Muriki pajęczy
| Brachyteles arachnoides[1] | |||
| (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
muriki pajęczy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Muriki pajęczy[6], muriki szary[7] (Brachyteles arachnoides) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny czepiaków (Atelinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae). Endemit Brazylii, krytycznie zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1806 roku francuski zoolog Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, nadając mu nazwę Ateles arachnoides[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Brazylia[2], ograniczone w 1944 roku do Rio de Janeiro w Brazylii[8][9][10]. Holotyp to zamontowana skóra (w znaturalizowanej pozycji) z czaszką w środku samca (sygnatura MNHN-ZM-2007-1475) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[11].
W XX wieku wyróżniano dwa podgatunki (arachnoides i hypoxanthus), które następnie sklasyfikowano jako odrębne gatunki[5][12].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[12].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Brachyteles: gr. βραχυς brakhus „krótki”; τελος telos „koniec”; w aluzji do kciuka, który jest krótki lub nieobecny[13].
- arachnoides: gr. αραχνης arakhnēs „pająk”[14]; -οιδης -oidēs „przypominający”[15].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Muriki pajęczy występuje endemicznie w południowo-wschodniej Brazylii, przez przybrzeżne pasmo górskie Serra do Mar w stanie Rio de Janeiro oraz stany São Paulo i północno-wschodni Paraná, północne granice występowania stanowią Serra de Mantiqueira oraz rzeki Paraíba i Paraíba do Sul[16][12].
Cechy morfologiczne
[edytuj | edytuj kod]Muriki pajęczy jest największą małpą Ameryki Południowej. Długość ciała (bez ogona) jednej samicy 47,9 cm, jednego samca 49,6 cm, długość ogona jednej samicy 75,3 cm, jednego samca 72,6 cm; masa ciała jednej samicy 8,5 kg, jednego samca 10,2 kg[16][17]. Wisząc na gałęzi, łącznie z kończynami przednimi mierzą prawie 1,5 metra. Zwierzęta te posiadają bardzo długie chwytne ogony, pomagające w poruszaniu czy zwisaniu w trakcie pożywiania się[18]. Podobnie jak u innych prymitywnych naczelnych, ich kciuki są znacznie mniejsze niż u małp człekokształtnych. Zarówno samce jak i samice, mają dobrze zbudowaną klatkę piersiową. Sierść koloru żółtego, jaskrawopomarańczowego lub złotego. Okolice jasnoszarego pyska nie są pokryte włosami. Genitalia muriki są dobrze widoczne, samce posiadają dużego penisa, a samice długie wargi sromowe, pokryte czerwonawym włosiem.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Zwierzę to preferuje wiecznie zielone nizinne lasy tropikalne. Większość życia spędzają w koronach drzew. Schodzą na ziemię, gdy chcą przejść z jednej gęstwiny drzewnej do drugiej.
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Samce muriki nie konkurują pomiędzy sobą o względy jednej samicy. Ich pokazy są rzadkie i niezbyt okazałe. Nie obserwuje się agresji u zalotników. Zarówno samce jak i samice odbywają w jednym sezonie godowym wiele stosunków, jednakże samica selektywnie wybiera partnerów. Ponieważ osobniki obu płci są podobnej wielkości to samce nie mają przewagi nad samicami, dlatego nie mogą zmusić ich do stosunku (jak na przykład u goryli) Samce osiągają dojrzałość płciową po około 5,5 roku, samice po 10–12 latach. Ciąża trwa około 7–8,5 miesiąca[19]. Samica rodzi jedno młode (rzadziej dwa) pomiędzy majem a wrześniem w porze suchej. Opieka nad nim jest zadaniem matki. Jest całkowicie bezbronny, choć zdolny do utrzymania się na ciele matki podczas gdy ona przemieszcza się między drzewami. Przez pierwsze kilka tygodni umiejscawia się pod ramieniem samicy, na brzuchu w okolicy sutka. W późniejszym czasie podróżuje na grzbiecie matki. Po upływie około 6 miesięcy po raz pierwszy próbuje własnych sił, lecz nie odchodzi od matki na więcej niż kilka metrów. Po skończeniu 12 miesięcy samica zaczyna pozostawiać młode na coraz dłużej w poszukiwaniu pożywienia. Po około 18–30 miesiącach matka zaprzestaje karmienia mlekiem[20]. W tym czasie dziecko coraz częściej przebywa z rówieśnikami. Dojrzałość płciową osiąga po około 5,5–12 lat, w zależności od płci. Wtedy też młode samice próbują nawiązywać mocniejsze więzi z innymi samicami w stadzie, a młode samce przygotowują się do opuszczenia grupy[21].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Dieta muriki pajęczego składa się z owoców, liści, kwiatów oraz nasion niektórych gatunków roślin. Głównym składnikiem diety pozostają jednak owoce, będąc najpożywniejszym z nich. Z powodu wielkości osobników i liczebności stad, zwierzęta muszą często poszukiwać nowych obszarów żywieniowych. Jednak nie są zbyt wybredne. Podczas gdy owoce dopiero dojrzewają, muriki żywią się kwiatami i liśćmi. Dużą rolę odgrywają rodzaje roślin jak Sapucainha, Amexia, Inga, Bicuiba i Jatoba[22][19].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Muriki nie mają zbyt wielu naturalnych wrogów. Kłusownicy nie stanowią dużego problemu, ze względu na obszar występowania tego gatunku. Uważa się, że na małpy te mogą polować takie drapieżniki jak jaguary amerykańskie (Panthera onca), oceloty (Leopardus), harpie wielkie (Harpia harpyja) czy duże węże. Tubylcy polują na muriki dla mięsa i skóry, lecz w tak małym stopniu by nie narażać wielkości populacji[23]. W ostatniej dekadzie XX wieku odnotowano jedynie 5 niewyjaśnionych przypadków zgonów muriki, z czego 2 z nich spowodowane były prawdopodobnie przez ataki drapieżników. Innym zagrożeniem są choroby przenoszone przez ludzi, które atakują małpy, doprowadzając w 95% przypadków do zgonu. Jest to spowodowane małą odpornością na bakterie i wirusy przywiezione przez osadników[21].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Małpy odgrywają wielką rolę w budowie lasu tropikalnego rozsiewając nasiona na dużych obszarach. Badania wykazały, że nasiona pochodzące z kału muriki pajęczego prawie zawsze kiełkują po umieszczeniu w ściółce. Uważa się też, że mogą wpływać na wielkość populacji dużych drapieżników, poprzez spadek liczebności własnej populacji. Jest to jeden z podstawowych gatunków łownych ludności tubylczych. Ich mięso uważane jest za przysmak.
Od wczesnych lat 90. XX wieku wzrasta zainteresowanie fauną Ameryki Południowej. Turyści coraz częściej przekazują datki na ochronę tych stworzeń[24].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Ocenia się, że przed kolonizacją obszarów tropikalnych Ameryki Południowej przez osadników żyło kilkaset tysięcy muriki pajęczych. Obecnie obszar, na którym występują, zmniejszył się o ponad 85%. W 2005 roku liczebność populacji szacowano na 1300 osobników[25]. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN został uznany w 2000 roku za gatunek krytycznie zagrożony (Critically Endangered). Od 2003 roku klasyfikowano go jako gatunek zagrożony (Endangered), ale w 2019 roku przywrócono status gatunku krytycznie zagrożonego[5]. Zwierzę to zostało wpisane do I Załącznika Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES)[26].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Brachyteles arachnoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire Sur les Singes à main imparfaite ou les Atéles. „Annales du Muséum d’Histoire Naturelle”. 7, s. 271, 1806. (fr.).
- ↑ J.B. von Spix: Simiarum et vespertilionum brasiliensium species novae, ou histoire naturelle des espèces nouvelles de singes et de chauves-souris observées et recueillies pendant le voyage dans l’intérieur du Brésil exécuté par ordre de S. M. le roi de Bavière dans les années 1817, 1818, 1819, 1820. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 36. (łac.).
- ↑ A.E. Brehm: Thierleben. Allgemeine Kunde des Thierreichs. T. 1: Die Säugethiere. Cz. 1: Affen und Halbaffen, Flatterthiere, Raubthiere. Leipzig: Verlag des Bibliographischen Instituts, 1876, s. 188. (niem.).
- ↑ a b c M. Talebi i inni, Brachyteles arachnoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-18] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
- ↑ C. da C. Vieira. Os símios do Estado de São Paulo. „Papéis Avulsos de Zoologia”. 4, s. 15, 1944. (hiszp.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Brachyteles arachnoides. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-18].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Brachyteles arachnoides É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-2007-1475, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-15] (fr. • ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 218. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 143, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 20.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 152.
- ↑ a b A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 547–548. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 142. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Napier, J., P. Napier, The natural history of the primates, The MIT Press, 1985.
- ↑ a b Strier, K. Faces in the Forest. „Oxford University Press”, 1992.
- ↑ Strier & da Fonseca. The endangered muriqui in Brazil's Atlantic forest. „Primate Cons.”. 131 (17), 1996.
- ↑ a b P. Massicot, Brachyteles arachnoides (Southern Muriqui) and Brachyteles hypoxanthus (Northern Muriqui), Cambridge University Press, 2001.
- ↑ Strier, K.B.. Demography and conservation of an endangered primate, Brachyteles arachnoides. „Cons. Biol.”. 125 (5), 1991.
- ↑ Rylands, A.B.. Brachyteles arachnoides. „IUCN 2004”, 2004.
- ↑ Nowak, R.M.. Walker's Mammals of the World. 6th Ed.. „The Johns Hopkins Univ. Press”, 1999.
- ↑ M. Talebi i inni, Brachyteles arachnoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-09-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-10] (ang.).
- ↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).