Mydlnica lekarska
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Rząd | goździkowce | |
| Rodzina | goździkowate | |
| Rodzaj | mydlnica | |
| Gatunek | mydlnica lekarska | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Saponaria officinalis L. Sp. pl. 1:408. 1753 | ||
Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goździkowatych. Naturalny obszar jej występowania to Europa, Azja i Afryka Północna, ale roślina rozprzestrzeniła się także w innych rejonach świata[2]. W Polsce jest pospolita na niżu, jest też uprawiana[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Prosto wzniesiona, naga, walcowata, górą widlasto rozgałęziona, szorstka, nieco owłosiona. Wysokość 30–80 cm. Pod ziemią roślina posiada długie, walcowate, rozgałęzione, czołgające się kłącze z licznymi korzeniami.
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe. Liście o długości 5–6 cm eliptyczne lub podługowate, zaostrzone, nagie lub nieco owłosione, z szorstkimi brzegami, trójnerwowe. Dolne krótkoogonkowe, górne siedzące i nieco zrośnięte nasadami.
- Kwiaty
- Dość duże (do 2 cm średnicy), różowe lub białe, wyrastają pęczkami na długiej szypułce z kątów liści i na wierzchołku łodygi, tworząc wierzchotkę dwuramienną. Kwiaty są 5-krotne, na krótkich szypułkach. Kielich zielony lub czerwonawy, owłosiony, walcowaty z 5 ząbkami. Ma długość 2-2,5 cm. Płatki korony są na szczycie wycięte.
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: aluwialne tarasy, przydroża, zbocza, miedze, świetliste zarośla. Roślina ruderalna. Jest również rośliną wskaźnikową podłoża żwirowatego, kamienistego lub piaszczystego[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Senecion fluviatilis[5]. Przedprątne kwiaty wieczorem wydzielają zapach zwabiając motyle nocne-ćmy, które je zapylają[6]. Kwitną od czerwca do września. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Roślina trująca. Duże dawki saponin zawartych w kłączach i korzeniach mydlnicy po doustnym spożyciu drażnią żołądek i jelita, powodują wymioty, biegunki[7]. Nie wolno też okładać ran preparatami mydlnicy. Zwierzęta nie jedzą tej rośliny – jest dla nich również trująca[8].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina lecznicza :
- Surowiec zielarski : kłącze z korzeniami (Radix Saponariae) zawiera ok. 5% saponin, glikozydy, węglowodany, sole mineralne[7].
- Działanie : wykrztuśne, pobudzające czynności żołądka i trzustki, żółciopędne. Unieszkodliwia cholesterol, ułatwia wchłanianie związków trudno przyswajalnych przez organizm (np. sole żelaza, wapnia)[7]. Używana jest też w zapaleniach oskrzeli i tchawicy, przy kaszlu. Używana jest w postaci odwaru[7]. Musi być stosowana pod kontrolą lekarza.
- Zbiór i suszenie : wykopuje się kłącza z korzeniami jesienią, myje, tnie na mniejsze kawałki i suszy w temperaturze ok. 50 °C.
- Stosowana jest w kosmetyce do wytwarzania niektórych past do zębów, szamponów, maseczek[8].
- Roślina ozdobna uprawiana głównie ze względu na swoje kwiaty[9]. Szczególnie nadaje się na rabaty i do ogrodów naturalistycznych.
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
- Dawniej, gdy nie znano mydła, do mycia używano m.in. odwarów z korzeni mydlnicy. Są skuteczne, pienią się obficie i swoimi własnościami przewyższają mydła, gdyż nie niszczą skóry i nie powodują alergii u ludzi uczulonych na mydło[8]. Używana była szczególnie do prania jedwabi i innych delikatnych tkanin, np. koronek itp.[4].
- Wiele plemion pierwotnych używało nasion mydlnicy jako przynęty do łowienia ryb – powodują ich zatrucie[8].
- Wytwarzano z niej dawniej mydlik, używany do odtłuszczania wełny[8].
- Od niepamiętnych czasów używano odwarów doustnie, jako odtrutkę po ukąszeniu przez węże[8].
- Wyciąg z mydlnicy używany jest do przyprawiania chałwy [10]
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Jest łatwa w uprawie. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu, na glebie o odczynie obojętnym lub zasadowym[9]. Uprawia się ją z nasion wysiewanych jesienią, lub przez podział kłączy w rozstawie 60 × 45 cm. Roślina zwykle rozsiewa się sama i jest dość ekspansywna, dlatego też należy kontrolować jej rozrastanie się[11]. Oprócz typowej formy uprawiane są kultywary, np. `Rosea` Plena` o średniozielonych pędach i półpełnych różowych kwiatach[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stevens P.F.: Caryophyllales (ang.). Angiosperm Phylogeny Website, 2001–. [dostęp 2010-02-12].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
- ↑ a b c d Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- ↑ a b c d e f Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- ↑ a b c Lance Hattat: 1000 roślin ogrodowych od A do Z. 1998. ISBN 978-1-4054-7958-5.
- ↑ Metro: Tajemnice chałwy: musi być ręcznie masowana, do smaku dodają korzeń na przeczyszczenie (pol.).
- ↑ zbiorowe: Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 978-3-8331-1916-3.Sprawdź autora:1.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.