Kukułka czubata
| Clamator glandarius[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Na drugim planie osobnik młodociany | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kukułka czubata | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 letnie lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska | |||
Kukułka czubata[3] (Clamator glandarius) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny kukułkowatych (Cuculidae), zamieszkujący południową Europę, Bliski Wschód i Afrykę. Nie wyróżnia się podgatunków[4]. Nie jest zagrożony.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje Półwysep Iberyjski, południową Francję, zachodnie Włochy, Chorwację, południe Półwyspu Bałkańskiego, Bliski Wschód (w tym Azję Mniejszą), Afrykę Północną i Subsaharyjską (na południe od Sahary)[5]. Niezbyt często można ją spotkać w innych częściach Europy Zachodniej i Środkowej. Zimuje głównie w Afryce; regularnie, ale w niewielkiej liczbie także na południu Hiszpanii[5].
Była notowana w Polsce raz w 1986, jednak obserwacja ta została w 2013 zakwestionowana, a gatunek usunięto wówczas z listy krajowej awifauny[6].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
Wysmukłe ciało, wyraźny czubek na głowie i wyraźnie schodkowany ogon z białym obrzeżeniem. Czubek, wierzch i boki głowy szare, szyja i pierś żółtawobiałe, wierzch ciała rdzawooliwkowy z białymi plamkami. Spód ciała zawsze jednobarwny – biały, na szyi i gardle ochrowy nalot. Z daleka dorosły ptak jest szary, a młody ma ciemniejsze ubarwienie – szyja i pierś są bardziej pomarańczowożółte, a lotki I rzędu rdzawobrązowe.
W spoczynku przypomina srokę, ale w porównaniu z jej ciężkim lotem kukułka czubata dużo lepiej przemieszcza się w powietrzu. Wśród leśnych gałęzi i zakrzaczeń porusza się lekko, szybko i bez przeszkód.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
Głos[edytuj | edytuj kod]
Mimo swej nazwy rodzajowej i spokrewnienia odgłosy tego gatunku nie przypominają w ogóle kukania kukułki zwyczajnej. Podobne są bardziej do skrzeczenia (określanego czasem szczekaniem) sroki. Terytorialny śpiew samca to głuche, opadające „ki-u”. Szorstkie odgłosy przypominają „kakakarrkarr”. Zawołanie ostrzegawcze zbliżone jest do głosu wrony – „krak”.
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Świetliste lasy liściaste, tereny otwarte o pojedynczych krzewach, parki i aleje. Zamieszkuje niższe szerokości geograficzne – tereny z piniami i dębami korkowymi podobne do sawanny, wrzosowiska z wysokimi krzewami, zarośla oliwne, ale i obrzeża osiedli, wokół których znajdują się parki.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Pasożyt lęgowy, składający jaja niemal wyłącznie w gniazdach ptaków krukowatych (np. sroki, czarnowrona, kawki, kruka, wrończyka[7]), a w Afryce również błyszczaków. Jej pisklęta wyglądają podobnie i odzywają się w zbliżony sposób do młodych gospodarza. W przeciwieństwie do kukułki zwyczajnej, pisklęta kukułki czubatej nie wyrzucają potomstwa gospodarza z gniazda, więc gospodarz wychowuje zarówno własne potomstwo, jak i pasożyta. Pisklę kukułki otrzymuje jednak więcej pokarmu niż pisklęta gospodarza, ponieważ ich wygląd (m.in. większe rozmiary ciała i wygląd wnętrza dzioba) silniej pobudzają dorosłe ptaki do karmienia niż wygląd ich własnych piskląt[8]. Obecność kukułki w gnieździe zmniejsza sukces reprodukcyjny gospodarza[9].
Jaja[edytuj | edytuj kod]
Składa około 9–25 jaj.
Wysiadywanie, pisklęta[edytuj | edytuj kod]
Kukułka w każdym gnieździe składa kilka jaj, w przeciwieństwie do kukułki zwyczajnej (krukowate są większymi rodzicami zastępczymi i przynoszą więcej pokarmu). Jaja wysiadywane są przez okres 12 do 15 dni. W jednym gnieździe znajduje się do trzech piskląt kukułki czubatej, prawdopodobnie pochodzących od różnych samic. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 18 dniach.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Duże owady i ich larwy, mniejsze kręgowce. Dieta obu kukułek – zwyczajnej i czubatej – jest podobna, choć ta druga łapie większe stawonogi, a jej pisklęta w gnieździe karmione są szczątkami upolowanych kręgowców.
Gdy wrócą z zimowisk, przylatują najczęściej do świetlistych lasów sosnowych, gdzie szukają żywiących się sosnami, owłosionych gąsienic, które akurat wtedy wychodzą ze swych miejsc zimowania. Wśród dużych owadów łapią ważki i szarańczaki. Mogą też schwytać małe jaszczurki.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kukułkę czubatą za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, mieści się w przedziale 3–10,5 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny ze względu na brak istotnych zagrożeń[2].
Z racji usunięcia kukułki czubatej z listy polskiej awifauny nie jest ona wymieniona w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt[10], choć jeszcze w poprzednim rozporządzeniu z 2014 roku wymieniano ją jako gatunek objęty ochroną ścisłą[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Clamator glandarius, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b Clamator glandarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Phaenicophaeini Horsfield, 1822 (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-23].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-07-23]. (ang.).
- ↑ a b c d Payne, R. & Garcia, E.F.J.: Great Spotted Cuckoo (Clamator glandarius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-08].
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.
- ↑ Juliana Valencia i inni, No brood parasitism by the Great Spotted Cuckoo Clamator glandarius on the Azure-winged Magpie Cyanopica cyanus, „Bird Study”, 2, 2005, s. 204–209, DOI: 10.1080/00063650509461392, ISSN 0006-3657 [dostęp 2016-12-27].
- ↑ Manuel Soler i inni, Preferential allocation of food by magpies Pica pica to great spotted cuckoo Clamator glandarius chicks, „Behavioral Ecology and Sociobiology”, 1, s. 7–13, DOI: 10.1007/BF00173893, ISSN 0340-5443 [dostęp 2016-12-27] (ang.).
- ↑ Soler i inni, Growth and development of great spotted cuckoos and their magpie host, „The Condor”, 93, 1991, s. 49-54.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).