Kwiatek czysty smutnego sierca

Kwiatek czysty smutnego sierca – polska średniowieczna anonimowa pieśń maryjna, spisana prawdopodobnie w XV wieku. Utwór opiera się na średniowiecznej symbolice kolorów i kwiatów, i związanych z nimi zalet, przypisywanych Maryi – niewinności, skromności, pokory, skłonności do męczeństwa i skupieniu na życiu duchowym.

Wiersz składa się z 8 strof. Kolejne strofy rozpoczynają się od opisu koloru i gatunku kwiatu, odpowiadającego Marii i uosabianym przez nią cnotom. Po każdej zwrotce następuje czterowersowy refren o treści: A czemu nam smutek, / Gdy ta Panna wiesiele, / A przy naszym skonaniu / Wieczne ucieszenie.

Pojawiające się w utworze kwiaty to kolejno:

• biała lilia (strofa 2) – biel reprezentowała w średniowieczu czystość, niewinność, światło, aniołów i proroków. Lilia kojarzona była natomiast z czystością.
• czerwona róża (strofa 3) – w średniowieczu czerwień mogła symbolizować władzę świecką (jeśli miała odcień purpurowy) lub, jeśli miała odcień cynobrowy, kojarzona była z krwią Jezusa i serafinami. Róża tej barwy kojarzona była z męczeńską śmiercią.
• zielony kwiatek (strofa 4) – zieleń była w średniowieczu kolorem Raju.
• modry fiołek (strofa 5) – błękitne kwiaty reprezentowały życie kontemplacyjne, uduchowienie i czystość. Błękit był również atrybutem Marii.
• brunatny kwiatek (strofa 6) – badacze dopatrują się w nim dziurawca, hiacyntu lub koniczyny. Nazwy wszystkich tych roślin mają po łacinie końcówkę -ium, odpowiadałyby więc sformułowaniu dei filium (Boży syn). Kolor brunatny mógł reprezentować noc. Brunatny kwiat byłby więc Marią, która urodziła syna bożego nocą.
• czarny kwiatek (strofa 7) – czerń oznaczała ówcześnie pokorę, ubóstwo, rezygnację z pokus doczesnych i skromność.

Dwuwersowe strofy pisane są nieregularnym dziewięciozgłoskowcem, rymowane są parzyście i oparte na konstrukcji anaforycznej, przywołującej kolejne rośliny i ich barwy w początkach strofy. Refren jest czterowersowy, pisany sześcio- i siedmiozgłoskowcem (6, 7, 7, 6).

Utwór został opublikowany przez Władysława Nehringa, który z kolei opierał się na odpisie sporządzonym przez Wojciecha Kętrzyńskiego.

Bibliografia

• Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13842-4. Brak numerów stron w książce
• Średniowieczna pieśń religijna polska (Biblioteka narodowa). Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1980. ISBN 83-04-00737-1. Brak numerów stron w książce

Zobacz też

• kult maryjny
• symbole kwiatowe

Linki zewnętrzne

• Kwiatek czysty, smutnego sierca
• Roman Mazurkiewicz: MATKA BOSKA KWIETNA. O średniowiecznej pieśni maryjnej Kwiatek czysty, smutnego sierca ucieszenie... [dostęp 2018-11-15].