Kretowór południowy
| Notoryctes typhlops | |||
| (Stirling, 1889)[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kretowór południowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Kretowór południowy[3], kret workowaty[4] (Notoryctes typhlops) – gatunek ssaka z rodziny kretoworowatych (Notoryctidae). Gatunek znany nauce od 1888 roku, ale nadal bardzo słabo poznany.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1889 roku australijski zoolog i paleontolog Edward Charles Stirling nadając mu nazwę Psammoryctes typhlops[1]. Miejsce typowe to Indracowie Station, 100 mi (161 km) od Charlotte Waters Telegraph Station, środkowa Australia[5][6][7].
Okazy z okolic Ooldea w południowej części występowania są średnio większe pod względem zewnętrznych wymiarów ciała i czaszki niż te z okolicy gatunku typowego w środkowej Australii, a stopień zróżnicowania między dwiema populacjami regionalnymi jest również wskazany przez niepublikowane dane dotyczące sekwencji mitochondrialnych[6]. Potrzeba więcej prac, aby rozstrzygnąć znaczenie taksonomiczne tych kontrastów i relacji między dwoma obecnie uznawanymi gatunkami w obrębie rodzaju Notoryctes[6]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[6].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Notoryctes: gr. νοτος notos ‘południe’; ορυκτηρ oruktēr, ορυκτηρος oruktēros ‘kopacz’[8].
- typhlops: gr. τυφλος tuphlos ‘ślepy’[9]; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wzrok, twarz’[10].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Kretowór południowy występuje na piaszczystych pustyniach środkowej Australii (południowe Terytorium Północne, południowo-wschodnia Australia Zachodnia i zachodnia Australia Południowa), w tym fragmenty Wielkiej Pustyni Wiktorii, Tanami i Wielkiej Pustyni Piaszczystej oraz ewentualnie części Pustyni Simpsona; występuje również na piaszczystych obszarach w obrębie pustynnych wyżyn wokół Alice Springs w południowym Terytorium Północnym[11][6][12].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 11–14 cm, długość ogona 2–2,5 cm; masa ciała 50–60 g[11][12]. Budowa kreta workowatego wykazuje szereg adaptacji do życia pod ziemią. Sierść biała lub żółta do czerwonawej, delikatna. Kończyny przednie silnie rozwinięte, na 3 i 4 palcu dłoni silnie rozwinięte pazury. Silnie zredukowane oczy są pokryte skórą, brak zewnętrznych uszu.
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Poza okresem rozrodu prowadzi samotniczy tryb życia. Porusza się w piasku jak pływak w wodzie, nie drążąc korytarzy – piasek zapada się za nim. Bardzo rzadko wychodzi na powierzchnię, w razie zagrożenia szybko chowa się w piasku.
Odżywianie[edytuj | edytuj kod]
Żywi się owadami (mrówki i ich jaja, termity), małymi gadami i dżdżownicami.
Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Faktyczny stan gatunku i jego potencjalnych zagrożeń pozostaje słabo poznany. W 1996 IUCN zaliczył kreta workowatego do kategorii gatunków zagrożonych wyginięciem (EN), jednak w 2008 uznano, że brak wystarczających danych o liczebności populacji i zagrożeniach[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c J. Stirling. Abstract of proceedings of the Royal Society of South Australia, for 1888-89. „Transactions and proceedings and report of the Royal Society of South Australia”. 12, s. 158, 1889. (ang.).
- ↑ a b A.A. Burbidge, J. Woinarski, Notoryctes typhlops, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-22] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 6. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 150, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Notoryctes typhlops. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-01-27].
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 58. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Notoryctes typhlops (Stirling, 1889). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 464, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 245.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 155.
- ↑ a b K. Aplin: Family Notoryctidae (Marsupial Moles). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 219. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ a b Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 42. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Southern Marsupial Mole (Notoryctes typhlops). The Australian Government Department of the Environment. [dostęp 2008-04-08]. (ang.).
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 71. ISBN 83-01-14344-4.
- Recovery Plan for Marsupial Moles Notoryctes typhlops and N. caurinus, 2005-2010 (format pdf) (en)