Lady (majątek)
Państwo | |
---|---|
Obwód | |
Rejon | |
Sielsowiet | |
Wysokość |
180 m n.p.m. |
Położenie na mapie obwodu mińskiego | |
Położenie na mapie Białorusi | |
53°47′20″N 28°02′33″E/53,788889 28,042500 |
Lady (biał. Ляды; ros. Ляды) – dawny majątek ziemski, na którego terenie znajdowało się miasteczko Lady i kilka folwarków. Obecnie na terenie Białorusi, w rejonie smolewickim obwodu mińskiego.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa majątku i miejscowości pochodzi od słowiańskiego słowa „lada” oznaczającego nowo pozyskaną ziemię po wykarczowaniu lub wypaleniu lasu. Jednocześnie „Lada” to pogańska bogini miłości w mitologii bałtyjskiej[1][2].
W pogańskich czasach miejsce to już było związane z tradycją cudowności. W czasach chrześcijańskich pojawiła się legenda o pojawieniu się tutaj w XVII wieku Matki Boskiej Włodzimierzowi Kirykowi[1]. W XVII wieku tworzono już pieśni o tym, że było to ulubione miejsce Matki Boskiej[1][2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Własność
[edytuj | edytuj kod]Niegdyś majątek należał do rodziny Sanguszków, od których przeszedł na rzecz Zawiszów herbu Łabędź. Na początku XVIII wieku dobra te były własnością Teresy Róży z Tyszkiewiczów[3] (1668–1721), żony Krzysztofa Zawiszy-Kieżgajły (1666–1721), wojewody mińskiego. Teresa Róża miała zostać cudownie uzdrowiona dzięki modlitwom do Matki Boskiej w soborze Zaśnięcia Matki Bożej w Żyrowiczach. To spowodowało, że Teresa Róża oraz jej syn Ignacy Anicet Kieżgajłło (1696–1738) ufundowali w Ladach drewnianą cerkiew. Teresa Róża podarowała cerkwi w Ladach kopię słynnej, cudownej ikony z Żurowicz. Specjalnie dla klasztoru w Ladach powstał portret fundatora, Ignacego Zawiszy. Na białej banderoli znalazła się informacja: „Ignаcy Hrabia na Baksztach Berdyczewie і Zawiszynie Kieżgayło Zawisza / Marszałek Nadworny W. X. L. Minski Bobruyski Sumiliski Starosta / IeneralMayor Woysk Polskich Fundator Klasztoru Ladanskiego. R. 1732”[2].
W roku 1795 wybudowano tu (obecnie we wsi Małe Lady) murowaną cerkiew w stylu barokowym, która do dziś jest ozdobą okolicy.
Osobny artykuł:Majątek Lady należał od 1791 roku do Stanisława Moniuszki (1734–1807) herbu Krzywda (dziadka kompozytora), który połączył go z odkupioną od Michała Kazimierza Ogińskiego częścią klucza śmiłowickiego. W tym czasie na zespół ten składało się 85 dworów (43 chrześcijańskich, 31 żydowskich i 13 tatarskich), dwa młyny wodne, z których jeden był używany jako tartak. Lady stały się częścią wielkiego majątku, obejmującego m.in. dużą część hrabstwa śmiłowickiego, w tym Gudowicze, Daniłowo, Słobodę, Kamienkę, Zalesie, folwarki Ubiel nad Wołmą i Pudzick nad Świsłoczą[2], Radkowszczyzna, Pocieczoło, Olesin, Czernica, Przylepy nad rzeką Usiąż oraz wieś i folwark Skuplin nad Berezyna, Graba i inne dobra.
W 1785 roku Stanisław Moniuszko ożenił się Ewą Woyniłłowicz (~1760–1840). Mieli szesnaścioro dzieci, do pełnoletności dożyło sześciu synów: Ignacy, Dominik, Józef, Czesław, Kazimierz i Aleksander, oraz cztery córki: Anna, Marianna, Michalina i Klotylda.
Przez kilka lat po śmierci Stanisława trwały targi między jego dziećmi o podział wielkiego majątku. Majątek Lady przypadł najmłodszej córce, Klotyldzie (1801–1872), która już w 1818 roku, wychodząc za Ludwika Jelskiego (1785–1843), wniosła te dobra w posagu do majątku Jelskich.
Już w 1820 roku Klotylda, po rozwodzie z Ludwikiem, już matka ich dwojga dzieci (Włodzimierza i Izabelli), wyszła za mąż za Michała Jelskiego (1789–1850), młodszego brata swojego pierwszego męża. Małżeństwo miało dziewięcioro dzieci. Dzieci te i ich dzieci były dziedzicami majątku przez kolejne sto lat.
W tutejszym dworze urodził się m.in. w 1837 roku Konstanty Jelski, syn Michała i Klotyldy.
Obszar
[edytuj | edytuj kod]O rozległości majątku może świadczyć fakt, że od XVII wieku (częściowo do I wojny światowej) w jego skład wchodziły m.in. wsie i folwarki:
- Grywa (Griwa) (biał. Грыва) – wieś przekazana przez Teresę Różę Zawiszynę klasztorowi w 1732 roku
- Jagódka, obecnie Jagodka (biał. Ягoдка) – co najmniej do końca XIX wieku należąca do majątku[4], obecnie należący już do sielsowietu śmiłowickiego rejonu czerwieńskiego
- Odyn (inne historyczne nazwy: Odyń, Adyń, Wojsko), obecnie Adyń (biał. Адынь) – co najmniej do końca XIX wieku należący do majątku[5], obecnie należący już do sielsowietu śmiłowickiego
- Słabodka (biał. Слабодка) – wieś przekazana przez Teresę Różę Zawiszynę klasztorowi w 1732 roku
Pod koniec XIX wieku majątek Jelskich liczył 2658 mórg[5].
Obecnie na terenie byłego majątku istnieją m.in. wsie o nazwach związanych z Ladami:
- Lady (przysiółek, obecnie o statusie osiedla)
- Lady (wieś)
- Małe Lady – w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku było to miasteczko o nazwie Lady[1]; monaster w Ladach leży na terenie tej wsi.
Przynależność administracyjna
[edytuj | edytuj kod]W wyniku II rozbioru Polski majątek znalazł się w 1793 roku w Imperium Rosyjskim. W drugiej połowie XIX wieku leżał na terenie kilku gmin, w tym gminy Śmiłowicze i gminy Wierchmień w ujeździe ihumeńskim guberni mińskiej[6]. 15 września 1919 roku powiat ihumeński wszedł w skład administrowanego przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich okręgu mińskiego[7]. Po wytyczeniu granicy wschodniej majątek znalazł się poza terytorium II Rzeczypospolitej[8], na terytorium ZSRR, od 1991 roku – na terenie Białorusi[5].
Dwór
[edytuj | edytuj kod]Dwór w Ladach został wybudowany po ślubie Klotyldy Moniuszkówny z Ludwikiem Jelskim w 1818 roku. Dom usytuowano na wzgórzu wśród lip i klonów. Był to drewniany dwór parterowy, do którego przez pola prowadziła aleja kasztanowa. Obok dworu stała oficyna, a obsadzono krzewami bzu[2]. Przed dworem rosło sześć topól czarnych. Wokół okrągłego podjazdu stał szereg oficyn i spichlerzy. Do dziś nie przetrwały żadne ślady dworu, stoi jedynie ruina jednej ze stodół[9][10].
Dwór stał na terenie obecnego przysiółka Lady[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Lady, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 62 ., 1. znaczenie.
- ↑ a b c d e Światlena Niemagaj , Okolice Mińska. Świat dzieciństwa Stanisława Moniuszki jako źródło jego inspiracji twórczych [online], moniuszko200.pl, 82–84} [dostęp 2021-01-09] .
- ↑ Marek Minakowski: Profil Teresy Róży Zawiszyny na stronie Wielkiej genealogii Minakowskiego. [dostęp 2021-01-09].
- ↑ Jagódka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 369 ., 2. znaczenie.
- ↑ a b c Odyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 395 .
- ↑ Gmina Wierchmień, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 382 .
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 19, poz. 174.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VII – Część I – Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ Ляды, усадьба Ельских. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Минского края. Mińsk: Полифакт, 2000, s. 321–322. ISBN 985-6107-24-5. [dostęp 2021-01-09]. (biał.).
- ↑ a b Ляды [online], Globus Białorusi [dostęp 2021-01-09] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-11] (ros.).