Obiela
 Obiela Korolkowa | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
obiela |
| Nazwa systematyczna | |
| Exochorda J. Lindley Gard. Chron. 1858: 925. 18 Dec 1858[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
E. grandiflora (W. J. Hooker) J. Lindley[3] | |
Obiela, egzochorda[4] (Exochorda Lindley) – rodzaj roślin należący do rodziny różowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia 3[5] do 5[4] gatunków, przy czym w niektórych ujęciach włączane są jako odmiany jednego gatunku – obieli wielkokwiatowej Exochorda racemosa[6][7]. Występują one w środkowej i wschodniej Azji, na wschodzie sięgając po Półwysep Koreański[5][4] i Japonię[8]. Rozpowszechnione szeroko jako rośliny ozdobne, introdukowane zostały do Ameryki Północnej, Europy i Australii[9]. W Polsce najczęściej spotykana, i tylko w uprawie, jest obiela wielkokwiatowa E. racemosa[4]. Inne gatunki są rzadkie i występują głównie w kolekcjach botanicznych[4].
Rośliny uprawiane jako ozdobne, wyróżniające się dużymi kwiatami, podobnymi do kwiatów jabłoni. Cenione są także z powodu obfitości kwitnienia i dużej mrozoodporności oraz małych wymagań w uprawie[4]. Kwitnienie następuje wiosną i trwa do trzech tygodni[10]. Jako walor wskazywane są także oryginalne z kształtu owoce[11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzewy osiągające od 3 do 5 m wysokości[9], o pędach nagich[4] lub nieco owłosionych na najmłodszych odcinkach i tylko wiosną[5], prosto wznoszących się i rozpościerających się; młodsze, cienkie pędy kanciaste[9]. Pąki jajowate, okryte łuskami, tępe lub zaostrzone[9]. Krótkopędów brak[5].
- Liście
- Opadające na zimę. Skrętoległe, bez przylistków lub z drobnymi i szybko opadającymi[5]. Liście ogonkowe, ale ogonki czasem bardzo krótkie[9] (największe u E. korolkowii osiągają do 2,5 cm długości i są czerwonawe[4]). Blaszka liściowa eliptyczna do podługowato-jajowatej osiągająca zwykle do 4,5 cm, ale czasem do 9 cm długości[9]. Zwykle całobrzega, czasem z nielicznymi ząbkami w górnej części lub u nasady blaszki[9][4]. Blaszka liści naga, czasem owłosiona od spodu[9].
- Kwiaty
- Obupłciowe, okazałe, osiągające od 2,5 do 5 cm średnicy[4], zebrane po 4–10 we wyrastające na szczytach pędów[9], wąskie grona wznoszące się lub przewisające[4]. Oś kwiatostanu naga lub początkowo (przed kwitnieniem) słabo owłosiona, z przysadkami[9]. Hypancjum płytko dzwonkowate[5]. Działki kielicha w liczbie 5, są krótkie i szerokie. Płatki korony także w liczbie 5, białe (też kremowe[11]), szerokojajowate, u nasady zwężone w paznokieć[5], czasem bywają nieco wycięte na szczycie[4]. Pręcików jest 15 lub 30, osadzone są na krótkich nitkach (pręciki są krótsze od płatków[9]) wyrastających z krążka miodnikowego[4]. Zalążnia górna[5], tworzona jest przez 5 owocolistków przyrośniętych do siebie tylko centralnie, poza tym szeroko (gwiaździście) rozpostartych, zawierających po 1–2 zalążki w komorach. Szyjek słupka 5[5][9].
- Owoce
- Pięciokanciaste do gwiazdkowatych torebki (też opisywane jako mieszki[4][8]) rozpadające się po dojrzeniu[9][4], zawierające 1–2 oskrzydlone nasiona w każdej z komór[9][4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj klasyfikowany jest w obrębie rodziny różowatych Rosaceae do podrodziny Amygdaloideae i w zależności od systemu do plemienia Exochordeae Schulze-Menz (1964)[8] lub plemienia Osmaronieae[12].
- Exochorda giraldii Hesse – obiela Giralda
- Exochorda korolkowii auct. – obiela Korolkowa
- Exochorda racemosa (Lindley) Rehder – obiela wielkokwiatowa
- Exochorda serratifolia S. Moore – obiela piłkowana
- Exochorda × macrantha (Lemoine) C.K.Schneid. – obiela mieszańcowa (krzyżówka obieli Korolkowa i wielkokwiatowej[13])
Poza ww. notowana jest także obiela tienszańska Exochorda tienschanica Gontsch. o niejasnym statusie taksonomicznym[4].
Zastosowania[edytuj | edytuj kod]
Obiele uprawiane są jako rośliny ozdobne[6][14]. W Polsce spotykane głównie w kolekcjach botanicznych i arboretach, ale ze względu na walory i odporność polecane są do „podstawowego doboru krzewów ozdobnych”[10].
Zaleca się sadzenie ich pojedynczo w małych ogrodach[11], a w parkach i zieleni osiedlowej w formie nasadzeń grupowych[15]. Dobrze prezentują się w zestawieniach z innymi krzewami, w tym zimozielonymi[11].
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Obiele rozmnaża się z nasion (wysiewanych wiosną pod osłonami) lub za pomocą sadzonek[11]. Stosuje się sadzonki zielne pozyskiwane w maju–czerwcu i ukorzeniane w mieszance torfu i piasku (1:1) z użyciem kwasu indolilooctowego jako ukorzeniacza[15]. Odmiany i mieszańce rekomendowane są do szczepienia na obieli wielkokwiatowej[11].
Najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych lub w półcieniu (im większe ocienienie, tym luźniejszy i bardziej pokładający się pokrój[14]), na glebie średniociężkiej do lekko spiaszczonej, ale na słabych glebach wrażliwe są na niedobór wilgoci[11]. Szkodzi im także silnie zasadowy odczyn gleby[14], dobrze natomiast znoszą ugniatanie gleby i susze atmosferyczne[10] Prześwietlanie krzewów wiosną sprzyja ich zwartemu rozkrzewianiu się i obfitemu kwitnieniu[11] (przycięcie 1/3 starych pędów sprzyja rozwojowi nowych odgałęzień zakończonych w następnym sezonie gronami kwiatów[14]).
Krzewy te są odporne na szkodniki i choroby[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-17] (ang.).
- ↑ a b Exochorda. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-17].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 112–115. ISBN 83-01-12029-0.
- ↑ a b c d e f g h i j Gu Cuizhi; Crinan Alexander: Exochorda Lindley. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-17].
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 357, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Exochorda Lindl.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).
- ↑ a b c K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VI. Flowering Plants. Dicotyledons. Celestrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 355. ISBN 978-3-642-05714-4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Arthur Haines: Exochorda Lindley. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-17].
- ↑ a b c d Mieczysław Czekalski: Liściaste krzewy ozdobne o wszechstronnym zastosowaniu. 1. Poznań: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 2005, s. 96-97. ISBN 83-09-01789-8.
- ↑ a b c d e f g h Jaroslav Hofman, Jirina Kaplicka: Krzewy ozdobne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1971, s. 48.
- ↑ Exochorda. [w:] NCBI [on-line]. [dostęp 2019-11-17].
- ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 243. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d Brian Davis: The gardener's illustrated encyclopedia of trees & shrubs. Emmaus: Rodale Press, 1987, s. 128. ISBN 0-87857-679-7.
- ↑ a b Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 288-289. ISBN 83-01-13434-8.