Marya Lilien
| Pełne imię i nazwisko |
Maria Lilien-Czarnecka |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
27 marca 1900 lub 1901 |
| Data i miejsce śmierci |
12 stycznia 1998 |
| Wpływy |
Frank Lloyd Wright |
Marya Lilien, właśc. Maria Lilien-Czarnecka (ur. 27 marca 1900 lub 1901 we Lwowie, zm. 12 stycznia 1998 w Zakopanem) – polska architektka, wieloletnia profesor architektury wnętrz.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 27 marca[1] 1900[1][2] lub 1901 roku we Lwowie[3], w zasymilowanej rodzinie żydowskiej Adolfa Liliena (1863–1911) i Emmy de domo Nierenstein (1867–1934)[2]. Jej rodzeństwem byli ekonomista i dyplomata Artur Lilien-Brzozdowiecki i śpiewaczka Klara Janina Bloomfield[2]. Maria ukończyła studia na wydziale architektury[4] Politechniki Lwowskiej[1][4], geometrię wykreślną studiując u Kazimierza Bartla[3]. Należała do grona pierwszych kobiet, które obroniły dyplom na tej uczelni[3]. We Lwowie należała do kręgów artystycznych, w których obracali się m.in. Aleksander Krzywobłocki czy Antoni Michalak[2]. W latach 1932–1935 pracowała w zawodzie we Lwowie i w Warszawie, po czym wyjechała do Stanów Zjednoczonych[2]. Na zaproszenie Franka Lloyda Wrighta, który zaproponował jej stypendium[3], dołączyła do jego pracowni w Taliesin[1][3], tym samym zostając pierwszą kobietą, która terminowała u tego architekta[2][5]. Powróciła do Polski pod koniec lat 30. XX w.[3][6] Jej portret pt. Pani w niebieskich rękawiczkach wykonany przez Antoniego Michalaka prezentowano na Biennale w Wenecji, w Pittsburghu[3] i podczas Wystawy Światowej w Nowym Jorku w 1939 roku[2]. Po wojnie obraz wystawiano w Carnegie Museum of Art[6].
Wybuch II wojny światowej zastał Lilien we Lwowie, skąd udało się jej wydostać przez Rumunię do Stanów[2][6] na ostatnim statku wypływającym z Neapolu przed ogłoszeniem stanu wojny przez Włochy[2]. Amerykańską wizę otrzymała dzięki rekomendacji Wrighta[3]. Lato 1941 roku spędziła w Taliesin[7], po czym osiadła w Chicago, gdzie rozpoczęła wykładać na School of the Art Institute of Chicago[2]. Na uczelni wprowadziła program dotyczący architektury wnętrz, którego celem było skupienie się na tej dziedzinie tak, jak na samej architekturze, a nie jako czystym ornamencie[5]. Jej podejście do tematu zostało podchwycone w całym kraju[5]. Wkrótce została dyrektorką wydziału Department of Interior Design[1][2][5], piastując to stanowisko przez ćwierć wieku[5], do 1967 roku[1][2]. W następnych latach wykładała w Columbia College w Chicago[2].
W Stanach promowała polską sztukę[3]. Wraz z Marią Werten przygotowała wystawę drzeworytów ludowych w Art Institute of Chicago (1943)[8], zainicjowała także powstanie wystawy Treasures from Poland, którą zaprezentowano tamże w 1966 roku z okazji Tysiąclecia Państwa Polskiego[3]. Prowadziła salon artystyczny, który odwiedzili m.in. Artur Rubinstein, Witold Lutosławski, Witold Rowicki, Wanda Wiłkomirska, Krzysztof Penderecki, Mira Zimińska-Sygietyńska, Tymon Terlecki czy Aleksander i Wala Jantowie[3]. Przyjaźniła się z Felicją Krance[3]. Należała do zarządu Fundacji Kościuszkowskiej, była członkinią Chicago Architectural Foundation oraz Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce[1].
W latach 70. XX w.[5] jej uczniowie założyli fundację niosącą jej imię[3][5]: The Marya Lilien Foundation for the Advancement of Interior Design, która zapewnia stypendia dla najlepszych studentów architektury wnętrz[5][9].
Pod koniec życia Lilien powróciła do Polski[5][6]. Zmarła 12 stycznia 1998 roku w Zakopanem[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Lilien Czarnecka, Marya, [w:] Who’s Who in Polish America, Boleslaw Wierzbianski (red.), wyd. 1, Nowy Jork: Bicentennial Publishing Corporation, 1996 [dostęp 2022-02-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Sergey R. Kravtsov, Art Collecting by the Galician Jewish Aristocracy: From Majer Jerachmiel von Mises to Artur Lilien-Brzozdowiecki, „Ars Judaica: The Bar Ilan Journal of Jewish Art”, 16 (1), 2020, s. 45–47, ISSN 2516-4252 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Zdzisław Żygulski, Ze Lwowa do Chicago, „Cracovia Leopolis”, cracovia-leopolis.pl [dostęp 2022-02-22].
- ↑ a b Maria Lilien-Czarnecka [online], In memoriam – Pamięci Architektów Polskich [dostęp 2022-02-22].
- ↑ a b c d e f g h i MARYA LILIEN, 97, ARCHITECT, FRANK LLOYD WRIGHT STUDENT [online], Chicago Tribune, 22 stycznia 1998 [dostęp 2022-02-22] (ang.).
- ↑ a b c d Marya Lilien, [w:] Cornelia Brierly, Tales of Taliesin: A Memoir of Fellowship, Pomegranate, 2000, s. 69–70, ISBN 978-0-7649-1335-8 (ang.).
- ↑ M. Nowak, Piorunujące wrażenie – spotkanie artystyczne Franka Lloyda Wrighta z Marią Werten i Marią Lilien-Czarnecką, [w:] Diaspora polska w Ameryce Północnej, red. R. Raczyński, K. A. Morawska, Gdynia 2018, s. 541-560.
- ↑ Monika Nowak, Madame Werten – artystka i propagatorka sztuki. Tropy z Muzeum Polskiego w Ameryce, „Archiwum Emigracji”, 1-2 (16-17), 2012, s. 357, DOI: 10.12775/AE.2012.030, ISSN 2084-3550.
- ↑ Syara Lodewyck's Archinect profile [online], Archinect [dostęp 2022-02-22] (ang.).