Mangabka czarna

Mangabka czarna
	Lophocebus aterrimus
	(Oudemans, 1890)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	mangabka
Gatunek	mangabka czarna
Synonimy
	Cercopithecus aterrimus Oudemans, 1890; Cercocebus congicus P.L. Sclater, 1900; Semnocebus albigena rothschildi Lydekker, 1900; Cercocebus Hamlyni Pocock, 1906; Cercolophocebus coelognathus Matschie, 1914;
	Cercopithecus aterrimus Oudemans, 1890; Cercocebus congicus P.L. Sclater, 1900; Semnocebus albigena rothschildi Lydekker, 1900; Cercocebus Hamlyni Pocock, 1906; Cercolophocebus coelognathus Matschie, 1914;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mangabka czarna^[7], mangaba czarna^[8] (Lophocebus aterrimus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Zamieszkuje lasy Afryki Centralnej.

Zasięg występowania

Mangabka czarna występuje w Demokratycznej Republice Konga, w centralnej części dorzecza rzeki Kongo, na południe i na zachód od systemu rzecznego Kongo-Lualaba^[9].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1890 roku holenderski entomolog Anthonie Cornelis Oudemans nadając mu nazwę Cercopithecus aterrimus^[1]. Miejsce typowe to Wodospady Stanleya, Demokratyczna Republika Konga^[1]^[10]^[11]. Holotyp to zamontowana skóra (w naturalnej pozycji) (sygnatura RMNH.MAM.39108.b) oraz szkielet i luźne kości (sygnatura RMNH.MAM.39108.a) na wpół dorosłej samicy ze zbiorów Rijksmuseum van Natuurlijke Historie w Lejdzie; materiał typowy zebrał 8 października 1890 roku M. Greshoff^[12]^[13].

Gatunek monotypowy^[11], jednak zachodzi potrzeba dokładniejszych badań aby potwierdzić status Lophocebus opdenboschi którego niektórzy autorzy traktują jako podgatunek L. aterrimus^[14]^[9]^[15].

Etymologia

Lophocebus: gr. λοφος lophos „grzebień, czub”; κηβος kēbos „długoogoniasta małpa”^[16].
aterrimus: łac. aterrimus „bardzo czarny, najczarniejszy”, forma wyższa od ater „czarny”^[17].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 40–62 cm, długość ogona 55–85 cm; masa ciała samic 4,5–6,7 kg, samców 8 kg^[14]^[15]. Sierść miękka, matowa, czarna, na głowie wysoki czub długich włosów, po bokach twarzy długie pęki sierści tworzące bokobrody, a czasami długie włosy na ramionach. Twarz naga, ciemna, ogon długi, porośnięty rzadką sierścią. Nie ma żadnych plam ani na czubku głowy, ani na grzbiecie. Posiada worki policzkowe.

Zwyczaje

Mangaby mają zwyczaj wzajemnego dbania o czystość ciała. Najczęściej samice oczyszczają ciała samców. Prowadzą nadrzewny tryb życia, rzadko przebywają na ziemi, wszystkożerne. Mangaby czarne żywią się głównie orzechami, nasionami i dojrzałymi owocami, ale jadają również pędy i soczyste łodygi roślin oraz drobną zwierzynę. Żyje w stadach po kilkanaście osobników. Cechą mangaby czarnej jest sposób porozumiewania się członków stada przy pomocy mimiki twarzy.

Ciąża i wychowanie młodych

Ciąża trwa około 170 dni, samica rodzi zazwyczaj jedno młode. Młode zostaje pod opieką matki przez około 1,5 roku^[18]. Młode czepiają się brzucha matki i są rozpieszczane przez pozostałych członków grupy. Nawet agresywne w stosunku do siebie samce, potrafią być czułe dla młodych. Samiec, będący ojcem młodych, nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa, ale toleruje jego obecność. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej samce opuszczają grupę rodzinną i zakładają własną, podczas gdy samice pozostają w stadzie.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)^[6].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c A.C. Oudemans. Über zwei seltene und eine neue Art Affen des zoologischen Gartens im Haag, Holland. „Der Zoologische Garten”. 31 (267), s. 267, 1890. (niem.).
↑ P.L. Sclater. Remarks on the principal Animals observed during recent Visits to certain Continental Zoological Gardens and Museums, and Description of Cercocebus congicus, sp. nov.. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1899, s. 827, 1899. (ang.).
↑ R. Lydekker. Note on two mangabey-like monkeys (Cercocebus hagenbecki and Semnocebus albigena rothschildi), now living in the Menagerie of the Zoological Society. „Novitates zoologicae”. 7 (4), s. 596, 1900. (ang.).
↑ R.I. Pocock. Description of a new species of mangabey (Cercocebus Hamlyni). „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 18, s. 208, 1906. (ang.).
↑ P. Matschie. Neue Affen aus Mittelafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1914, s. 342, 1914. (niem.).
↑ ^a ^b F.F. Maisels F.F., J. Hart & A.J.H.& A. Laudisoit J. Hart & A.J.H.& A., Lophocebus aterrimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-28] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 188, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lophocebus aterrimus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].
↑ ^a ^b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lophocebus aterrimus (Oudemans, 1890). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).
↑ RMNH.MAM.39108.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-19]. (niderl. • ang.).
↑ RMNH.MAM.39108.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-19]. (niderl. • ang.).
↑ ^a ^b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 657–658. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 383, 1904. (ang.).
↑ aterrimus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-19] (ang.).
↑ Artykuł nt. magaby czarnej, strona Wrocławskiego Zoo

Bibliografia

Leksykon zwierząt, Warszawa: Muza S.A., 1992.

[Oudemans-1] A.C. Oudemans. Über zwei seltene und eine neue Art Affen des zoologischen Gartens im Haag, Holland. „Der Zoologische Garten”. 31 (267), s. 267, 1890. (niem.).

[Sclater-2] P.L. Sclater. Remarks on the principal Animals observed during recent Visits to certain Continental Zoological Gardens and Museums, and Description of Cercocebus congicus, sp. nov.. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1899, s. 827, 1899. (ang.).

[Lydekker-3] R. Lydekker. Note on two mangabey-like monkeys (Cercocebus hagenbecki and Semnocebus albigena rothschildi), now living in the Menagerie of the Zoological Society. „Novitates zoologicae”. 7 (4), s. 596, 1900. (ang.).

[Pocock-4] R.I. Pocock. Description of a new species of mangabey (Cercocebus Hamlyni). „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 18, s. 208, 1906. (ang.).

[Matschie-5] P. Matschie. Neue Affen aus Mittelafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1914, s. 342, 1914. (niem.).

[iucn-6] F.F. Maisels F.F., J. Hart & A.J.H.& A. Laudisoit J. Hart & A.J.H.& A., Lophocebus aterrimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-28] (ang.).

[Cichocki&inni-7] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[msz-8] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 188, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-9] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lophocebus aterrimus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].

[mdd-11] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lophocebus aterrimus (Oudemans, 1890). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).

[bioportal1-12] RMNH.MAM.39108.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-19]. (niderl. • ang.).

[bioportal2-13] RMNH.MAM.39108.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-19]. (niderl. • ang.).

[Zinner&inni-14] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 657–658. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-15] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Palmer-16] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 383, 1904. (ang.).

[Jobling-17] aterrimus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-19] (ang.).

[18] Artykuł nt. magaby czarnej, strona Wrocławskiego Zoo

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]