophy and Adaptation. University of California Press. ​ISBN 0-520-25492-9​.
  • Shub, David (1966). Lenin: A Biography (revised ed.). Londyn: Pelican.
  • Smith, Gordon (1991). Soviet Politics: Continuity and Contradictions (2nd ed.). St. Martin’s Press. ​ISBN 0-333-53576-6​.
  • Volkogonov, Dmitri (Dmitrij Wołkogonow) (1994). Lenin: Life and Legacy. Harold Shukman (tłumaczenie). Hammersmith: HarperCollins. ​ISBN 978-0002551236​.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leninizm&oldid=56357335”