Organy kamieńskie

Organy kamieńskie

Kontuar organowy kamieńskich organów z pocz. XX w. (obecnie eksponat przykatedralnego muzeum)

Organy kamieńskie – barokowe organy w konkatedrze św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim. Obecnie organy składają się z 3300 piszczałek i mają 47 głosów

Prospekt organowy ozdobiony jest jedenastoma pełnoplastycznymi rzeźbami przedstawiającymi: Archanioła Michała, króla Dawida z harfą, Saula (Jeremiasza) z lirą, św. Ottona z Bambergu, Ernesta Bogusława de Croy, anioła grającego na skrzypcach (violi da braccio), anioła grającego na violi (violi da gamba), Jana Chrzciciela, trzy niewiasty, z których jedna śpiewa, druga gra na kotłach, a trzecia na cymbałach (lirze).

Historia

Organy katedralne w Kamieniu Pomorskim zostały ufundowane w 1669 roku przez ostatniego luterańskiego biskupa kamieńskiego, księcia Ernesta Bogusława de Croya. Ich twórcami byli: Friedrich Breyer, który zaprojektował organy i rozpoczął ich budowę, oraz Michael Berigiel, który dokończył budowę. Obudowę organów wraz z kunsztownym ornamentem wykonał rzeźbiarz Martin Edelber. Natomiast Johann Grundman wykonał rzeźby zdobiące prospekt organowy. Nie jest znany wykonawca dziesięciu, wysokiej klasy obrazów, które wypełniają płyciny balustrady organów, a przedstawiają muzykujące niewiasty.

Instrument powstał w latach 1669–1672. Pierwszy koncert odbył się w pierwszą niedzielę Adwentu 1672 roku. Do 1683 roku trwały prace wykończeniowe. Malowidła i złocenia wykonał stargardzki malarz Jan Schmidt. Wtedy też doszło do niewielkiej przebudowy organów w celu umieszczenia na nich kartuszy z herbami i podobizną fundatora.

Pierwsza naprawa instrumentu konieczna była w 1726 roku. Kolejne miały miejsce w latach: 1787, 1800, 1817, 1828, 1830. W 1888 roku postanowiono zrobić gruntowną renowację, modernizację i rozbudowę organów kamieńskich. Dzieła tego dokonał organmistrz Barnim Grüneberg. W wyniku przebudowy instrument miał od tej pory 44 głosy.

Pod koniec II wojny światowej, gdy front zbliżył się do Kamienia Pomorskiego, Niemcy planowali zdemontować instrument i ewakuować go w głąb Rzeszy. Zamierzeń tych nie udało się jednak zrealizować. W 1945 roku organy zostały zdewastowane. Elementy grające uległy zniszczeniu w 90%.

Po zakończeniu II wojny światowej organy zostały odbudowane przez organmistrza Zygmunta Kamińskiego. Uzupełniono brakujące piszczałki, a całą dyspozycję instrumentu oparto na 43 głosach. W 2004 roku Władysław Cepka przeprowadził gruntowną renowację i modernizację organów.

Od 1964 roku na organach odbywają się koncerty muzyki organowej, organizowane przez miłośników Ziemi Kamieńskiej i Szczecińskie Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego. Impreza ta ma charakter międzynarodowy. Festiwal trwa przez trzy miesiące letnie. W jego programie znajdują się koncerty organowe, występy chórów i solistów prezentujących dzieła dawnych mistrzów i kompozycje współczesne.

Dyspozycja organów kamieńskich ok. 1790 r.

Rückpositiv [C, D–c³?] Gedackt 8′ Quintaden 8′ Principal 4′ Blockflötte 4′ Superoctava 2′ Scharff [?] Dulcian Regahl 8′

Hauptwerk [C, D–c³?] Bordun 16′ Principal 8′ Gemshorn 8′ Gedackt 8′ Octava 4′ Gemshorn 4′ Rohrflöte 4′ Hol Qvint 3′ Sexquialtera [2⅔′+1⅗'?] Mixtur [?] Cimbel [?] Tromb 8′

Oberwerk [C, D–c³?] Grobgedackt 8′ Principal 4′ Gedackt 4′ Nasat 3′ Superoctava 2′ Sivlitt [1′?] Cimbel [?] Knop Regahl 8′

Pedal [C–c1?} Principal 16′ Gedackt 16′ Octava 8′ Gedackt 8′ Octava 4′ Superoctava 2′ Posaun 16′ Sorduhn 16′ Tromb 8′ Cornett 4′

Cymbelstern

Dyspozycja organów kamieńskich ok. 1868 r.

Rückpositiv C, D–c³ Gedackt 8′ Quintatöna 8′ Principal 4′ Blockflöte 4′ Salicional 4′ Nasat 3′ Principal 2′ Mixtur 3fach Dulcian 8′

Hauptwerk C, D–c³ Bordun 16′ Principal 8′ Hohlflöte 8′ Gedackt 8′ Gamba 8′ Octava 4′ Rohrflöte 4′ Quinta 3′ Octava 2′ Mixtur 3-4fach Trompet 8′

Oberwerk C, D–c³ Gedackt 8′ Salicional 8′ Flauto traverse 8′ Viola d’amour 8′ Principal 4′ Flöte 4′ Waldflöte 2′ Mixtur 3fach

Pedal C–c1 Principal 16′ Subbaß 16′ Violon 8′ Gedackt 8′ Baßflöte 8′ Octava 4′ Octava 2′ Posaune 16′ Trompete 8′

Sperrventil Pedal

Sperrventil Rückwerk

Sperrventil Oberwerk

Sperrventil Hauptwerk

Obermanual Coppel

Rückwerk Coppel

Tremulant Pedal

Calcantenglocke

Cymbelstern Rückwerk

Cymbelstern Hauptwerk

6 miechów

Obecna dyspozycja organów

I Rückpositiv C–f³ Gedackt 8′ Quintadena 8′ Prinzipal 4′ Gedacktflöte 4′ Octave 2′ Quinte 1⅓′ Sesquialtera II Scharff IV-V Krummhorn 8′

II Hauptwerk C–f³ Quintadena 16′ Prinzipal 8′ Spillpfeife 8′ Gedackt 8′ Octave 4′ Hohlflöte 4′ Rohrflöte 4′ Quinte 2⅔′ Octave 2′ Rauschquinte II Mixtur VI-VIII Trompete 8′ Clarine 4′

III Oberwerk C–f³ Prinzipal 8′ Koppelflöte 8′ Octave 4′ Gemshorn 4′ Nasat 2⅔′ Blockflöte 2′ Terz 1⅗′ Scharff IV-VI Cymbel III Dulzian 16′ Bärpfeife 8′ Schalmey 4′ Tremulant

Pedal C–d³ Prinzipalbass 16′ Subbass 16′ Quintbass 10²/3′ Octavbass 8′ Rohrflötenbass 8′ Octave 4′ Nachthorn 2′ Mixtur IV Posaune 16′ Trompete 8′

I/II, III/II, I/P, II/P, III/P

Z wykonanych w latach 1669–1672 organów zachowały się następujące elementy:

• przebudowana szafa organowa (tylna ściana szafy zachowana częściowo w sekcji Rückpositiv, zachowane wewnętrzne ściany wież pedałowych)
• snycerka szafy organowej wraz z oryginalną polichromią
• piszczałki frontowe sekcji Hauptwerku (Principal 8′)
• piszczałki frontowe sekcji Rückpostivu (Principal 4′)
• piszczałki frontowe sekcji Oberwerku (Principal 4′)
• piszczałki frontowe sekcji pedału (Principal 16′) w północnej wieży basowej

Zobacz też

• Lista organów piszczałkowych
• Organy oliwskie

Linki zewnętrzne

• Polskie Wirtualne Centrum Organowe
• Konkatedra św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim