Kukułka czubata

Kukułka czubata
	Clamator glandarius
	(Linnaeus, 1758)
	; Na drugim planie osobnik młodociany
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	kukułkowe
Rodzina	kukułkowate
Podrodzina	kukułki
Plemię	Phaenicophaeini
Rodzaj	Clamator
Gatunek	kukułka czubata
Synonimy
	Cuculus glandarius Linnaeus, 1758
	Cuculus glandarius Linnaeus, 1758
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; letnie lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kukułka czubata^[3] (Clamator glandarius) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny kukułkowatych (Cuculidae), zamieszkujący południową Europę, Bliski Wschód i Afrykę. Nie wyróżnia się podgatunków^[4]. Nie jest zagrożony.

Występowanie

Zamieszkuje Półwysep Iberyjski, południową Francję, zachodnie Włochy, Chorwację, południe Półwyspu Bałkańskiego, Bliski Wschód (w tym Azję Mniejszą), Afrykę Północną i Subsaharyjską (na południe od Sahary)^[5]. Niezbyt często można ją spotkać w innych częściach Europy Zachodniej i Środkowej. Zimuje głównie w Afryce; regularnie, ale w niewielkiej liczbie także na południu Hiszpanii^[5].

Była notowana w Polsce raz w 1986, jednak obserwacja ta została w 2013 zakwestionowana, a gatunek usunięto wówczas z listy krajowej awifauny^[6].

Charakterystyka

Cechy gatunku

Wysmukłe ciało, wyraźny czubek na głowie i wyraźnie schodkowany ogon z białym obrzeżeniem. Czubek, wierzch i boki głowy szare, szyja i pierś żółtawobiałe, wierzch ciała rdzawooliwkowy z białymi plamkami. Spód ciała zawsze jednobarwny – biały, na szyi i gardle ochrowy nalot. Z daleka dorosły ptak jest szary, a młody ma ciemniejsze ubarwienie – szyja i pierś są bardziej pomarańczowożółte, a lotki I rzędu rdzawobrązowe.

W spoczynku przypomina srokę, ale w porównaniu z jej ciężkim lotem kukułka czubata dużo lepiej przemieszcza się w powietrzu. Wśród leśnych gałęzi i zakrzaczeń porusza się lekko, szybko i bez przeszkód.

Wymiary średnie

dł. ciała: 35–39 cm^[5]
rozpiętość skrzydeł: 63 cm
masa ciała: ok. 124 g^[5]

Głos

Mimo swej nazwy rodzajowej i spokrewnienia odgłosy tego gatunku nie przypominają w ogóle kukania kukułki zwyczajnej. Podobne są bardziej do skrzeczenia (określanego czasem szczekaniem) sroki. Terytorialny śpiew samca to głuche, opadające „ki-u”. Szorstkie odgłosy przypominają „kakakarrkarr”. Zawołanie ostrzegawcze zbliżone jest do głosu wrony – „krak”.

Biotop

Świetliste lasy liściaste, tereny otwarte o pojedynczych krzewach, parki i aleje. Zamieszkuje niższe szerokości geograficzne – tereny z piniami i dębami korkowymi podobne do sawanny, wrzosowiska z wysokimi krzewami, zarośla oliwne, ale i obrzeża osiedli, wokół których znajdują się parki.

Okres lęgowy

Gniazdo

Pasożyt lęgowy, składający jaja niemal wyłącznie w gniazdach ptaków krukowatych (np. sroki, czarnowrona, kawki, kruka, wrończyka^[7]), a w Afryce również błyszczaków. Jej pisklęta wyglądają podobnie i odzywają się w zbliżony sposób do młodych gospodarza. W przeciwieństwie do kukułki zwyczajnej, pisklęta kukułki czubatej nie wyrzucają potomstwa gospodarza z gniazda, więc gospodarz wychowuje zarówno własne potomstwo, jak i pasożyta. Pisklę kukułki otrzymuje jednak więcej pokarmu niż pisklęta gospodarza, ponieważ ich wygląd (m.in. większe rozmiary ciała i wygląd wnętrza dzioba) silniej pobudzają dorosłe ptaki do karmienia niż wygląd ich własnych piskląt^[8]. Obecność kukułki w gnieździe zmniejsza sukces reprodukcyjny gospodarza^[9].

Jaja

Składa około 9–25 jaj.

Wysiadywanie, pisklęta

Kukułka w każdym gnieździe składa kilka jaj, w przeciwieństwie do kukułki zwyczajnej (krukowate są większymi rodzicami zastępczymi i przynoszą więcej pokarmu). Jaja wysiadywane są przez okres 12 do 15 dni. W jednym gnieździe znajduje się do trzech piskląt kukułki czubatej, prawdopodobnie pochodzących od różnych samic. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 18 dniach.

Pożywienie

Duże owady i ich larwy, mniejsze kręgowce. Dieta obu kukułek – zwyczajnej i czubatej – jest podobna, choć ta druga łapie większe stawonogi, a jej pisklęta w gnieździe karmione są szczątkami upolowanych kręgowców.

Gdy wrócą z zimowisk, przylatują najczęściej do świetlistych lasów sosnowych, gdzie szukają żywiących się sosnami, owłosionych gąsienic, które akurat wtedy wychodzą ze swych miejsc zimowania. Wśród dużych owadów łapią ważki i szarańczaki. Mogą też schwytać małe jaszczurki.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kukułkę czubatą za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, mieści się w przedziale 3–10,5 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny ze względu na brak istotnych zagrożeń^[2].

Z racji usunięcia kukułki czubatej z listy polskiej awifauny nie jest ona wymieniona w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt^[10], choć jeszcze w poprzednim rozporządzeniu z 2014 roku wymieniano ją jako gatunek objęty ochroną ścisłą^[11].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Clamator glandarius, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Clamator glandarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Phaenicophaeini Horsfield, 1822 (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-23].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-07-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Payne, R. & Garcia, E.F.J.: Great Spotted Cuckoo (Clamator glandarius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-08].
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.
↑ JulianaJ. Valencia JulianaJ. i inni, No brood parasitism by the Great Spotted Cuckoo Clamator glandarius on the Azure-winged Magpie Cyanopica cyanus, „Bird Study”, 2, 2005, s. 204–209, DOI: 10.1080/00063650509461392, ISSN 0006-3657 [dostęp 2016-12-27] .
↑ ManuelM. Soler ManuelM. i inni, Preferential allocation of food by magpies Pica pica to great spotted cuckoo Clamator glandarius chicks, „Behavioral Ecology and Sociobiology”, 1, s. 7–13, DOI: 10.1007/BF00173893, ISSN 0340-5443 [dostęp 2016-12-27] (ang.).
↑ M.M. Soler M.M., J.J.J.J. Soler J.J.J.J., Growth and development of great spotted cuckoos and their magpie host, „The Condor”, 93, 1991, s. 49–54 [zarchiwizowane z adresu 2020-07-31] .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).

Bibliografia

Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Clamator glandarius, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Clamator glandarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Phaenicophaeini Horsfield, 1822 (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-23].

[ioc-4] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-07-23]. (ang.).

[hbwa-5] Payne, R. & Garcia, E.F.J.: Great Spotted Cuckoo (Clamator glandarius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-08].

[kf2013-6] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.

[7] JulianaJ. Valencia JulianaJ. i inni, No brood parasitism by the Great Spotted Cuckoo Clamator glandarius on the Azure-winged Magpie Cyanopica cyanus, „Bird Study”, 2, 2005, s. 204–209, DOI: 10.1080/00063650509461392, ISSN 0006-3657 [dostęp 2016-12-27] .

[8] ManuelM. Soler ManuelM. i inni, Preferential allocation of food by magpies Pica pica to great spotted cuckoo Clamator glandarius chicks, „Behavioral Ecology and Sociobiology”, 1, s. 7–13, DOI: 10.1007/BF00173893, ISSN 0340-5443 [dostęp 2016-12-27] (ang.).

[9] M.M. Soler M.M., J.J.J.J. Soler J.J.J.J., Growth and development of great spotted cuckoos and their magpie host, „The Condor”, 93, 1991, s. 49–54 [zarchiwizowane z adresu 2020-07-31] .

[10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]