Natalis Sulerzyski
 Natalis Sulerzyski | |
| Data i miejsce urodzenia |
28 września 1801 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 sierpnia 1878 |
| poseł ziemi pruskiej na sejm berliński | |
| Okres |
od 1849 |
Natalis Sulerzyski (ur. 28 września 1801 w Piątkowie k. Kowalewa Pomorskiego, zm. 25 sierpnia 1878 w uzdrowisku Lázně Jeseník) – ziemianin, działacz polskiego ruchu narodowego w zaborze pruskim, poseł na sejm pruski w Berlinie[1][2][3].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 28 września 1801 r. w Piątkowie pod Kowalewem Pomorskim w rodzinie średnioszlacheckiej Wincentego Sulerzyskiego, h. Junosza, i Anny z Mieroszewskich. Od 1811 r. uczęszczał do gimnazjum w Toruniu (który w tym czasie wraz z całą ziemią chełmińską należał do Księstwa Warszawskiego), a od 1820 r. rozpoczął studiować prawo i administrację na Uniwersytecie Lipskim (w 1823 r. przeniósł się na uniwersytet w Heidelbergu). Na studiach poznał wielu przyszłych działaczy narodowych (m.in. J. Moraczewskiego, W. Lipskiego, C. Godebskiego). W 1824 r. wrócił do domu i zaczął gospodarzyć w folwarku Mierzynek w ziemi lubawskiej, skąd w 1827 r. przeniósł się do Karczewa, a po śmierci brata Atanazego (1834) do rodzinnego Piątkowa, który wykupił od rodziny wraz z Dylewem i Zegartowicami. W latach 1850–52 wzniósł w Piątkowie okazały neogotycki pałac według projektu Aleksandra Galle (zachowany do dzisiaj)[4]. Dzięki kolejnym inwestycjom był na przełomie lat 50. i 60. XIX w. jednym z najbardziej zamożnych właścicieli w ziemi chełmińskiej (posiadał w sumie 7 majątków i ok. 20 tys. morgów ziemi)[1].
W 1833 r. zaangażował się w pomoc dla Artura Zawiszy w ramach tzw. partyzantki Zaliwskiego, za co został skazany na rok więzienia, lecz objęła go amnestia. Później utrzymywał kontakty z emisariuszami Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, dlatego w 1846 r. został ponownie aresztowany przez władze pruskie i osadzony na dwa miesiące w twierdzy grudziądzkiej. Pobyt w więzieniu doprowadził do zradykalizowania jego poglądów, co pogorszyło jego stosunki z sąsiadami Niemcami, a nawet z bardziej ugodowo nastawionymi Polakami. Od 1847 r. był zwolennikiem Ludwika Mierosławskiego[1].
W 1847 r. wybrano go na posła do sejmu Związku Niemieckiego, jednak został zawieszony przez władze i do Berlina nie pojechał. W okresie Wiosny Ludów w 1848 r. zaangażował się w tworzenie Tymczasowego Komitetu Narodowego Prus Polskich w Chełmnie, lecz wkrótce został aresztowany i ponownie osadzony na osiem miesięcy w twierdzy grudziądzkiej. Od 1849 r. był posłem na sejm berliński. W 1861 r. wspólnie z Ignacym Łyskowskim założył w Brodnicy Towarzystwo Agronomiczne, pierwsze tego rodzaju zrzeszenie w Prusach Zachodnich, którego został prezesem. Organizował również tzw. bale polskie w Grudziądzu i Wąbrzeźnie, które były okazją do integracji narodowej polskiego ziemiaństwa[2].
Był przeciwny podejmowaniu walki zbrojnej z zaborcami, kiedy jednak w 1863 r. wybuchło powstanie styczniowe czynnie zaangażował się w niesienie różnorodniej pomocy dla powstańców, za co 4 czerwca 1863 r. został po raz trzeci aresztowany i wywieziony do Torunia, potem do Poznania i Berlina (chociaż w tym samym czasie ponownie wybrano go na posła!). 24 grudnia 1864 r., po procesie wytoczonym 149 Polakom z zaboru pruskiego wspomagającym powstanie, skazano go na półtora roku pozbawienia wolności. Żeby nie trafić do więzienia, zdecydował się na emigrację do Krakowa (1865), gdzie dalej uczestniczył w ruchu narodowym. Tam również spisał i opublikował swoje pamiętniki[1][2].
Według ks. W. Chotkowskiego (zob. niżej) „znany był krakowianom ten sędziwy starzec, którego wyniosłe a jasne czoło koroną czci siwy włos otaczał, a twarz jego była typem tak charakterystycznym i wybitnym, że posłużył za wzór naszemu wielkiemu malarzowi Matejce i pomieścił go w obrazie swoim sejmowym pomiędzy tymi, co ani groźbą się ustraszyć, ani pieniędzmi wrogów przekupić się nie dali i przeciwko zbrodni, jaka się dokonywała na owym sejmie, gdzie śmierć ojczyzny naszym posłom podpisać kazano, głośno a uroczyście protestowali, świadcząc się przed Bogiem i ludźmi, że nie z woli i z winy Polaków Polska Polską być przestała"[5]. Chodzi tu zapewne o obraz Jana Matejki „Rejtan", namalowany w 1866 r., a ponieważ Sulerzyski mieszkał wówczas na ul. Floriańskiej w Krakowie, niedaleko od domu malarza, więc jest możliwe, że Matejko rzeczywiście nadał jego rysy jednemu z posłów znajdujących się w centralnej części obrazu, na drugim planie, sprzeciwiających się wraz z Tadeuszem Reytanem skonfederowaniu sejmu rozbiorowego (1773)[6].
Sulerzyski zmarł 24 sierpnia 1878 r. podczas kuracji w uzdrowisku Lázně Jeseník[7] na terenie dzisiejszych Czech. Pochowany został 3 września tego samego roku przy kościele w Pluskowęsach, obok swoich dwóch małżonek[1]. Na pogrzebie obszerną mowę wychwalającą zasługi zmarłego dla polskiego ruchu narodowego, wydaną następnie drukiem, wygłosił ks. Władysław Chotkowski (1843–1926)[5].
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Był dwukrotnie żonaty. W 1836 r. ożenił się z Izabellą z Czapskich (1815–1837), która zmarła wkrótce po urodzeniu córki. W 1840 r. ożenił się z Leonardą z Wybickich (1821–1860), córką landrata brodnickiego, z którą miał sześcioro dzieci, w tym syna Wacława (1844–1903) i córkę Helenę, zamężną od 1865 r. z Michałem Wybickim[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Sławomir Kalembka, Sulerzyski Natalis h. Junosza (1801-1878), [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, red. Z. Nowak, Gdańsk 1998, s. 301-303.
- ↑ a b c Szczepan Wierzchosławski, Natalis Sulerzyski (1801-1878), [w:] Zasłużeni Ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru pruskiego. Szkice biograficzne, Gdańsk 1979, s. 212-217.
- ↑ Poseł Jan Kulas o Natalisie Sulerzyskim (wypowiedź niewygłoszona) [online], orka2.sejm.gov.pl [dostęp 2023-03-12].
- ↑ Pałac w Piątkowie [online], www.odznaka.kuj-pom.bydgoszcz.pttk.pl [dostęp 2023-03-12].
- ↑ a b Ks. Władysław Chotkowski, Mowa żałobna powiedziana na pogrzebie śp. Natalisa Junoszy Sulerzyskiego w kościele parafialnym w Pluskowęsach na Ziemi Michałowskiej dnia 3 września 1878, „Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu”, 1878 [dostęp 2023-03-12].
- ↑ Natalisa Sulerzyskiego można identyfikować z siwym starcem, który został namalowany na lewo od posła Samuela Korsaka, mającego rysy samego Matejki. Autor mowy pogrzebowej uzyskał prawdopodobnie informacje na ten temat od dzieci Sulerzyskiego, które były organizatorami pogrzebu. Ks. Chotkowski pochodził z Wielkopolski i był znany ze swoich zdolności oratorskich, dlatego często zapraszano go do wygłaszania podobnych mów o wydźwięku patriotycznym, których teksty następnie publikował drukiem, za co był szykanowany przez władze pruskie, zob. Ryszard Nowicki, Druki okolicznościowe świadectwem walki z uciskiem narodowym, "Napis", seria XV, 2009, s. 213 i n. http://napis.edu.pl/pdf/2009/2009-XV-213-224.pdf [dostęp 2023-03-13] (pl.)
- ↑ W literaturze można trafić na informację, że Sulerzyski zmarł w Gryficach na Śląsku, w rzeczywistości chodzi o współczesną miejscowość Lázně Jeseník na terenie czeskiego Śląska, czyli dawniej niem. Gräfenberg.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Sulerzyski Natalis, Pamiętnik byłego posła ziemi pruskiej na sejm berliński, wstęp, opracowanie i przypisy S. Kalembka, Warszawa 1985.
- Bukowski Andrzej, Pomorze Gdańskie w powstaniu styczniowym, Gdańsk 1964 (wg indeksu).
- Kalembka Sławomir, Sulerzyski Natalis h. Junosza (1801-1878), [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, red. Z. Nowak, Gdańsk 1998, s. 301-303.
- Kalembka Sławomir, Sulerzyski Natalis (1801-1878), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 45/3, z. 186, Warszawa 2008, s. 418-421.
- Myśliborski-Wołowski Stanisław, Udział Prus Zachodnich w powstaniu styczniowym, Warszawa 1968 (wg indeksu).
- Wierzchosławski Szczepan, Natalis Sulerzyski (1801-1878), [w:] Zasłużeni Ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru pruskiego. Szkice biograficzne, Gdańsk 1979, s. 212-217.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Sulerzyski Natalis, Pamiętniki byłego posła ziemi pruskiej na sejm berliński, Kraków 1871 [dostęp 2023-03-12] (pl.)
- Sulerzyski Natalis, Pamiętnik byłego posła ziemi pruskiej na sejm berliński, Warszawa 1985 [dostęp 2023-03-12] (pl.)
- Ks. Chotkowski Władysław, Mowa żałobna powiedziana na pogrzebie śp. Natalisa Junoszy Sulerzyskiego w kościele parafialnym w Pluskowęsach na Ziemi Michałowskiej dnia 3 września 1878 [dostęp 2023-03-12] (pl.)