Order Krzyża Pogoni

Order Krzyża Pogoni Vyties Kryžiaus ordinas
Awers insygniów Orderu I Klasy
Baretka Krzyża Wielkiego
Baretka Krzyża Wielkiego Komandorskiego
Baretka Krzyża Komandorskiego
Baretka Krzyża Oficerskiego
Baretka Krzyża Kawalerskiego
Ustanowiono	1919/1991
Kruszec	srebro
Powyżej	Order Witolda Wielkiego
Poniżej	Order Wielkiego Księcia Giedymina

Prezydent Litwy Antanas Smetona udekorowany Orderem Krzyża Pogoni z Mieczami

Order Krzyża Pogoni (lit. Vyčio Kryžiaus ordinas) – drugie litewskie odznaczenie państwowe, a zarazem najwyższe wojskowe, ustanowione w 1919. Przyznawany jest obywatelom litewskim i obcokrajowcom za szczególne bohaterstwo wykazane w obronie wolności i niepodległości Państwa Litewskiego. Świętem orderu jest 23 listopada, Dzień Armii Litewskiej.

Historia

Order Krzyża Pogoni został ustanowiony i oficjalnie zatwierdzony przez rząd litewski w dniu 30 lipca 1919. Order był przyznawany do 1940. Pomysłodawcą ustanowienia odznaczenia był litewski generał Silvestras Žukauskas. Początkowo odznaczenie nosiło nazwę Za Ojczyznę (lit. Už tėvynę), a od lutego 1920 Krzyż Pogoni. W 1927 przyjęto nowy statut, a w 1930 nową nazwę Order Krzyża Pogoni. Zmiany te uzyskały akceptację Sejmu litewskiego i prezydenta Litwy. Po aneksji Litwy przez ZSRR w 1940 order został zniesiony. Przywrócono go 15 stycznia 1991, jako pierwsze z przedwojennych odznaczeń litewskich. Pierwszymi osobami odznaczonymi Orderem Krzyża Pogoni byli zamordowani przez Sowietów obrońcy wieży TV w Wilnie (1991), którym odznaczenie przyznano pośmiertnie (m.in. Loreta Asanavičiūtė).

Obecnie odznaczenie jest wykonywane w Mennicy Państwowej w Wilnie i przez firmę Gurtana, a wstążka orderu jest produkowana przez znaną duńską firmę medalierską Mørch & Søn w Kopenhadze. W 1992 wstążki orderu IV i V klasy były wykonywane przez znaną paryską firmę medalierską Arthus-Bertrand.

W okresie międzywojennym order dzielił się na trzy klasy i był nadawany w wersji bez mieczy i w wersji z mieczami (ta ostatnia za bohaterstwo na polu walki). Obecnie order dzieli się on na pięć klas, wszystkie z mieczami.

W 2002 ustanowiono powiązany z Orderem Medal Orderu Krzyża Pogoni.

W 90. rocznicę ustanowienia Orderu Krzyża Pogoni (2009) Poczta Litwy wydała znaczek pocztowy z wizerunkiem tego odznaczenia.

Opis odznaki

Odznaką orderu jest emaliowany na czarno podwójny srebrny krzyż Jagiellonów (wykonywany z brązu i ze srebra próby 0,800) o rozmiarach 4,2x2,6 cm. Pośrodku krzyża znajduje się herb Litwy Pogoń na tle z czerwonej (pierwotnie wiśniowej) emalii (wersja z mieczami posiada dwa złote miecze skrzyżowane pod sześcioramienną tarczą herbową). Na rewersie napis: Už narsumą 1918/XI/23 (Za dzielność i data powstania Armii Litewskiej, a także kolejny numer odznaczenia – istnieją różne warianty). Obecna wersja zamiast tej daty ma wygrawerowany rok 1919 (taki wariant występował również na przedwojennych odznaczeniach). Kawalerom orderu I i II klasy przysługuje również gwiazda orderowa w kształcie srebrnej dziewięcioramiennej gwiazdy z wizerunkiem odznaki Orderu Krzyża Pogoni z Mieczami (do 1940 istniała również gwiazda orderowa bez mieczy). Wstążka orderu jest koloru karmazynowego z dwoma czarnymi paskami wzdłuż obu boków, z których jeden jest cieńszy, drugi grubszy.

Odznaczeni

W latach 90. XX w. Order Krzyża Pogoni został przyznany 396 osobom:

• I klasa – 56 osób
• II klasa – 30 osób
• III klasa – 76 osoby
• IV klasa – 144 osoby
• V klasa – 91 osób.

Bibliografia

• Algimantas Astikas: Lietuvos ordinai, medaliai ir ženkleliai 1918-1940, Wilno 1993, ​ISBN 5-417-00373-5​
• Robert Werlich: Orders and Decorations of All Nations: Ancient and Modern, Civil and Military, Waszyngton 1965

Linki zewnętrzne

• Order Krzyża Pogoni na stronie Kancelarii Prezydenta Litwy
• Arthus-Bertrand
• Mørch & Søn
• Vincas Ruzas: KARININKAI VYČIO KRYŽIAUS KAVALIERIAI 1919–1926