Neurony zbrodni
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1980 |
Neurony zbrodni – powieść fantastycznonaukowa autorstwa Lucyny Penciak wydana w 1980 roku w serii Fantazja–Przygoda–Rozrywka Krajowej Agencji Wydawniczej. Okładkę książki zaprojektował Waldemar Andrzejewski[1].
Utwór został negatywnie oceniony przez większość krytyków. Marek Żelkowski w 2015 napisał, że powieść „dla wielu pokoleń stała się kwintesencją koszmarnej sf”.
Fabuła
[edytuj | edytuj kod]Pomian jest właścicielem starego batyskafu o nazwie „Polonia”. Gdy decyzją ciała wyższego jego sprzęt zostaje wycofany z eksploatacji, mężczyzna nie godzi się z takim obrotem sprawy i uprowadza go w głębiny. Tam natrafia na dziwną osadę, rządzoną przez związek „Zwycięzcy”[1]. Ludzkość żyje ówcześnie w utopijnych Zjednoczonych Republikach Ziemskich, które podmorscy zbrodniarze chcą zniszczyć i przejąć władzę na Ziemi. Walczy z nimi młodzież zgromadzona w ogólnoświatowej organizacji „Sursum Corda”[2]. Ostatecznie przestępców udaje się wyleczyć środkami farmakologicznymi[3].
Historia powstania
[edytuj | edytuj kod]W wywiadzie w „Czasie Fantastyki” redaktor prowadzący serii, Andrzej Wójcik twierdzi, że powieść została narzucona wydawnictwu – ukazała się dzięki temu, że autorka była przyjaciółką redaktorki z KAW, żony pułkownika Służby Bezpieczeństwa[4]. Relację tę potwierdza Marek Oramus, pisząc: „tylko ktoś, kto nie zna kulis pojawienia się tej książki na rynku, może uznać ją za godną wspominania”[5].
Analiza i odbiór
[edytuj | edytuj kod]W roku jej wydania Izabella Stachelska pisząc dla „Poradnika Bibliotekarza” napisała, że jest to „bardzo udany debiut”, „napisana jest łatwo i żywo”, a „autorka wykazuje wielką wyobraźnię, doskonale daje sobie radę z wizją techniki przyszłości, sprawnie prowadzi akcję”. Konstatuje, iż „książka będzie poczytna”[6].
Poza opinią Stachelskiej, powieść została ostro potraktowana przez krytyków. Antoni Smuszkiewicz w 1982 pisał o niej jako o naiwnej powieści, rażącej „tanim, prymitywnym dydaktyzmem” i niestrawną moralistyką, przeznaczonej raczej dla dzieci – choć autor twierdzi, że książka „nie zadowoli z pewnością nawet dwunastolatka”[7]. W późniejszym Leksykonie polskiej literatury fantastycznonaukowej, napisanym w 1990 wraz z Andrzejem Niewiadowskim, naukowiec nazwał ją „dydaktyczną, nieintencjonalnie groteskową historią”[3].
W 1983 Leszek Bugajski, podobnie jak Smuszkiewicz, ocenił, że autorka „dość naiwnie fantazjuje” o społeczeństwie szczęśliwie utopijnym[8].
W 1987 Oramus określił ją jako „płód na poły grafomański, na poły dezawuujący gatunek” i przedwczesny debiut[9], a także „potworek” (dodatkowo podkreślając to wykrzyknikiem „tfu, tfu”)[5]. Podał również ten właśnie tytuł jako argument na słabość serii „Fantazja–Przygoda–Rozrywka”, twierdząc, że „żaden z szanujących się wydawców nie opatrzyłby swoim znakiem takiego towaru”[10].
W latach 2007 i 2009 Adam Mazurkiewicz, podając tekst jako przykład twórczości grafomańskiej, stawia tezę, że powieść była „osobliwą próbą powrotu do poetyki socrealistycznej”[11]. Naukowiec określa także utwór mianem literatury „o znikomej wartości artystycznej” i „mimowiedzną groteską”[12]. Podobnie jak Mazurkiewicz, w 2020 Bogdan Trocha uznał powieść za wpisującą się w nurt twórczości socrealistycznej[13].
Konrad Walewski w artykule o polskiej fantastyce, napisanej na użytek anglojęzycznego czytelnika w 2011 dla The Encyclopedia of Science Fiction, opisuje powieść Penciak jako „raczej nieudaną utopię dla młodych dorosłych, której główną wadą jest socrealistyczny dydaktyzm”[14].
Marek Żelkowski w 2015 napisał, że powieść „do dzisiaj jest obśmiewana” i „dla wielu pokoleń stała się kwintesencją koszmarnej sf”[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Artur Nowakowski: Penciak Lucyna. artur-nowakowski.pl. [dostęp 2024-05-09].
- ↑ Neurony zbrodni - Lucyna Penciak. granice.pl. [dostęp 2024-05-09].
- ↑ a b Niewiadowski i Smuszkiewicz 1990 ↓, s. 169.
- ↑ a b Andrzej Wójcik, Marek Żelkowski. Kierowałem się zamiłowaniem do fantastyki [Z Andrzejem Wójcikiem rozmawia Marek Żelkowski]. „Czas Fantastyki”. 4(44), s. 49, 2015. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 1733-635X.
- ↑ a b Oramus 1987 ↓, s. 61.
- ↑ Izabella Stachelska. Nowe książki dla dzieci i młodzieży. „Poradnik Bibliotekarza”. 9, s. 212, 1980. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. ISSN 0032-4752. [dostęp 2024-05-09].
- ↑ Antoni Smuszkiewicz: Zaczarowana gra : zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982, s. 335, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0303-6.
- ↑ Leszek Bugajski, Spotkania drugiego stopnia, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 97, ISBN 83-03-00242-2 [dostęp 2024-05-13] (pol.).
- ↑ Oramus 1987 ↓, s. 14.
- ↑ Oramus 1987 ↓, s. 13-14.
- ↑ Adam Mazurkiewicz. Kapitalizm w odwrocie. O socrealistycznym epizodzie polskiej fantastyki naukowej. „Pamiętnik Literacki”. 2, s. 111, 2009. Wrocław: Instytut Badań Literackich PAN, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. ISSN 0031-0514. [dostęp 2024-05-09].
- ↑ Adam Mazurkiewicz: O polskiej literaturze fantastycznonaukowej lat 1990–2004. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2007, s. 74, 138. ISBN 978-83-7525-117-3.
- ↑ Trocha, Bogdan. "Polityczne aspekty współczesnej polskiej literatury popularnej." Artistic Culture. Topical Issues 16, no. 2 (2020)
- ↑ Konrad Walewski: Poland. The Encyclopedia of Science Fiction, 2024-02-26. [dostęp 2024-05-09]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marek Oramus: Wyposażenie osobiste. Warszawa: Iskry, 1987. ISBN 83-207-0996-2.
- Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, s. 169, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0892-5.