Mniszek pieniński
| ||
 Okaz uprawiany w Ogrodzie Botanicznym UMCS w Lublinie | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | astrowce | |
| Rodzina | astrowate | |
| Podrodzina | Cichorioideae | |
| Rodzaj | mniszek | |
| Gatunek | mniszek pieniński | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Taraxacum pieninicum Pawł. Bull. Intern. Acad. Polon. Sci. & Lett., Cl. Sci. Math. & Nat., Ser. B 1924,109." 109 1924[2] | ||
| Synonimy | ||
|
Taraxacum hoppeanum subsp. pieninicum (Pawł.) Domin[2] | ||
 Okaz uprawiany w Ogrodzie Botanicznym UMCS w Lublinie | ||
Mniszek pieniński[3] (Taraxacum pieninicum Pawł.) – endemiczny dla Pienin gatunek rośliny z rodziny astrowate (Asteraceae). Występuje obecnie jedynie na zboczach masywu Trzech Koron w paśmie Pienin Środkowych. Podawane w niektórych źródłach informacje o jego występowaniu w byłej Czechosłowacji są błędne[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Liście
- Dość zmienne morfologicznie. Przeważnie do połowy, lub 2/3 wcinane, o łatkach zwróconych ku nasadzie. Czasami nie podzielone, a tylko ząbkowane. Sinozielone i nagie[4].
- Kwiat
- Pojedynczy koszyczek o okrywie długości 15–20 mm. Zewnętrzne łuski okrywy podługowatojajowate, bladozielone, zwykle nabiegłe bladoczerwono i odstające poziomo. Na ich obrzeżach wąski, błoniasty, jasny i nieco zaróżowiony pasek. Listki wewnętrzne jasnoszarawozielone, pokryte woskiem[4].
- Korzeń
- Ma wyraźną szyjkę korzeniową osłoniętą resztkami zeschłych liści[4].
- Owoc
- Dojrzałe niełupki mają czerwono-brunatny kolor, są górą pokryte kolczastymi brodawkami i zakończone dzióbkiem z kończykiem. Mają długość do 5 mm[4].
- Gatunki podobne
- Za bardzo podobny do niego uważany jest Taraxacum hoppeanum Griseb. & Schenk[4].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Rozwój
- Bylina, hemikryptofit. Kwitnie w maju, zapylany jest przez owady. Po dojrzeniu nasion nadziemne części obumierają, ale pod koniec lata roślina wytwarza nowe liście, często o innym kształcie, niż liście wiosenne. Taki tryb życia jest przystosowaniem do braku wody w okresie letnich upałów, roślina ta rośnie bowiem na wystawionych na działanie słońca południowych ścianach skalnych i to na wapiennym, przepuszczalnym podłożu[4].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n=16. Jest to jedyny we florze Polski diploidalny mniszek, którego nasiona powstają w wyniku procesów płciowych (nie występuje agamospermia)[4]..
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Kategorie zagrożenia gatunku:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[5]: E (wymierający); 2016: CR (krytycznie zagrożony)[6].
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014): CR (krytycznie zagrożony)[7].
Objęty jest ochroną ścisłą[4].
Pierwsze znane miejsce występowania gatunku (locus classicus) znajdowało się przy szlaku turystycznym na Trzy Korony i uległo zniszczeniu w wyniku oberwania się bloku skalnego. Mniszek pieniński uznano wówczas za wymarły. Około 2005 r. odnaleziono ponownie jego egzemplarze w szczelinach skał wapiennych pionowych, południowo-wschodnich ścian Okrąglicy. Są tu dwa skupiska; jedno liczy kilkanaście osobników, drugie około 25, liczby te zmieniają się. Obydwa skupiska są systematycznie monitorowane[4].
Mniszek pieniński rośnie na niedostępnych dla turystów i znajdujących się pod ścisłą ochroną obszarach Pienińskiego Parku Narodowego. Jednak mała liczba osobników i mały zajmowany przez nie obszar powodują, że jest to gatunek skrajnie zagrożony. Wymarcie tak niewielkiej populacji mogą spowodować losowe, trudne do przewidzenia zdarzenia[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-04-15].
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
