Obóz Pracy w Łambinowicach
Obóz Pracy w Łambinowicach – utworzony w lipcu 1945 (jeszcze przed konferencją poczdamską która zaczęła się 17 lipca) jako „obóz przesiedleńczy” na terenie dawnego poligonu niemieckiego w okolicach wsi Łambinowice, nieopodal istniejących tu wcześniej obozów jenieckich: z okresu wojny francusko-pruskiej 1870–1871, z okresu I wojny światowej i II wojny światowej (Dulag B Lamsdorf Stalag VIII B Lamsdorf, Stalag VIII F Lamsdorf i Stalag 344 Lamsdorf).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zorganizowany został na podstawie rozporządzenia wojewody śląsko-dąbrowskiego Aleksandra Zawadzkiego przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Przetrzymywano w nim Ślązaków i Niemców (najliczniejszą grupą byli mieszkańcy 30 okolicznych miejscowości, głównie z powiatu niemodlińskiego i nyskiego – jako pierwszych przywieziono mieszkańców Bielic, jako jednych z ostatnich mieszkańców Łambinowic[1]) czekających na przymusowe przesiedlenia w głąb Niemiec. Wśród nich byli niemieccy żołnierze, wracający z niewoli, członkowie SS, SA, NSDAP i organizacji nazistowskich oraz strażnicy z obozów jenieckich Lamsdorf.
Z drugiej strony do obozu trafiały także osoby deklarujące narodowość polską, np. powracający do Polski żołnierze armii Andersa, którzy wstąpili do niej po dezercji z Wehrmachtu, do którego wcielono ich wcześniej. Zdarzało się, że do obozu trafiały omyłkowo osoby zupełnie niekwalifikujące się do żadnej z kategorii, dla których został on utworzony rozporządzeniem wojewody; wśród nich jednym z najbardziej skrajnych przypadków był Alojzy Zdebel, wcześniej więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i Mauthausen-Gusen.
Pierwszym komendantem Obozu Pracy, od połowy lipca do 10 października 1945 roku, był sierżant milicji Czesław Gęborski. Po Gęborskim, od 11 października do grudnia 1945, komendantem był Alojzy Nawój, a po nim (do marca 1946) Stanisław Drzemalski. Ostatnim komendantem był, od kwietnia 1946 aż do jego likwidacji w październiku, Alojzy Szebesta, który później został pracownikiem gminy i wójtem Łambinowic, co dało mu możliwość usunięcia wykazu zmarłych w Obozie Pracy i zacierania innych śladów po jego funkcjonowaniu.
Z powodu bardzo złych warunków panujących w obozie[a], w wyniku tortur i przemocy, a także pospolitych zabójstw[b] zmarło ponad tysiąc (szacuje się, że do 1,5 tysiąca) osób z ogólnej liczby ok. 5 tysięcy internowanych tutaj przez dłuższy lub krótszy okres Niemców i Ślązaków; pochowano ich w mogiłach bezimiennych – zarówno pojedynczych, jak i masowych.
Największa liczba osadzonych przewinęła się przez obóz w pierwszych kilku miesiącach jego istnienia[c]: do października 1945 roku ujęto w ewidencji około trzech tysięcy przybyłych; ponad dziewięćset z nich wywieziono pociągiem do Niemiec, podobna liczba wyjechała tam „dobrowolnie”, zaś sto osób zwolnionych zostało do domu. W lutym 1946 w obozie znajdowało się 1200 osób, a w czerwcu już tylko około stu. Obóz zlikwidowano w październiku 1946.
Ewidencja obozowa odnotowała jedenaście przypadków ucieczki (według zachowanej dokumentacji uciekło przynajmniej 12 osób) z Obozu Pracy w Łambinowicach: niemal wszystkie (oprócz jednej) dotyczyły pojedynczych osób, tylko jeden raz uciekło dwóch osadzonych naraz. Nie są znane dalsze losy żadnego z uciekinierów.
W historiografii polskiej informacje o zorganizowanym w Łambinowicach przez Polaków obozie pozostawały niemal do końca lat 80. XX wieku tematem tabu[d], a jedynym źródłem informacji na jego temat kolportowanym w Niemczech była wydana w 1969 (i później w kolejnych wydaniach) przez organizacje ziomkowskie broszura lekarza obozowego Heinza Essera[2][e]. Broszura ta rozpowszechniała m.in. zawyżone dane na temat liczby osób, które przewinęły się przez ten obóz: miało ich tu być (według Essera) 6,5 tysiąca.
|
Po likwidacji obozu jego obiekty popadły w ruinę i z czasem praktycznie całkowicie zarósł je las. Cały teren na północ od Łambinowic, wraz z obozem pracy, który za czasów pruskich i niemieckich służył jako poligon wojskowy (niem. Truppen-Übungsplatz Lamsdorf), również i przez wojsko polskie wykorzystywany był w podobny sposób, i to nawet na znacznie większej powierzchni niż w XIX i w pierwszej połowie XX wieku[f]. Dopiero pod koniec XX wieku, w 1991, na terenie obozu ustawiony został drewniany krzyż i tablica informacyjna, a cztery lata później ustawiono tam i poświęcono pomnik w formie krzyża ku czci zmarłych w tym obozie. W pierwszych latach XXI wieku, już po likwidacji poligonu, na miejscu dawnego Obozu Pracy zorganizowano symboliczny cmentarz ofiar, który został poświęcony i otwarty w 2002 roku. Na cmentarzu tym, którego głównym elementem jest duży drewniany krzyż, ułożono obok siebie kilkanaście tablic z ponad tysiącem nazwisk zmarłych w Obozie osób[g]. Na sąsiadującym z krzyżem i tablicami pustym placu ułożone są niewielkie głazy. Przy każdym z nich znajduje się kamienna tabliczka z nazwą jednej z okolicznych miejscowości, zapisaną w języku polskim i niemieckim. Z miejscowości tych (39 tabliczek) pochodziła większość spośród osadzonych w latach 1945–1946 w Łambinowicach osób.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach
- Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu
- Centralny Obóz Pracy w Jaworznie
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Szacuje się, że 60% ofiar obozu zmarło wskutek zachorowań (m.in. epidemii) na tyfus.
- ↑ Represje wobec osadzonych w obozie i pospolite zabójstwa w największym wymiarze miały miejsce w początkowym etapie funkcjonowania obozu, gdy jego komendantem był Czesław Gęborski. Na jego rozkaz m.in. 4 października 1945 zginęło od 44 do 48 osób, do których kazał on strzelać strażnikom, kiedy osadzeni próbowali ugasić pożar pustego baraku; dalszych kilka osób zmarło potem od ran i obrażeń odniesionych podczas akcji gaśniczej i od postrzałów. W wyniku podjętego po latach śledztwa, w procesie wytoczonym Gęborskiemu w roku 1999, polska prokuratura zdecydowała się postawić mu zarzut zabójstwa podczas tej akcji 35 osób. Proces umorzono w 2006 roku z powodu śmierci oskarżonego.
- ↑ Największa liczba równocześnie przebywających w obozie odnotowana została w listopadzie 1945.
- ↑ Informacje o toczących się w latach 1958–1959 procesach wytoczonych pierwszemu komendantowi i niektórym funkcjonariuszom obozu nie trafiły do opinii publicznej w Polsce.
- ↑ Heinz Esser był jednym z głównych świadków oskarżenia w procesie wytoczonym w 1951 roku w Niemczech Zachodnich Paulowi Lindbergowi, w łambinowickim obozie starszemu izby w bloku męskim. Sąd w Hanowerze skazał w grudniu 1951 Lindberga na pięć lat więzienia za współudział w kilku zabójstwach i za znęcanie się nad współwięźniami.
- ↑ M.in. całkowicie zrównana z ziemią została wieś Klucznik (niem. Kleuschnitz), która służyła za cel ćwiczeń artylerii.
- ↑ 8. Lista z 1137 nazwiskami sporządzona została na podstawie części dokumentacji obozowej, odnalezionej w 1992 roku oraz dokumentacji Bundesarchiv-Lastenausgleichsarchiv Bayreuth w 2002 roku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Magdalena Grzebałkowska. Śpiewać, hitlerówy!. „Duży Format”. Nr. 48/1106, s. 6–9, 2014-11-27.
- ↑ Heinz Esser, „Die Hölle von Lamsdorf. Dokumentation über ein polnisches Vernichtungslager”, Dülmen 1969.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Edmund Nowak, Obóz Pracy w Łambinowicach (1945–1946), [w:] Obozy w Lamsdorf/Łambinowicach (1870-1946), Edmund Nowak (red.), Opole 2006, ISBN 83-922178-1-0 (ISBN 83-86762-27-6), s. 261–298.