Niedźwiedź (posąg)
 nr rej. 144/453/Arch/1969 z 3 czerwca 1969[1]
| |
 „Niedźwiedź” na szczycie Ślęży (przed 2013) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Miejsce | |
| Typ pomnika |
posąg kultowy |
| Materiał |
granodioryt biotytowy |
| Całkowita wysokość |
około 1 m |
| Data budowy |
okres lateński, około 400–200 roku p.n.e. |
| Ważniejsze przebudowy |
1903 (przeniesienie na szczyt Ślęży) |
Położenie na mapie gminy Sobótka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego  | |
 50°51′55,0″N 16°42′29,6″E/50,865278 16,708222
| |
„Niedźwiedź” (inna nazwa: „Niedźwiedzica”[2], „Dzik”[3][1]) – posąg o nieznanym zastosowaniu, domniemany jako element religijny, powstały prawdopodobnie w okresie lateńskim (około 400–200 roku p.n.e.), umieszczony w 1903 roku na szczycie Ślęży[1].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Rzeźba wykonana dość prymitywnie[4] z jasnego granodiorytu biotytowego, tzw. granitu strzeblowskiego[4], zapewne ślężańskiego[4], długa na około 148 cm, o szerokości od 47 do 57 cm, wysoka na około 100 cm przedstawia schematycznie przedstawione zwierzę stojące na czterech łapach, zapewne niedźwiedzia lub dzika[5], z niedźwiedzim ogonem[5]. Pary łap zostały przedstawione jako kolumny[6]. Posąg jest uszkodzony – brak dolnych części łap, a powierzchnia głowy jest zniszczona[5]. Na rzeźbie wyryto dwa znaki: jeden starszy na boku rzeźby (obecnie zatarty) i drugi w postaci ukośnego krzyża na brzuchu[7], wykonany prawdopodobnie na początku XX wieku[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Obiekt powstał prawdopodobnie w okresie lateńskim[1], w przedziale czasowym od 200 roku p.n.e. do około 400 roku p.n.e.[8] Rzeźba została odkryta przy drodze w okolicy Strzegomian[9][1]; prawdopodobnie nie była to pierwotna lokalizacja posągu[10]. Możliwe, że znajdował się w jednym ze świętych kręgów na Ślęży[11]. W czasach nowożytnych była znana co najmniej od XVIII wieku, leżała wówczas na boku[5]. Rzeźba stała się bardziej znana od 1853 roku, kiedy to została już ustawiona pionowo[3]. W 1903 roku posąg przeniesiono na szczyt Ślęży[7], początkowo w okolice nowego schroniska, następnie w pobliże kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny[1], gdzie stoi pod jaworem[12].
Drugi posąg niedźwiedzia w obrębie masywu Ślęży znajduje się poniżej, przy żółtym szlaku prowadzącym z Wieżycy. Został umieszczony w zadaszonej wiacie obok posągu znanego jako Panna z rybą. Możliwe, że tworzył „parę” z rzeźbą znalezioną w Strzegomianach[13].
Rzeźba w kulturze[edytuj | edytuj kod]
Posąg był łączony w średniowiecznej legendzie z postacią Piotra Włostowica, który miał spotkać dzika na polowaniu[14]. Rzeźbie nadawano ludowe nazwy: „Maciora”, „Dzika Świnia” lub „Dzik”[14]. Mieszkańcy Strzegomian mieli pozdrawiać rzeźbę okrzykiem: Dziku, masz tu prosię, jednocześnie obrzucając ją kamieniami; rzucanie kamieniami w „Niedźwiedzia” zdarzało się w czasach historycznych[14]. Powody tego nie są znane[15]. Obok rzeźby znajdował się kopczyk kamieni, którym została obrzucona[7]. Sylwetka rzeźby znajdowała się w herbie Sobótki, zaprojektowanym w 1960 roku[16].
Rzeźba w religii[edytuj | edytuj kod]
Już w czasach antycznych do wczesnego średniowiecza rzeźba mogła być elementem kultu animistycznego świętej góry i/lub czarnej magii. Po Reakcji Pogańskiej, kościół nad Dolnym Śląsku przestał interesować się rejonem Ślęży, ograniczając się do okolic Wrocławia. Za czasów Kazimierza Odnowiciela, rozpoczęły się stopniowe zmiany, chrystianizacja i fuzja elementów szamanistycznych z chrześcijaństwem, co zmieniło krajobraz Ślęży. Mimo wielu wieków, oraz zniknięciu niektórych elementów z powodu wydarzeń i upływu czasu, dawne obyczaje przetrwały kolejne okresy. Współczesnym przykładem synkretyzmu można znaleźć między innymi w Sulistrowiczkach, gdzie pod mensą ołtarzową w kaplicy Matki Bożej Dobrej Rady znajdują się dwie rzeźby niedźwiedzi, zbliżone do posągów ze Ślęży, nawiązujące do miejscowych kultów pogańskich[17]. Współcześni rodzimowiercy słowiańscy zwracają uwagę na zły stan w jakim znalazły się zabytki kultowe na Ślęży po tak dużym upływie czasu, oraz wandalizm dokonywany przez mieszkańców i turystów[18].
Autorstwo[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie badań znaleziska stworzono teorię, iż Niedźwiedź jak i cała góra, była ośrodkiem druidyzmu, a jej autorami byli celtyccy imigranci. Argumentem była przede wszystkim jedna z wersji interpretacji, według której posąg miał przedstawiać dzika, który to w kulturze Galii pełni wyjątkowo ważną rolę[19]. Ciągle jednak trwają dyskusję, o to czy przedstawia on dzika (symbol celtycki), czy niedźwiedzia (symbol słowiański/syberyjski)[18]. Istotną kwestią są testy wykluczające pokrewieństwo ówczesnych mieszkańców Ślęży od celtyckich imigrantów, na rzecz ciągłości osadniczej i pokoleniowej, oraz stopniowej ewolucji kultury[20].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Walory kulturowe. Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych. [dostęp 2019-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-06)].
- ↑ Dziennik Leśny, Góra Słowian - Ślęża - Historia, 13 października 2013.
- ↑ a b Woźniak 2004 ↓, s. 133.
- ↑ a b c Woźniak 2004 ↓, s. 140.
- ↑ a b c d e Woźniak 2004 ↓, s. 143.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 143, 147.
- ↑ a b c Rosen-Przeworska 1963 ↓, s. 79.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 170.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 135.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 171.
- ↑ Rosen-Przeworska 1963 ↓, s. 72.
- ↑ Niedźwiedź Ślężański – kamienna rzeźba kultowa. Ślężanie LGD. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 140, 157, 171.
- ↑ a b c Rosen-Przeworska 1963 ↓, s. 85.
- ↑ M. Sadebeck, Góra Ślęża i jej okolice, Wrocław 2008, s. 84
- ↑ Herby. Sobótka. [w:] Misie.com.pl [on-line]. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ Atrakcje turystyczne. Sulistrowiczki – Kaplica Matki Bożej Dobrej Rady. [w:] sleza.sobotka.net [on-line]. [dostęp 2019-05-22].
- ↑ a b Pietja Hudziak, Ślężańskie Niedźwiedzie, [w:] Słowiańska Moc [online], 8 kwietnia 2020.
- ↑ „Zagadnienie egzystencji centrum kulturowego w dobie celtyckiej na górze o tej nazwie zwanej też Sobótka ma już sporą literaturę przedmiotu”. W: Witold Hensel. Polska Starożytna. Ossolineum, 1988, s. 459-460
- ↑ Porównanie teorii allochtonicznej oraz autochtonicznej pochodzenia Słowian, Zawadzińska Zofia, „Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 19 września 2016.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wacław Korta: Tajemnice góry Ślęży. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1988. ISBN 83-7008-061-8. OCLC 749561169.
- Janina Rosen-Przeworska. Przeżytki celtyckie i celto-scytyjskie na obszarze Polski. „Archeologia Polski”. 8, 1963.
- Zenon Woźniak. Problem istnienia celtyckiego nemetonu na Ślęży. „Przegląd Archeologiczny”. 52, 2004. ISSN 00797138.