Muzajos

Muzajos

Μουσαίος ο Γραμματικός

Data urodzenia	V wiek
Język	grecki
Dziedzina sztuki	poeta
Ważne dzieła
Historia o Hero i Leandrze

Muzajos (vel Musaios, Musée, Musaeus, Mousaíos, Muzajon, Muzeusz), gr. Μουσαίος – grecki poeta, gramatyk z drugiej połowy V wieku, uczeń Nonnosa z Panopolis, autor poematu erotycznego Hero i Leander (gr. Ta kath' Hīrō kai Leandron), kończącego się śmiercią kochanków; temat podejmowany przez wielu późniejszych poetów i muzyków.

Postać

Kiedy humaniści włoscy dostali do rąk w 1494 roku pierwsze wydanie epyllionu Muzajosa (ukazało się prawie równocześnie we Florencji i Wenecji), uznali jego twórcę za ucznia mitycznego poety Orfeusza, równie mitycznego Muzajosa. Uznali go tym samym za najstarszego, zachowanego poetę greckiego, starszego nawet od Homera. Jeszcze w 1561 Giulio Cesare Scaligero w swej sławnej Poetyce, głosił chwałę kapłana attyckiego, przedhomerowego Muzajosa. Już jednak jego syn Joseph Justus Scaliger uznał ten jego pogląd za błędny. A Isaac Casaubon dostrzegł w poemacie pewne zapożyczenia od Nonnosa. Dopiero jednak ustalenie reguł heksametru nonniańskiego przez Johanna Gottfrieda Jakoba Hermanna w 1803 roku, pozwoliło jego następcom dowieść zależności Muzajosa od Nonnosa i umieścić go w drugiej połowie V wieku, a przed Pawłem Silencjariuszem, żyjącym w pierwszej połowie VI wieku, który w odpowiedzi (V 293) na epigram Agatiasza, mówi o zakochanym Leandrze, który co noc przepływa morską cieśniną. Sam Agatiasz w swojej Historii pisze, że miasto Sestos jest często opiewane i wymieniane przez poetów z powodu sławnej pochodni Hero z Sestos oraz miłości i śmierci Leandra.

Znajomość okolic Konstantynopola, szczegółowe wskazówki, gdzie szukać wież Hero w Sestos, jak i znajomość burzy w cieśninie, każe badaczom przypuszczać, że autor znał te miejsca z autopsji i najprawdopodobniej żył i pracował w stolicy Cesarstwa.

Układ utworu

Hero Edwarda Burne-Jonesa. Ontario Art Gallery. Toronto

Muzajos rozpoczyna swój utwór od wezwania bogini, by opowiedziała całą historię. Wymienia dwa główne motywy swego utworu: pochodnię świadka tajemnej miłości i burzę na morzu, świadka odwagi młodzieńca. Od początku nad głównymi bohaterami zawisa nieszczęście ujęte w motywy światła i ciemności, wesela i smutku.

Utwór rozpoczyna się od świątecznej wrzawy tłumów przybyłych do świątyni Afrodyty, by uczcić jej krótkotrwałe połączenie z Adonisem. Wielu młodzieńców z całej Egei zwabiła do Sestos sława urody kapłanki bogini, Hero. Głoszą więc pochwałę jej urody, po czym się rozchodzą. Na placu pozostają tylko Hero i Leander. Zakochany od pierwszego wejrzenia młodzieniec pozdrawia ją dwornie, jak Odys Nauzykę. Dziewczyna, z początku jakby obrażona, ulega w końcu żarowi jego wymowy. Daje się mu zaprowadzić do ustronnej komnaty, gdzie zostaje jego żoną.

O ile przekonywanie ukochanej przez Leandra przedstawione jest dosyć obszernie, z powołaniem się na mity o Heraklesie i Omfale oraz Atalancie i Melanionie, jej oddanie jest przedstawione bardzo oszczędnie. Cisza i ciemność panujące nad łożnicą zdają się zwiastować nieszczęście, jakby Hero oddając się Leandrowi złamała ślub czystości złożony bogini i naraziła się tym samym na niechybną karę z jej strony. Wszystko to pozostaje w sferze przeczuć, poeta bowiem tego tradycyjnego motywu wcale nie przywołuje, pozostawiając dalszy przebieg zdarzeń losowi.

Pierwsza noc poślubna jest jedyną sceną miłosną opisaną przez poetę. Dalsze dziej miłości opowiedziane są w kilku słowach. Szerzej opowiada dopiero autor pierwszą noc zimową, połączoną z burzą na morzu, odwagę dzielnego pływaka, który stara się przepłynąć cieśninę, niepokój kapłanki, zgaszenie przez wiatr pochodni na wieży i śmierć młodzieńca w ciemnościach. Znalezienie jego zwłok nad ranem na brzegu morza i skok rozpaczy Hero z wieży, tak że jej zwłoki łączą się ze zwłokami męża. Wszystko opowiedziane jest oszczędnie, jakby wzruszenie hamowało słowa poety.

Kompozycja, język

Epyllion Muzajosa liczy sobie 348 wersy. Został napisany heksametrem nonniańskim. Jakkolwiek Muzajos korzystał przy pisaniu swego poematu, podobnie jak wcześniej Owidiusz, z zaginionego hellenistycznego utworu, odstąpił od tradycji aleksandryjskich, wplatających w tok opowiadania liczne, rozbudowane epizody poboczne i ograniczył się do jednego wątku, tworząc jednolitą i zwartą całość. Z tego powodu nazwano jego poemat: ostatnią różą w więdnącym ogrodzie poezji greckiej.

Styl Muzajosa nie jest wolny od słabości. Poeta nadużywa epitetów, które towarzyszą prawie każdemu rzeczownikowi. Są to epitety używane przez stulecia od Homera po Nonnosa i przeważnie już zużyte. Bizantyński poeta wzmacnia nimi każde zdanie nie dbając o to, że mogą razić ucho słuchacza. Filologów niepokoją pewne niekonsekwencje: dublet w opisie komnaty ślubnej, chaotyczność opisu burzy. Nie wiadomo czy wynikają ze słabości autora czy ze stanu, późnych zresztą, bo pochodzących z XIV i XV wieku, rękopisów.

Recepcja

Hero i Leander Pierre-Claude'a Delorme'a

Historia o kochankach, rozdzielonych głęboką wodą, zmuszonych ukrywać swą miłość i spotykać się tylko nocą, znana jest szeroko w poezji ludowej wielu krajów i pokoleń. On może się z nią widywać tylko, gdy przepłynie przez wodę, kierując się blaskiem zapalonej przez nią pochodni, ona jest najczęściej królewną albo zakonnicą zamkniętą w wysokiej wieży. Wiatr albo zazdrosny mężczyzna gasi pochodnię, ukochany tonie, jego wybranka rzuca się z wieży. Nie wiadomo czy ta pieśń przywędrowała do Grecji, a potem do Europy, czy też wyszła z Bizancjum, gdzie powstała legenda wyjaśniająca nazwę wież morskich nad Hellespontem.

W XIX wieku (1801) balladę opartą na utworze Muzajosa pt. Hero und Leander napisał Friedrich Schiller. Po nim opracowaniem tematu ludowego w balladzie zaczynającej się od słów Es waren zwei Königskinder zajął się Henryk Heine. W 1831 roku austriacki poeta Grillparzer napisał tragedię Des Meeres und der Liebe Wellen.

W Polsce utwór Muzajosa przetłumaczył jako pierwszy u schyłku Odrodzenia przetłumaczył pisarz grodzki krakowski i sekretarz królewski, Jan Walenty Jakubowski (Leander i Hero, Kraków 1572). Pod koniec XVIII wieku swój przekład epyllionu ogłosił w Warszawie pijar Franciszek Zagórski (Muzeusz, poeta grecki, o Leandrze i Herze, Warszawa 1796). W sto lat później filolog Franciszek Konarski opublikował trzeci przekład utworu (Muzajosa Hero i Leander, Złoczów ok. 1890). W 1951 roku z kolei ukazało się w Wyborze nowel greckich tłumaczenie utworu prozą, dokonane przez Mieczysława Brożka. Wreszcie w 1955 roku w Meandrze ukazał się piąty przekład utworu, autorstwa Tadeusza i Grzegorza Sinków, zatytułowany: Muzajos Gramatyk, Hero i Leander.

Tłumaczenia twórczości Muzajosa na język polski

• Leander i Hero, tł. Jan Walenty Jakubowski, Kraków 1572.
• Leander i Hero, tł. Franciszek Konarski, Złoczów ok. 1890.
• Hero i Leander, tł. Tadeusz i Grzegorz Sinko, „Meander”, 1955 nr 4.
• Hero i Leander, tł. Jędrzej Soliński, Warszawa 2015.
• Muzajosa opowieść o Hero i Leandrze, tł. Włodzimierz Appel, Poznań 2022.

Zobacz też

• Hero i Leander

Bibliografia

• Tadeusz Sinko: Zarys historii literatury greckiej. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964.

Linki zewnętrzne

• Muzajos – dzieła w bibliotece Polona