Lista organów piszczałkowych

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Organy piszczałkowe to instrument muzyczny dęty, klawiszowy, największy rozmiarami, najbogatszy pod względem dynamiki, barwy brzmienia, o najszerszej skali dźwiękowej i najbardziej skomplikowanej budowie[1][2]. Organy nieprzenośne ustawione są w budynku lub w plenerze na stałe i często stanowią istotny element wystroju wnętrza lub krajobrazu[3]. Konstrukcja organów nie jest ujednolicona: organy małe, o gabarytach szerokiej szafy odzieżowej mają kilkadziesiąt piszczałek, a organy wielkie zajmują powierzchnię kilkudziesięciu metrów kwadratowych, osiągają wysokość kilkunastu metrów i mają kilkadziesiąt tysięcy piszczałek.

Największe organy piszczałkowe[edytuj | edytuj kod]

Niejednolita struktura głosów organowych bywa przyczyną sporów dotyczących rankingów wielkości organów piszczałkowych. W rankingach organów podaje się kilka parametrów – ilość głosów, ilość rzędów, ilość piszczałek, ilość nieoddzielonych sekcji (zespołów brzmieniowych), ilość klawiatur[4].

Piszczałki organowe ustawione są w rzędy odpowiadające dźwiękom skali chromatycznej gamy C-dur i zazwyczaj obejmują pięć oktaw, czyli 61 piszczałek[5]. Rzędy piszczałek tworzą głosy organowe; niektóre głosy obejmują mniej niż 5 oktaw, inne więcej. Niektóre głosy (np. mikstury) składają się z kilku rzędów piszczałek. Istnieje zatem możliwość, że dwa instrumenty o 10 głosach będą miały diametralnie różną ilość pojedynczych piszczałek, a informacje o całkowitej ilości piszczałek w organach są często niedostępne[6][4].

Niektóre instrumenty budowane są jako zespoły organowe (np. zespół organowy w bazylice licheńskiej[7], organy katedry w Paderborn[8], organy katedry w Kolonii[9]), których poszczególne i wyposażone we własne stoły gry części mogą funkcjonować zarówno jako osobne organy, jak i jako zespoły brzmieniowe głównego instrumentu. Inne, dzięki zastosowaniu traktury elektrycznej, mogą mieć jeden stół gry i zespoły brzmieniowe umieszczone w znacznej odległości od głównego instrumentu (np. organy katedry we Fromborku[10], organy Wanamakera w Filadelfii[11]).

Na świecie[edytuj | edytuj kod]

Poniższe zestawienie prezentuje instrumenty z całego świata, posiadające ponad 100 głosów, które mogą być obsługiwane z jednego stołu gry, niezależnie od tego, czy instrument składa się z jednego czy większej ilości części i niezależnie od rodzaju traktury.

Opis kolumn w tabelach: Miejsce – budynek, w którym znajduje się instrument, Rok – rok, w którym instrument został oddany do użytku po raz pierwszy, Głosy – całkowita ilość głosów, Rzędy – ilość rzędów piszczałek, Manuały – ilość klawiatur ręcznych, TG – rodzaj traktury gry (m – mechaniczna, p – pneumatyczna, e – elektryczna, ep – elektropneumatyczna), TR – rodzaj traktury rejestrowej, Źródła – przypisy bibliograficzne, Uwagi – dodatkowe informacje (link do głównego artykułu, uwagi dotyczące danego wpisu; nie opis).

Miejsce Rok Głosy Rzędy Piszczałki Manuały TG TR Źródła Uwagi
Dom towarowy Macy's(inne języki) w Filadelfii, PA (USA) 1904 401 464 28750 6 ep ep [12]
Hala widowiskowo-sportowa Boardwalk Hall(inne języki) w Atlantic City, NJ (USA) 1932 314 449 33451 7 [13]
Kaplica Kadetów w Akademii West Point(inne języki), NY (USA) 1911 305 375 23500 4 [14]
Katedra św. Szczepana w Pasawie (Niemcy) 1928 242 348 19371 5 [15]
Pierwszy Kościół Kongregacyjny(inne języki) w Los Angeles, CA (USA) 1931 230 346 20417 5 [16]
Katedra Chrystusa w Garden Grove, CA (USA) 1982 230 293 17106 5 e e [17]
Katedra w Moguncji (Niemcy) 2021 192 264 14526 4 [18]
Katedra w Mediolanie (Włochy) 1938 186 255 15800 5 e e [19][20]
Centrum rozrywki Sala Narodowa(inne języki) w Meksyk (Meksyk) 1958 186 255 15633 5 [21]
Kościół św. Mateusza w Hanover, PA (USA) 1964 185 227 14341 4 e e [22]
Kościół św. Bartłomieja(inne języki) w Nowym Jorku, NY (USA) 1971 163 225 12422 5 e e [23]
Kościół św. Wawrzyńca w Norymberdze (Niemcy) 1879 162 232 12156 5 e e [24]
Bazylika katedralna(inne języki) w Mesynie (Włochy) 1949 160 223 15700 5 ep ep [25][26]
Bazylika NMP Licheńskiej w Licheniu Starym (Polska) 2007 157 227 12323 6 e e [7]
 artykuł
Kościół Mormon Tabernacle(inne języki) w Salt Lake City, UT (USA) 1990 155 206 11623 5 [27]
Kościół Kalwaryjski(inne języki) w Charlotte, NC (USA) 1990 152 205 11499 5 e e [28]
Międzynarodowy Kościół Chrystusowy(inne języki) w Bostonie, MA (USA) 1952 151 233 13384 4 ep ep [29]
Katedra w Paderborn (Niemcy) 1981 151 201 4 e e [8]
Kościół przy Riverside w Nowym Jorku, NY (USA) 1980 149 207 5 [30]
Katedra Kolońska w Kolonii (Niemcy) 1948 146 200 4 e e [9]

W Polsce[edytuj | edytuj kod]

Poniższe zestawienie prezentuje organy wielkie (czyli instrumenty posiadające ponad 60 głosów[31][32]) w Polsce, które mogą być obsługiwane z jednego stołu gry, niezależnie od tego, czy instrument składa się z jednego czy większej ilości części i niezależnie od rodzaju traktury.

Opis kolumn w tabelach: Miejsce – budynek, w którym znajduje się instrument, Rok – rok, w którym instrument został oddany do użytku po raz pierwszy, Głosy – całkowita ilość głosów, Rzędy – ilość rzędów piszczałek, Manuały – ilość klawiatur ręcznych, TG – rodzaj traktury gry (m – mechaniczna, p – pneumatyczna, e – elektryczna, ep – elektropneumatyczna), TR – rodzaj traktury rejestrowej, Źródła – przypisy bibliograficzne, Uwagi – dodatkowe informacje (link do głównego artykułu, uwagi dotyczące danego wpisu; nie opis).

Miejsce Rok Głosy Rzędy Piszczałki Manuały TG TR Źródła Uwagi
Bazylika Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej, Licheń Stary 2005 157 12323 4 e e [7][33] – uwzględniono cały zespół organowy połączony trakturą elektryczną
– artykuł
Archikatedra św. Jana Chrzciciela, Wrocław 1913 151 5 e e [34]
Bazylika jasnogórska, Częstochowa 1956 105 4 ep ep [35]
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, Katowice 2023 105 7660 4, 5 m, e e [36][37][38] 2211 piszczałek drewnianych, 5449 metalowych
Kościół Najświętszego Serca Jezusa, Gdynia 1980 102 4 ep ep [39]
Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny, Częstochowa 1949 101 4 p p [40]
Bazylika archikatedralna w Gdańsku-Oliwie, Gdańsk 1788 94 5 ep ep [41][42]
Filharmonia Bałtycka, Gdańsk 2007 91 4 e e [43] Zbudowane w 1988 dla katedry w Lozannie, zainstalowane w filharmonii w 2007.
Kościół św. Kazimierza, Białystok 1977 90 5 e e [44]
Bazylika Bożego Ciała, Kraków 1963 83 5950 4 ep e [45] – uwzględniono cały zespół organowy połączony trakturą elektryczną
– artykuł
Kościół Jezuitów, Jastrzębia Góra 1962 76 4 m e [46]
Kościół św. Pawła Apostoła, Ruda Śląska 1928 75 4 p p [47]
Bazylika mniejsza pw. św. Antoniego Padewskiego, Rybnik 1965 66 4 ep ep [48]
Bazylika św. Erazma i św. Pankracego, Jelenia Góra 1906 60 3 ep ep [49] – artykuł

Organy z trakturą mechaniczną[edytuj | edytuj kod]

Traktura mechaniczna jest najstarszą stosowaną w budownictwie organów. Elementami przekazującymi ruch są w niej zawory mechaniczne, dźwignie, cięgła i wałki. W kolejnych epokach konstruktorzy wdrażali ulepszenia mechaniki systemu przenoszenia ruchu pomiędzy klawiszami oraz przełącznikami rejestrowymi a zaworami regulującymi dostęp powietrza do piszczałek. Traktura mechaniczna zaczęła być wypierana z produkcji przez pneumatyczną w XIX i elektryczną w XX wieku, ale do dziś pozostaje cenioną ze względu na precyzję, trwałość wykonania i walory historyczne[50][51].

Poniższe zestawienie prezentuje najstarsze, sprawne (grywalne) instrumenty z całego świata wyposażone w mechaniczną trakturę gry i rejestrów. Niektóre, budowane od połowy XIX wieku instrumenty posiadają mechaniczno-pneumatyczną dźwignię Barkera, która nie wpływa na sposób przenoszenia ruchu, a jedynie na zmniejszenie oporu gry.

Opis kolumn w tabelach: Miejsce – budynek, w którym znajduje się instrument, Rok – rok, w którym instrument został oddany do użytku po raz pierwszy, Głosy – całkowita ilość głosów, Rzędy – ilość rzędów piszczałek, Manuały – ilość klawiatur ręcznych, Źródła – przypisy bibliograficzne, Uwagi – dodatkowe informacje (link do głównego artykułu, uwagi dotyczące danego wpisu; nie opis).

Miejsce Państwo Rok Ilustracja Głosy Rzędy Piszczałki Manuały Źródła Uwagi
Kościół św. Andrzeja(inne języki) w Ostönnen(inne języki)  Niemcy 1430 8 12 600 1 [52] artykuł
Bazylika de Valère(inne języki) w Valais  Szwajcaria 1435 8 10 376 1 [53][54] artykuł
Kościół ewangelicki(inne języki) w Rysum(inne języki)  Niemcy 1440 7 1 [55][56] artykuł
Kościół NMP(inne języki) w Lorris  Francja 1501 11 18 1 [57][58] artykuł
Roskilde Domkirke w Roskilde  Dania 1554 33 3 [59] artykuł
Kościół dworski Hofkirche(inne języki) w Innsbrucku  Austria 1561 15 32 2 [60] artykuł
Sé de Évora w Évorze  Portugalia 1562 9 16 1 [61] artykuł
Kościół Matki Bożej Pocieszenia(inne języki) w Garrovillas de Alconétar  Hiszpania 1578 6 14 444 1 [62][63] artykuł
Kościół Świętej Trójcy(inne języki) w Smecznie  Czechy 1587 13 1 [64] artykuł
Kościół Świętej Trójcy w Gdańsku  Polska 1618 45 2441 3 [65][66] artykuł
Kościół farny w Kazimierzu Dolnym  Polska 1620 35 1436 2 [67][68][69] artykuł
Bazylika św. Andrzeja w Olkuszu  Polska 1633 31 2 [70][71] artykuł
Kościół ewangelicki(inne języki) w Štítniku  Słowacja 1639 6 1 [72] artykuł
Kościół Świętych Piotra i Pawła w Węgorzewie  Polska 1647 21 2 [73][74] artykuł
Kościół św. Jacka w Słupsku  Polska 1657 33 1604 3 [75] artykuł
Kościół św. Jana Chrzciciela w Orawce  Polska 1670 9 450 1 [76][77] artykuł
Konkatedra w Kamieniu Pomorskim  Polska 1672 44 3 [78][79][80] artykuł
Bazylika świętojańska w Toruniu  Polska 1688 15 1 [81] artykuł
Kościół św. Marcina(inne języki) w Groningen  Holandia 1740 53 81 3500 3 [82][83] artykuł

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zbigniew Indyk: organy. W: Wojciech Marchwica: Słownik muzyki. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006, s. 205–206. ISBN 83-7435-239-6.
  2. ↑ Chwałek 1971 ↓, Wiadomości wstępne, s. 23–26.
  3. ↑ Sebastian Biernat. Organy w przestrzeni. Rozważania z zakresu geografii muzyki. „Prace i Studia Geograficzne”. 67.2, s. 131-148, 2022. Warszawa: Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. ISSN 2543-7313. 
  4. ↑ a b Michał Szostak, The Largest Pipe Organs in the World [online], Vox Humana. An affiliate of the American Guild of Organists, 30 września 2018 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  5. ↑ Chwałek 1971 ↓, Klawiatury, s. 129–131.
  6. ↑ Chwałek 1971 ↓, Głosy organowe: pojęcia wstępne, s. 44–54.
  7. ↑ a b c Organy licheńskie, [w:] www.lichen.pl [online], Sanktuarium w Licheniu [dostęp 2023-08-25] (pol.).
  8. ↑ a b Die Orgeln im Paderborner Dom – Paderborner Dommusik [online], 9 kwietnia 2020 [dostęp 2023-08-26] (niem.).
  9. ↑ a b Domorgeln [online], www.koelner-dommusik.de [dostęp 2023-08-26].
  10. ↑ Organy fromborskiej katedry, [w:] katedra-frombork.pl [online], Parafia Katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Fromborku [dostęp 2023-08-25] (pol.).
  11. ↑ The Wanamaker Organ – Inside the world's largest operating musical instrument. [dostęp 2023-08-26].
  12. ↑ About the Grand Court Organ [online], The Friends of the Wanamaker Organ, Inc. [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  13. ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Atlantic City (NJ), Boardwalk Hall (''Convention Hall'') [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26].
  14. ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at West Point (NY), Military Academy Cadet Chapel [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26].
  15. ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Passau, Dom St. Stephan [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26].
  16. ↑ Richard F. Muench (1994) First Congregational Church [online], Pipe Organ Database [dostęp 2023-08-26].
  17. ↑ The organs and the carillon of the Crystal Cathedral [online] [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  18. ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Mainz, Dom St. Martin und St. Stephan [online], die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26].
  19. ↑ The Organ of the Duomo [online], DuomoMilano [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  20. ↑ Stop list of the Duomo organ [online], Duomo di Milano [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  21. ↑ Tamburini (1958), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 28 października 2020 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  22. ↑ Austin Organs, Inc. (Opus 1215R, 1964), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 26 października 2019 [dostęp 2023-08-25] (ang.).
  23. ↑ Aeolian-Skinner Organ Co. (Opus 275-E/F, 1971), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 21 listopada 2021 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  24. ↑ Orgeln [online], Lorenzkirche [dostęp 2023-08-26] (niem.).
  25. ↑ The Tamburini pipe organ of the Cathedral in Messina [online], Guide Turistiche Messina, 24 czerwca 2018 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  26. ↑ The transept [online] [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  27. ↑ Tabernacle Organ [online], www.thetabernaclechoir.org [dostęp 2023-08-26].
  28. ↑ About the Calvary Grand Oorgan Calvary Church, Charlotte, North Carolina [online], danmillermusic.com [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  29. ↑ Foley-Baker Inc. (1990s), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 29 kwietnia 2022 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  30. ↑ Anthony A. Bufano (1980), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 29 grudnia 2018 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  31. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 24.
  32. ↑ Konrad Zacharski: Amatorski Leksykon Organowy. Wadowice: 2009.
  33. ↑ Licheń Stary ( Bazylika Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski (organy południowe)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  34. ↑ Wrocław ( Archikatedra św. Jana Chrzciciela) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  35. ↑ Częstochowa ( Bazylika Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia NMP (Jasna Góra) – organy w nawie głównej) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  36. ↑ Organy – NOSPR [online], organy.nospr.org.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  37. ↑ Inauguracja organów Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  38. ↑ Katowice ( Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  39. ↑ Gdynia ( Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  40. ↑ Częstochowa ( Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny – organy w nawie głównej) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  41. ↑ Organy – Organy oliwskie – Organy Oliwskie – Archikatedra Oliwska w Gdańsku [online], Organy – Organy oliwskie – Organy Oliwskie – Archikatedra Oliwska w Gdańsku [dostęp 2023-08-26].
  42. ↑ Gdańsk ( Bazylika archikatedralna Świętej Trójcy (Oliwa)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  43. ↑ Historia Filharmonii – Polska Filharmonia Bałtycka im. F. Chopina w Gdańsku [online], www.filharmonia.gda.pl [dostęp 2023-08-26].
  44. ↑ Białystok ( Kościół św. Kazimierza (kościół górny)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  45. ↑ Parafia Bożego Ciała w Krakowie – Organy [online], www.bozecialo.net [dostęp 2023-08-26].
  46. ↑ Jastrzębia Góra ( Kościół św. Ignacego Loyoli) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  47. ↑ Ruda Śląska ( Kościół św. Pawła Apostoła (Nowy Bytom)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  48. ↑ Rybnik ( Bazylika św. Antoniego) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  49. ↑ Romuald Witczak, Miejski kościół parafialny w Jeleniej Górze, [w:] Cyfrowy Dolny Śląsk [online], Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej - Książnica Karkonoska, 2013 [dostęp 2023-12-03] (pol.).
  50. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 169.
  51. ↑ Erdman 1989 ↓, s. 47.
  52. ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Soest – Ostönnen, St. Andreas [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26].
  53. ↑ Ostönnen, Deutschland (Nordrhein-Westfalen) – Evangelische Sankt Andreaskirche [online], www.orgbase.nl [dostęp 2023-08-26].
  54. ↑ Organ, c.1435, (open and closed) at the Basilica of Valere in Sion, Switzerland [online], www.pipedreams.org [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  55. ↑ Holger Balder, Die gotische Orgel in der Rysumer Kirche [online], Rady Kościoła Ewangelickiego parafii Rysum, 2012 [dostęp 2023-09-10] (niem.).
  56. ↑ Quistorp Foundation, Rysum – Familie v. Quistorp [online], Quistorp Foundation, 29 stycznia 2013 [dostęp 2023-09-10] (niem.).
  57. ↑ Église Notre-Dame, Lorris (France) [online], www.musiqueorguequebec.ca [dostęp 2023-08-30].
  58. ↑ Orgue de tribune [online], www.pop.culture.gouv.fr [dostęp 2023-08-30].
  59. ↑ Jette Kjær, Roskilde Domkirke · Hovedorgel [online], Marcussen & Søn, 30 maja 2019 [dostęp 2023-08-31] (duń.).
  60. ↑ Alfred Reichling, Matthias Reichling, Die Innsbrucker Ebert-Orgel im Fluss der Zeit, „Wissenschaftliches Jahrbuch der Tiroler Landesmuseen”, Zooligical-Botanical Database, 2012 [dostęp 2023-09-04] (niem.).
  61. ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Évora (Evora), Catedral [online], die-orgelseite.de [dostęp 2023-09-05].
  62. ↑ Miguel del Barco Díaz, Sebastián Aguilera de Heredia and his work [online], Brilliant Classics, 2021 [dostęp 2023-09-07] (hiszp.).
  63. ↑ Decreto 6/2020, de 26 de febrero, por el que se declara bien de interés cultural el bien mueble Órgano de la iglesia parroquial de Santa María de la Consolación, en Garrovillas de Alconétar (Cáceres) [online], Comunidad autónoma de Extremadura, Boletín Oficial del Estado, 23 kwietnia 2020 [dostęp 2023-09-07] (hiszp.).
  64. ↑ Stanislava Spoustová, Varhany znějící 2009 [online], Odbor kultury Městského úřadu ve Slaném [dostęp 2023-09-21] (cz.).
  65. ↑ Odrestaurowane organy zagrały w kościele Świętej Trójcy po ponad 70 latach [online], trojmiasto.wyborcza.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  66. ↑ Gdańsk ( Kościół Świętej Trójcy (franciszkanów)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  67. ↑ Zespół zabytkowy kościoła parafialnego – Kazimierz – Fara – zabytek powiśla [online], 13 października 2017 [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  68. ↑ Katarzyna Gurmińska, To najstarsze grające organy w Polsce? W tym roku skończą 400 lat [online], Historia, 28 czerwca 2020 [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  69. ↑ Kazimierz Dolny ( Kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  70. ↑ Tech Studio s c-Strony WWW Katowice, Organy – Bazylika Św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu [online], Bazylika św. Andrzeja [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  71. ↑ Olkusz ( Bazylika św. Andrzeja – organy w nawie głównej) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  72. ↑ Organový pozitív I / 6, Štítnik [online], Hudobné centrum [dostęp 2023-10-09] (słow.).
  73. ↑ Parafia [online], Parafia Św. Apostołów Piotra i Pawła w Węgorzewie [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  74. ↑ Węgorzewo ( Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  75. ↑ Broszura informacyjna kościoła zamkowego w Słupsku [online], Parafia pw. św. Jacka w Słupsku [dostęp 2024-02-18] (pol.).
  76. ↑ Jacek Kulig. O organach historycznych Małopolski. „Małopolska: regiony, regionalizmy, małe ojczyzny”. XX, s. 191–226, 2018. Kraków. ISSN 2299-565X. (pol.). 
  77. ↑ Lucyna Borczuch, Organy, [w:] Kościół Orawka [online], 10 czerwca 2014 [dostęp 2023-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-27] (pol.).
  78. ↑ Organy w Kamieniu Pomorskim – Parafia św. Ottona w Kamieniu Pomorskim [online], Parafia rzymskokatolicka p.w. św. Ottona [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  79. ↑ Historia organów konkatedry kamieńskiej | Kamień Pomorski [online], kamienpomorski.pl [dostęp 2023-08-26].
  80. ↑ Kamień Pomorski ( Konkatedra św. Jana Chrzciciela) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  81. ↑ Dorawa 2011 ↓, s. 72–73.
  82. ↑ Orgels – Martinikerk Groningen [online], www.martinikerk.nl [dostęp 2023-08-29].
  83. ↑ Organ Groningen St. Martini [online], www.arpschnitger.nl [dostęp 2023-08-29].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lista_organów_piszczałkowych&oldid=73113532”