Przejdź do zawartości

Lampart perski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Lampart anatolijski)
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Lampart perski
Panthera pardus tulliana[1]
(Valenciennes, 1856)
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Rodzina

kotowate

Rodzaj

lampart

Gatunek

lampart plamisty

Podgatunek

lampart perski

Synonimy
  • Panthera pardus ciscaucasica Satunin, 1914
  • Panthera pardus saxicolor Pocock, 1927
  • Panthera pardus sindica Pocock, 1930
  • Panthera pardus dathei Zukowsky, 1964
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
występowanie lamparta perskiego
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Lampart perski, lampart anatolijski, lampart kaukaski (Panthera pardus tulliana) – podgatunek lamparta plamistego, ssaka z rodziny kotowatych (Felidae), żyjący w Wyżynie Irańskiej i okolicach, od wschodniej Anatolii i Kaukazu po Hindukusz. Poluje głównie na kopytne.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Felis tulliana to nazwa naukowa zaproponowana przez Achille Valenciennesa w 1856 roku, który opisał skórę i czaszkę lamparta zabitego w pobliżu Smyrny w zachodniej Anatolii[3]. Na przełomie XIX i XX wieku kilku przyrodników opisało okazy zoologiczne lampartów z Bliskiego Wschodu:

W XIX i XX wieku lampart anatolijski był uważany za odrębny podgatunek lamparta występujący tylko w zachodniej Turcji. Okazy lamparta znajdujące się w zbiorach muzeów zoologicznych nie różnią się znacząco wielkością i kształtem czaszek. Dlatego nazwy podgatunkowe tulliana, ciscaucasica i saxicolor są obecnie uważane za synonimy[11][12].

Uważa się, że rzeka Indus stanowi topograficzną barierę utrudniającą rozprzestrzenianie się tego podgatunku[9][10]. Analiza próbek lampartów z Afganistanu wykazała, że były to P. p. saxicolor, ale łączy się z lampartem indyjskim[13]. Analiza genetyczna 49 próbek skóry lamparta zebranych w regionach Azad Dżammu i Kaszmir i Galyat w północnym Pakistanie potwierdziła tę intergradację; próbki te ujawniły haplotypy zarówno lampartów perskich, jak i hinduskich[14].

Opis[edytuj | edytuj kod]

P. s. tulliana ma szarawe, lekko czerwonawe futro z dużymi rozetami na bokach i grzbiecie, mniejszymi na ramionach i górnej części nóg oraz plamami na głowie i szyi. Jego średnia długość ciała wynosi 158 cm, z czaszką o długości 192 mm i ogonem o długości 94 cm[5]. Waży do 60 kg[15].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Osobnik w zoo w Teheranie.

Siedlisko P. p. tulliana na Wielkim Kaukazie to łąki reglowe, umiarkowane lasy liściaste i mieszane oraz surowe jary od 600 do 3800 metrów, zaś na Małym Kaukazie i w Iranie skaliste zbocza, stepy górskie i rzadkie lasy jałowcowe[16].

W północnej Anatolii podczas badań przeprowadzonych w latach 1993–2002 zoologowie znaleźli dowody na istnienie lampartów w górnych lasach i strefach alpejskich Gór Pontyjskich[17], jednak tamtejsza obecność została zakwestionowana w 2016 roku ze względu na brak dowodów[18]. Donosi się, że zdjęcie z fotopułapki uzyskane w prowincji Trabzon w regionie Morza Czarnego we wrześniu 2013 roku przedstawia lamparta. Uważa się, że jego preferowanym siedliskiem są rzadkie obszary leśne, następnie obszary skaliste, obszary rolnicze i pastwiska oraz strefy nadbrzeżne[19]. W 2013 roku pojawiły się doniesienia o występowaniu lamparta anatolijskiego w prowincji Diyarbakır w Turcji, gdzie uznano go za wymarłego[20]. W południowo-wschodniej Turcji jego obecność udokumentowano w dystrykcie Çınar w prowincjach Diyarbakır oraz Bitlis[21][22]. W latach 2018 i 2019 był fotografowany na północnych zboczach góry Cudi w prowincji Şırnak i może to być korytarz przemieszczania się między Turcją a Irakiem[23]. Sfotografowano go także w północno-wschodniej prowincji Artvin, która graniczy z Gruzją, ale nie wiadomo, czy zwierzęta zamieszkują te tereny[24]. W Nadmorskim Parku Narodowym Beydağları od sierpnia 2019 roku do maja 2023 roku na 58 filmach i zdjęciach zarejestrowano dwa lamparty anatolijskie[25].

Iran uważany jest za ostoję lamparta w regionie. Występuje liczniej na północy niż na południu kraju[26], a w 2010 roku notowano go na 74 z 204 obszarów chronionych[27]. Kaspijskie lasy mieszane hyrkańskie wzdłuż gór Elburs są jednym z najważniejszych siedlisk lamparta w kraju. Większość lampartów odnotowano w siedliskach o temperaturach od 13 to 18 °C (55 do 64 °F), maksymalnie 20 dni pokrywy lodowej w roku i roczne opady przekraczające 200 mm (7,9 W)[28]. W północno-wschodnim Iranie podczas badań przeprowadzonych w latach 2005–2008 w Parku Narodowym Sarigol zidentyfikowano cztery rodziny lampartów z dwoma młodymi w każdej. W styczniu 2008 roku sfotografowano samca lamparta znaczącego drzewo berberysowe; do połowy lutego 2008 roku był fotografowany kilka razy w tym samym obszarze[29]. Badania fotoradarowe przeprowadzone latem 2016 roku wykazały obecność 52 lampartów w parkach narodowych Sarigol, Salouk i Tandooreh[30]. Lamparty sfotografowano także na obszarze chronionym w Sefid Kuh w Kermanszah w 2020 roku[31]. Między wrześniem 2014 roku a sierpniem 2016 roku dwa lamparty z obrożą telemetryczną przeniosły się z irańskiego regionu Kopet Dag do Turkmenistanu, ujawniając, że populacja lampartów w obu krajach jest powiązana[32]. Lamparty zostały zarejestrowane przez fotopułapki w rezerwacie przyrody Bathyz w południowo-zachodniej części kraju[33]. W 2017 roku młody samiec lamparta z irańskiego Parku Narodowego Tandooreh osiedlił w Turkmenistanie[34]. W 2018 roku stary samiec lamparta perskiego przesunął się 20 km (12 mil) z Iranu do Turkmenistanu[35]. Badania przeprowadzone w Parku Narodowym Bamu w prowincji Fars od jesieni 2007 roku do wiosny 2008 roku ujawniły siedem osobników na obszarze pobierania próbek wynoszącym 321.12 km[36]. W 2011 roku fotopułapka zarejestrowała jedną osobę w prowincji Bamyan w Afganistanie[37].

Arabscy handlarze ze skórami lampartów (rycina, 1867).

Ochrona[edytuj | edytuj kod]

Lampart perski jest wymieniony w załączniku I CITES oraz w załączniku II konwencji berneńskiej o ochronie dzikiej przyrody jako gatunek ściśle chroniony[38]. W Azerbejdżanie lampart jest objęty ochroną prawną od 1969 roku, w Armenii i całym ZSRR był chroniony prawnie w 1972 roku, kaukaska populacja lamparta perskiego została wymieniona w rosyjskiej Czerwonej Księdze w kategorii I jako zagrożona wyginięciem[15]. Jest chroniony prawnie w Iranie od 1999 roku[39]. W Armenii i Azerbejdżanie przyjęto i kilkakrotnie zaostrzono kary za zabijanie lampartów[40]. W Afganistanie został wpisany na krajową listę gatunków chronionych w 2009 roku. W Kazachstanie polowanie uznano w 2021 roku za przestępstwo[41]. W Turcji lampart jest jednym z gatunków objętych planem działań dla zwierząt zagrożonych w tym kraju[42].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Panthera pardus tulliana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Panthera pardus tulliana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ Achille Valenciennes. Sur une nouvelles espèce de Panthère tué par M. Tchihatcheff à Ninfi, village situé à huit lieues est de Smyrne. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences”. 42, s. 1035–1039, 1856. 
  4. ↑ Richard Lydekker. On the Leopard of the Caucasus. „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 795–796, 1899. 
  5. ↑ a b Leopardus pardus ciscaucasicus, Satunin. W: Konstantin Satunin: Conspectus Mammalium Imperii Rossici I.. Tiflis: Tipografiâ Kancelârii Namestnika E. I. V. na Kavkaz, 1914, s. 159–160.
  6. ↑ Konstantin Satunin: Key of the Mammals of the Russian Empire. T. ((1: Chiroptera, Insectivora and Carnivora)). Tiflis: Tipografīi︠a︡ Kant︠s︡eli︠a︡rīi nami︠e︡stnika E.I.V. na Kavkazi︠e︡, 1914. (ros.).
  7. ↑ Reginald Innes Pocock. Description of two subspecies of leopards. „Annals and Magazine of Natural History”. 20 (116), s. 213–214, 1927. DOI: 10.1080/00222932708655586. 
  8. ↑ Reginald Innes Pocock. The Panthers and Ounces of Asia. „Journal of the Bombay Natural History Society”. 34 (1), s. 65–82, 1930. 
  9. ↑ a b Sriyanie Miththapala, John Seidensticker, Stephen J. O’Brien. Phylogeographic Subspecies Recognition in Leopards (Panthera pardus): Molecular Genetic Variation. „Conservation Biology”. 10 (4), s. 1115–1132, 1996. DOI: 10.1046/j.1523-1739.1996.10041115.x. 
  10. ↑ a b Olga Uphyrkina, W. E. Johnson, Howard Quigley, Dale Miquelle i inni. Phylogenetics, genome diversity and origin of modern leopard, Panthera pardus. „Molecular Ecology”. 10 (11), s. 2617–2633, 2001. DOI: 10.1046/j.0962-1083.2001.01350.x. PMID: 11883877. [zarchiwizowane z adresu]. 
  11. ↑ Igor Chorozian, Giennadij Barysznikow, Aleksiej Abramow. Taxonomic status of the leopard, Panthera pardus (Carnivora, Felidae) in the Caucasus and adjacent areas. „Russian Journal of Theriology”. 5 (1), s. 41–52, 2006. DOI: 10.15298/rusjtheriol.05.1.06. 
  12. ↑ Igor Chorozjan. Morphological variation and sexual dimorphism of the common leopard (Panthera pardus) in the Middle East and their implications for species taxonomy and conservation. „Mammalian Biology – Zeitschrift für Säugetierkunde”. 79 (6), s. 398–405, 2014. DOI: 10.1016/j.mambio.2014.07.004. 
  13. ↑ Abdul Razaq Manati. Subspecies question of Persian Leopards clarified. „Der Zoologische Garten”. 81 (1), s. 1–13, 2012. DOI: 10.1016/j.zoolgart.2012.02.001. 
  14. ↑ Muhammad Asad i inni, Assessing subspecies status of leopards (''Panthera pardus'') of northern Pakistan using mitochondrial DNA, „PeerJ”, 7, 2019, DOI: 10.7717/peerj.7243, PMCID: PMC6640621.
  15. ↑ a b Wiktor Łukarewski, A. Malkhasyan, Elshad Askerov. Biology and ecology of the leopard in the Caucasus. „Cat News”, s. 9–15, 2007. 
  16. ↑ Wiktor Łukarewski. Status of the Leopard in the Caucasus. „Cat News”, s. 15–21, 2007. 
  17. ↑ Baskaya, S., Bilgili, E.. Does the leopard Panthera pardus still exist in the Eastern Karadeniz Mountains of Turkey ?. „Oryx”. 38 (2), s. 228–232, 2004. DOI: 10.1017/S0030605304000407. 
  18. ↑ Spassov, N., Ignatov, A.. On the status of the leopard in Turkey, again. „Cat News”, s. 18–21, 2016. 
  19. ↑ Alptuğ Sarı, Ebubekir Gündoğdu, Şağdan Başkaya, Şağdan Başkaya. Habitat preference by the Anatolian leopard (Panthera pardus tulliana Valenciennes, 1856) in North-eastern Anatolia, Turkey. „Belgian Journal of Zoology”. 150, s. 153–168, 2020. DOI: 10.26496/bjz.2020.78. 
  20. ↑ Myśleli, że lampart anatolijski dawno wyginął. Wczoraj jeden zaatakował tureckiego pasterza [online], TVN Meteo, 4 listopada 2013 [dostęp 2024-06-30] (pol.).
  21. ↑ Batur Avgan, Hana Raza, Muhammadsaddik Barzani, Urs Breitenmoser. Do recent leopard Panthera pardus records from northern Iraq and south-eastern Turkey reveal an unknown population nucleus in the region?. „Zoology in the Middle East”. 62 (2), s. 95–104, 2016. DOI: 10.1080/09397140.2016.1173904. 
  22. ↑ Kubilay Toyran. Noteworthy record of Panthera pardus in Turkey (Carnivora: Felidae). „Fresenius Environmental Bulletin”. 27 (11), s. 7348–7353, 2018. 
  23. ↑ Ahmet Karataş, Şafak Bulut, Burak Akbaba. Camera trap records confirm the survival of the Leopard (Panthera pardus L., 1758) in eastern Turkey (Mammalia: Felidae). „Zoology in the Middle East”. 67 (3), s. 198–205, 2021. DOI: 10.1080/09397140.2021.1924419. 
  24. ↑ Anadolu Parsı'nın görüntülendiği Artvin'de parsın ailesi olup olmadığı araştırılıyor. Milliyet, 2022-06-08. [dostęp 2024-06-30]. (tur.).
  25. ↑ Y. Ünal, H. Uysal, Ahmet Koca, Mevlüt Zenbilci. New records of the living Anatolian Leopard (Panthera pardus tulliana L., 1758) in the Meditrerranean region of Turkey. „Applied Ecology and Environmental Research”. 21 (2), s. 1043–1059, 2023. DOI: 10.15666/aeer/2102_10431059. 
  26. ↑ Bahram Kiabi, Bijan F. Dareshouri, Ramazan Ali Ghaemi, Mehran Jahanshahi. Population status of the Persian leopard (Panthera pardus saxicolor Pocock, 1927) in Iran. „Zoology in the Middle East”. 26, s. 41–47, 2002. DOI: 10.1080/09397140.2002.10637920. 
  27. ↑ Sanei, A., Mousavi, M.. Status assessment of the Persian leopard in Iran. „Cat News”, s. 43–50, 2016. 
  28. ↑ Arezoo Sanei, Mohamed Zakaria. Distribution pattern of the Persian leopard ("Panthera pardus saxicolor") in Iran. „Asia Life Sciences”, s. 7–18, 2011. 
  29. ↑ Mohammad S. Farhadinia, Alireza Mahdavi, Fatemeh Hosseini-Zavarei. Reproductive ecology of Persian leopard, Panthera pardus saxicolor, in Sarigol National Park, northeastern Iran. „Zoology in the Middle East”. 48, s. 13–16, 2009. DOI: 10.1080/09397140.2009.10638361. 
  30. ↑ Mohammad S. Farhadinia, Brett T. McClintock. A paradox of local abundance amidst regional rarity: the value of montane refugia for Persian leopard conservation. „Scientific Reports”. 9 (1), 2019. DOI: 10.1038/s41598-019-50605-2. PMID: 31604967. PMCID: PMC6788991. Bibcode: 2019NatSR...914622F. 
  31. ↑ Hopes rise for Persian leopard survival in western Iran. Mehr News Agency, 2021-02-06. [dostęp 2024-06-30]. (ang.).
  32. ↑ Mohammad S. Farhadinia, Iman Memarian. GPS collars reveal transboundary movements by Persian leopards in Iran. „Cat News”, s. 28–30, 2017. 
  33. ↑ Petra Kaczensky, John D C Linnell. Rapid assessment of the mammalian community of the Badhyz Ecosystem, Turkmenistan, October 2014. „NINA Report”, 2015. DOI: 10.13140/RG.2.1.4713.4242. 
  34. ↑ Mohammad S. Farhadinia, P.J. Johnson. Anchoring and adjusting amidst humans: Ranging behavior of Persian leopards along the Iran-Turkmenistan borderland. „PLOS ONE”. 13 (5), s. e0196602, 2018. DOI: 10.1371/journal.pone.0196602. PMID: 29719005. PMCID: PMC5931651. Bibcode: 2018PLoSO..1396602F. 
  35. ↑ Persian Leopard Borzou Migrates To Turkmenistan [online], Iran Front Page, 10 października 2018 [dostęp 2024-06-30] (ang.).
  36. ↑ Arash Ghoddousi, Amirhossein Khaleghi Hamidi, Taher Ghadirian, Delaram Ashayeri. The status of the Endangered Persian leopard Panthera pardus saxicolor in Bamu National Park, Iran. „Oryx”. 44 (4), s. 551–557, 2010. DOI: 10.1017/S0030605310000827. 
  37. ↑ Zalmai Moheb, David Bradfield. Status of the common leopard in Afghanistan. „Cat News”, s. 15–16, 2014. 
  38. ↑ Council of Europe: Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Appendix II. Strasbourg: Council of Europe, 2002, seria: European Treaty Series No. 104.
  39. ↑ Arezoo Sanei, Marzieh Mousavi-Nejad, Bahram Kiabi, Mohamad Reza Masoud. Status assessment of the Persian leopard in Iran. „Cat News”, s. 43–50, 2016. 
  40. ↑ Nugzar Zazanaszwili, Frank Mörschel, Elshad Askerov, Manvelyan Kare. Conservation of the Leopard in the Caucasus. „Cat News”, s. 4–8, 2007. 
  41. ↑ Almaz Kumenov: Kazakhstan bolsters protections for rare animal species | Eurasianet. Eurasianet.org, 2021-04-07. [dostęp 2024-06-30]. (ang.).
  42. ↑ Nesli Tükendiği Düşünülen Anadolu Parsı İlk Defa Böylesine Net Görüntülendi. Kayıp Rıhtım, 2021. [dostęp 2021-12-15]. (tur.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lampart_perski&oldid=74242167”